Από την πολιτική εξαρτάται αν οδεύουμε σε ένα ευτυχές μέλλον ή σε επανάληψη των χειρότερων τραγωδιών που γνώρισε η ανθρωπότητα
Ζακ Αταλί, www.ppol.gr, 25/12/2011
Βρισκόμαστε σε μια πολύ ιδιαίτερη στιγμή της οικονομικής κρίσης, που όμως έχει επίσης, κατά κάποιο τρόπο, κάτι το αυτονόητο. Λίγο πριν έρθω εδώ συνομιλούσα στο τηλέφωνο με μία από τις πιο εξέχουσες προσωπικότητες της κυβέρνησης των Αθηνών, για την κατάσταση της χώρας τους, που προφανώς είναι ταυτόχρονα τραγική, όσο και αναμενόμενη.
«Ο κόσμος σήμερα γνωρίζει τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ιστορία του, 5% ετησίως, ενώ παράλληλα υπάρχουν όλα τα προαπαιτούμενα για μια ανάπτυξη ισχυρότατη και βιώσιμη!»
Ο κόσμος βρίσκεται σε μια εποχή πρωτοφανούς και βιώσιμης ανάπτυξης
Πώς γίνεται να έχουμε σήμερα κρίση, ανεπάρκεια των ευρωπαϊκών μηχανισμών, κρίση στις Ηνωμένες Πολιτείες και παράλληλα -και παραδόξως- να ζούμε σε μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται παγκοσμίως από πολύ έντονους ρυθμούς ανάπτυξης; Ιδού η μεγάλη αντίφαση: ο κόσμος σήμερα γνωρίζει τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ιστορία του, 5% ετησίως, ενώ επιπλέον υπάρχουν όλα τα προαπαιτούμενα για μια ανάπτυξη ισχυρότατη και βιώσιμη!
Οι παράγοντες της ανάπτυξης
Σας αναφέρω απλά πως τα επόμενα 30 χρόνια θα περάσουμε από τα 7 δις στα 9 δις τουλάχιστο κατοίκους στη Γη, με γιγάντιες αλλαγές, επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης, πελώριες μετακινήσεις πληθυσμών, αυξανόμενη αστικοποίηση (που οδηγεί σε αύξηση του ενεργού πληθυσμού και άρα και της παραγωγής).
Διαθέτουμε σήμερα ανεπανάληπτο υλικό πλούτο (της τάξης των 500 τρις δολαρίων πάνω κάτω, όπου κάθε χρόνο προστίθενται περίπου άλλα 15 ως 20 τρις, πράγμα που δίνει όλο και μεγαλύτερα περιθώρια για επενδύσεις, ενώ επιπροσθέτως έχουμε όλο και λιγότερη βία, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, και άρα όλο και λιγότερη καταστροφή του πλούτου αυτού λόγω πολέμων).
Ο τρίτος παράγοντας παραγωγής πλούτου, πρωτοφανής στην ιστορία, είναι η τεχνολογική πρόοδος, που επιταχύνεται με αδιανόητους ρυθμούς. Όλες οι προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις ήταν το αποτέλεσμα μιας μόνο τεχνολογικής επανάστασης (το 12ο αιώνα στη ναυσιπλοΐα, έκτοτε σε διάφορους άλλους τομείς). Αλλά σήμερα έχουμε τουλάχιστο τέσσερις αν όχι πέντε τεχνολογικές επαναστάσεις σε εξέλιξη:
Στις τεχνολογίες πληροφόρησης, που ξεκίνησαν να αναπτύσσονται σύμφωνα με το «νόμο του Μουρ» τη δεκαετία του ’60 μα σήμερα επιταχύνονται κι άλλο. Δεν έχουμε ακόμα δει τίποτα για τις επιπτώσεις όσων πρόκειται να συμβούν στο διαδίκτυο. Στην πληροφορική έχουμε μια σειρά τεράστιων αλλαγών που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ο δεύτερος τομέας όπου έχουμε μεγάλες αλλαγές (κι όπου επίσης παρατηρείται να ισχύει πια ο «νόμος του Μουρ») είναι η βιοτεχνολογία, που θα συνταράξει -έχει αρχίσει να συνταράσσει- την κτηνοτροφία, τη γεωργία, την ιατρική. Έχουμε εδώ εξελίξεις κάθε μέρα. Χθες κλωνοποιήθηκε μια αγελάδα που το γάλα της έχει τις ιδιότητες του μητρικού γάλατος, κι αυτή είναι μια μόνο από εκατομμύρια εξελίξεις που συμβαίνουν κάθε μέρα και που θα συνεχιστούν με αυξανόμενους ρυθμούς. Το κόστος του κλωνισμού ενός ανθρώπου έφτασε από τα 3 δις εδώ και δέκα χρόνια σε λιγότερο από 2 χιλιάδες δολάρια σήμερα και σε τρία χρόνια θα κοστίζει 10 δολάρια. Έχουμε εισέρθει σε μια περίοδο γιγάντιων αλλαγών.
Ακολουθούν άλλα κύματα τεχνολογικών προόδου: οι νανοτεχνολογίες, που θα ανατρέψουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την οικοδομή, την ιατρική, την άμυνα, και χιλιάδες άλλα πράγματα, κι ύστερα, πίσω από τις νευροεπιστήμες που θα αλλάξουν άρδην το πώς μαθαίνουμε, τη θεραπεία των εγκεφαλικών παθήσεων, την συγχώνευση ανθρώπου-μηχανής, έχουμε σαράντα χρόνια τεχνολογικής, επιστημονικής και πρακτικής προόδου με απολύτως γιγάντιες επιπτώσεις στην παραγωγή ενέργειας, την κλιματική αλλαγή κ.λπ.
«Το ζεύγος αγορά-δημοκρατία βρίσκεται στη καρδιά της δυναμικής του θριάμβου της ατομικής ελευθερίας στην κοινωνία μας. Αυτή η διαδικασία, που ξεκίνησε εν είδει αδυσώπητης μηχανής το 12ο αιώνα στη Φλάνδρα, σύμφωνα με την οποία το ισχυρό κράτος δημιουργεί την αγορά και η αγορά δημιουργεί τη δημοκρατία, αυτή η διαδικασία προοδευτικά γενικεύεται σε ολόκληρο τον κόσμο»
Η κυριαρχία των ατομικών ελευθεριών
Τέλος έχουμε έναν ακόμα παράγοντα ανάπτυξης που κάνει πραγματικά άλματα σε πλανητικό επίπεδο, κι εμφανίζεται ως η αξία που παίρνει το προβάδισμα, που δεν είναι άλλη από την αξία της ατομικής ελευθερίας. Θα ήταν δυνατό να είχαν επικρατήσει άλλες αξίες, όπως π.χ. της αθανασίας ή της αλληλεγγύης. Αλλά στην πραγματικότητα -ως τώρα τουλάχιστο- η ανθρωπότητα φαίνεται να επιλέγει την ατομική ελευθερία, που επικρατεί παντού: στον πνευματικό βίο, στην οικονομία -που δεν είναι παρά η οργάνωση της διαχείρισης της σπάνης εντός μιας ουτοπίας ατομικής ελευθερίας, που αποκαλείται αγορά, η οποία προσφέρει την αυταπάτη της ελευθερίας, ενώ στον τομέα της πολιτικής η σπάνη των δημοσίων αγαθών διαχειρίζεται εντός μιας ουτοπίας που αποκαλείται δημοκρατία. Οπότε το ζεύγος αγορά-δημοκρατία βρίσκεται στη καρδιά της δυναμικής του θριάμβου της ατομικής ελευθερίας στην κοινωνία μας. Κι αυτή η διαδικασία, που ξεκίνησε εν είδει αδυσώπητης μηχανής το 12ο αιώνα στη Φλάνδρα -πριν εγκατασταθεί το 17ο αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία- σύμφωνα με την οποία το ισχυρό κράτος δημιουργεί την αγορά και η αγορά δημιουργεί τη δημοκρατία, αυτή η διαδικασία προοδευτικά γενικεύεται σε ολόκληρη την Ευρώπη κι εν συνεχεία στη λατινική Αμερική, την ανατολική Ευρώπη, και τώρα τη βλέπουμε στην Αφρική, τη βλέπουμε παντού.
Κατά συνέπεια, έχουμε πράγματι αυτή τη δυναμική της αλληλεξάρτησης, στην οποία η αγορά χρειάζεται τη δημοκρατία και η δημοκρατία την αγορά, που επεκτείνεται διαρκώς σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι έφτασαν στο σημείο να πουν «κοιτάξτε, δεν υπάρχει πρόβλημα, δημοκρατία και αγορά κυριαρχούν στον πλανήτη, η ιστορία τελείωσε, όχι με την έννοια της ακινητοποίησής της, αλλά διότι από εδώ και πέρα η ιστορία θα συρρικνωθεί στη διαδικασία γενίκευσης της αγοράς και της δημοκρατίας». Κι αυτό είναι πράγματι ό,τι συμβαίνει σήμερα. Μπορούμε να πούμε άρα πως ό,τι συνέβη στην Αίγυπτο, στην Τυνησία, ό,τι θα συμβεί αύριο στην Κίνα και άλλα κράτη είναι προβλέψιμο. Η μόνη δυσκολία είναι να προσδιοριστεί η ακριβής ημερομηνία που θα συμβούν.
Επίσης αγορά και δημοκρατία είναι οι προϋποθέσεις της οικονομικής ανάπτυξης, στο βαθμό που η αγορά είναι ένα πολύ κακό σύστημα από πλευράς αποτελεσματικότητας, αλλά είναι το καλύτερο που διαθέτουμε για την παραγωγή και τη διανομή του πλούτου, ενώ η δημοκρατία επιτρέπει να αναπληρωθούν οι ανεπάρκειές της, να αναδιανέμονται τα δημόσια αγαθά και να καθορίζονται οι κανόνες της λειτουργίας της αγοράς.
Η κρίση αφορά μόνο τη δύση
Οπότε θα μπορούσε κανείς να καταλήξει πως όλα είναι καλά, για το καλύτερο στον καλύτερο των κόσμων! Κι όμως εμείς κυριαρχούμαστε από το συναίσθημα πως αυτή η διάταξη δεν «περπατάει». Τουλάχιστο «δεν περπατάει» στις χώρες μας. Αλλά «περπατάει» για την πελώρια πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Όποιος περνάει το μεγάλο μέρος του χρόνου του (όπως είναι η δική μου περίπτωση) στο να τριγυρνάει στον κόσμο, διαπιστώνει πως κανείς δε μιλάει για κρίση: δεν μιλάνε για κρίση ούτε στην Αυστραλία, ούτε στον Καναδά, ούτε στην Κίνα, ούτε στη Βραζιλία (εντάξει, εκεί ναι, λιγάκι) ούτε στην Αργεντινή. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος χωρών όπου κανείς δε μιλάει για την κρίση: μιλάνε για τη φτώχεια, τις αδικίες, τις ανισότητες, τη διαφθορά, για τη δικτατορία, αλλά όχι για κρίση! Διότι πλέουν στην ανάπτυξη. Αν η παγκόσμια ανάπτυξη είναι σήμερα της τάξης του 5% και η δική μας μικρότερη από 2%, αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη των άλλων βρίσκεται στο 7%, στο 8%, στο 9% και το 10%! Οπότε σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε μια φάση εντυπωσιακά ισχυρής ανάπτυξης, και θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε να πιστέψουμε πως όλα πάνε καλά!
Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν δύο τύπου προβλημάτων που μας επαναφέρουν στη συζήτηση. Το πρώτο αφορά τη δύση και το δεύτερο τον κόσμο συνολικά.
«Η δύση εξακολουθεί ακόμα να είναι -μακράν- το "αφεντικό" του κόσμου. Είμαστε φοβερά μπροστά στον τομέα της ποιότητας ζωής, είμαστε σχεδόν άπιαστοι όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο κατά κεφαλή. Σε τριάντα χρόνια οι Κινέζοι θα ξεπεράσουν το αμερικανικό ΑΕΠ, αλλά ακόμα και τότε το κατά κεφαλήν εισόδημά τους θα είναι το 1/3 του αμερικανικού. Οπότε, ως ότου η Κίνα και οι άλλες χώρες φθάσουν το αμερικανικό κατά κεφαλήν εισόδημα, έχουμε ακόμα πολύ-πολύ-πολύ καιρό»
Η κυριαρχία της δύσης
Η δύση από τη μεριά της υποφέρει από ένα είδος αναπτυξιακής κόπωσης. Είμαστε ακόμα μακράν τα «αφεντικά» του κόσμου. Είμαστε φοβερά μπροστά στον τομέα της ποιότητας ζωής, είμαστε πολύ μακριά, σχεδόν άπιαστοι όσον αφορά το κατά κεφαλή βιοτικό επίπεδο. Σε τριάντα χρόνια οι Κινέζοι θα ξεπεράσουν το αμερικανικό ΑΕΠ, αλλά ακόμα και τότε το κατά κεφαλήν εισόδημά τους θα είναι το 1/3 του αμερικανικού. Οπότε έως ότου η Κίνα και οι άλλες χώρες φθάσουν το αμερικανικό κατά κεφαλήν εισόδημα θα περάσει πολύς-πολύς-πολύς καιρός.
ΗΠΑ-Ευρώπη
’Αρα είμαστε ακόμα μακράν (και για πολύ καιρό) μπροστά όσον αφορά το βιοτικό μας επίπεδο. Αλλά είμαστε κουρασμένοι. Είμαστε κουρασμένοι για διαφορετικούς λόγους οι μεν από τους δε. Όσον αφορά τους παράγοντες της παραγωγής, οι ΗΠΑ έχουν ακόμα μια πολύ καλή δημογραφική εικόνα, διότι είναι πολύ ανοικτοί στη μετανάστευση, ενώ εμείς οι Ευρωπαίοι είμαστε πολύ κλειστοί στη μετανάστευση. Είναι πολύ ανοικτοί στην τεχνολογία και διαθέτουν το κυρίαρχο νόμισμα και τον κυρίαρχο στρατό. Οπότε μπορούν ακόμα να κρατήσουν. Ενώ εμείς δεν έχουμε με το μέρος μας τη δημογραφία., είμαστε αδύναμοι δημογραφικά διότι εχθρευόμαστε τη μετανάστευση και δεν είμαστε ικανοί να προσελκύουμε τα ταλέντα που θα μας επέτρεπαν να αναπτύξουμε τις τεχνολογίες για τις οποίες έγινε λόγος.
Η οικονομική διάταξη στις ΗΠΑ
Από την άλλη όμως, οι ΗΠΑ συναισθάνθηκαν από το 1979-1980 -ως προς αυτό πλέον συμφωνούν όλοι οι οικονομολόγοι- μια πολύ βαθιά αλλαγή στους συσχετισμούς δύναμης εντός της αμερικανικής κοινωνίας. Από τη μια η «φυσιολογική» ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας διαμορφώθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα, λόγω της εξάντλησης όλων των παραγόντων της ανάπτυξης και από την άλλη είχαμε μια αλλαγή στους συσχετισμούς δύναμης υπέρ του κεφαλαίου και εις βάρος της μισθωτής εργασίας. Πράγμα που δημιουργεί μια μη-διαχειρίσιμη κατάσταση, διότι έχουμε λιγότερο εισόδημα για τη συντήρηση της κατανάλωσης, αλλά και ανάγκη να υπάρξουν εισοδήματα για να συντηρηθεί η ζήτηση που οδηγεί στην κερδοφορία. Αυτή είναι μια αντίφαση από την οποία η έξοδος είναι υποχρεωτική! Οι ΗΠΑ το έκαναν αυτό ανακαλύπτοντας ξανά τη δεκαετία του 1980 το μηχανισμό που πάντοτε χρησιμοποιείται σε περιόδους κρίσης από το 13ο αιώνα, ήτοι αυτό που δεν μπορείτε να δώσετε στον κόσμο με τη μορφή μισθού το δίνετε ως υπεραξία στην τιμή των αγαθών. Αυτό που δεν μπορείτε να δώσετε ως μισθολογικές αυξήσεις, τους το δίνετε με τη μορφή της ανόδου της τιμής των περιουσιακών τους στοιχείων, υπό τον όρο πως δημιουργείτε και ευνοϊκούς όρους ρευστοποίησής τους. Αυτό συνέβη στην κρίση της δεκαετίας του 1930, το ίδιο επαναλήφθηκε στην περίπτωσή μας. Με πολύ απλό τρόπο, ειπώθηκε: μπορείτε να αποκτήσετε ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία που η αξία τους μεγεθύνεται, αρκεί να τα πουλάτε, να καρπώνεσθε την υπεραξία τους, να δανείζεστε, μιας που η αξία των αγαθών που διαθέτετε θα συνεχίσει να αυξάνει, να αγοράζετε, η αξία των αγαθών που έχετε θα ανεβαίνει, να τα ξαναπουλάτε, με τα κέρδη να αγοράζετε αυτοκίνητα, σπίτια κ.λπ. Ο μηχανισμός της οικονομίας κινείται έτσι και πάλι. Από τις αρχές του 20ού αιώνα πάντοτε έτσι παιζόταν το παιχνίδι της ανάπτυξης στις ΗΠΑ, φυσικά κάθε φορά με περιόδους αβεβαιότητας και ερωτήσεων.
Αλλά και η Ευρώπη σταδιακά γνώρισε το ίδιο πράγμα, περισσότερο δια της ανάπτυξης του δημοσίου χρέους παρά του ιδιωτικού, μιας που είμαστε έθνη επικεντρωμένα στη λειτουργία του κράτους, αλλά πάνω-κάτω ακολουθήσαμε τον ίδιο τρόπο και τις ίδιες αβεβαιότητες.
«Επελέγη η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο. Αυτό ακριβώς συνέβη μετά το 2008-2010. Οι κυβερνήσεις έχουν απόλυτη συνείδηση πως δε διαθέτουν την πολιτική δυνατότητα να αυξήσουν τη φορολογία όπως δε διαθέτουν την πολιτική δυνατότητα να μειώσουν τις δαπάνες. Πουθενά στον κόσμο! Πουθενά τουλάχιστο στις αναπτυγμένες χώρες!»
Η κρίση
Φυσικά αυτό το πράγμα έφτασε, όπως γνωρίζουμε όλοι, σε έναν παροξυσμό, με ό,τι συνέβη την περίοδο 2000 ως 2003 ή 2005, οπότε επετράπη στο ανεξέλεγκτο σύστημα να πραγματοποιεί υπεραισιόδοξες προβλέψεις που μπορούσε να τα τιτλοποιεί και να τις πουλάει όπως να ’ναι και φθάσαμε στην κρίση που γνωρίζουμε, που είναι κρίση εμπιστοσύνης στο σύστημα και που ήταν απολύτως προβλέψιμη, μιας που στα τέλη του 2007 ο δανεισμός πάσης φύσεως στην Αμερική είχε ήδη ξεπεράσει το 300%-320% του ΑΕΠ, άρα ήταν ανώτερος από τα επίπεδα όπου είχε βρεθεί το 1929.
Μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο
Έκτοτε δεν έγινε τίποτα στην κατεύθυνση του περιορισμού του δανεισμού των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Αυτό που έγινε κυρίως είναι η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο. Αυτό ακριβώς συνέβη μετά το 2008-2010. Οι δυτικές κυβερνήσεις (αμερικανικές, ευρωπαϊκές και ιαπωνική, με την τελευταία να ακολουθεί μια κάπως ιδιαίτερη στρατηγική, μιας που έχουν εξαιρετικά αδύναμη δημογραφία αλλά εντυπωσιακά ισχυρή αποταμίευση και άρα μπορούν να προχωρήσουν σε εσωτερικό δανεισμό) απλά άρχισαν να ζουν υπεράνω των δυνατοτήτων τους: γίναμε όλοι μυθομανείς.
Η αδυναμία της πολιτικής
Ζούμε υπεράνω των δυνατοτήτων μας, ενώ επιπροσθέτως αυτή η μυθομανία μας συνοδεύεται από την αδυναμία του κράτους, που έχει απόλυτη συνείδηση πως δε διαθέτει την πολιτική δυνατότητα να αυξήσει τη φορολογία όπως δε διαθέτει την πολιτική δυνατότητα να μειώσει τις δαπάνες. Πουθενά στον κόσμο! Πουθενά τουλάχιστο στις αναπτυγμένες χώρες!
Οπότε, όπως ήταν φυσικό, η εμφάνιση της κρίσης οδήγησε σε επιδείνωση των προβλημάτων. Γνωρίζαμε απολύτως πως όλο αυτό θα τελείωνε άσχημα! Πως τα χρέη κάποια στιγμή θα πρέπει να αποπληρωθούν. Γνωρίζαμε απολύτως πως στο βάθος εγκαθιστάμεθα σε μια κατάσταση που ο βασικός θεωρητικός της δεν ήταν ούτε ο Κέινς (Keynes), μήτε ο Σούμπετερ (Schumpeter), αλλά ο Μάντοφ (Madoff)! Αυτός είναι ο μεγάλος θεωρητικός της σύγχρονης οικονομίας! Βρισκόμαστε εν πλήρει διαδικασία γενικής «μαντοφοποίησης» των δυτικών οικονομιών! Δημιουργούμε ελλείμματα που τα μεταφέρουμε ο ένας στον άλλο! Φυσικά όλα αυτά τα ελλείμματα διογκώνονται, διογκώνονται και κάποια στιγμή, όπως συμβαίνει σε όλες τις κρίσεις, καταφεύγουμε στην αντίδραση που έχουμε όταν πληγούμε από μια σοβαρή ασθένεια: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αυτό ακριβώς συνέβη, με τρόπο απολύτως συστηματικό, σε όλες τις κρίσεις για τις οποίες έχουμε στοιχεία, από το 16ο αιώνα κι ύστερα: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αυτό βιώνουν οι ΗΠΑ σήμερα, αυτό κι εμείς: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αλλά ακούστε, κάποια στιγμή τα χρέη χρειάζεται να αποπληρωθούν, και δεν πρόκειται να λύσουμε αυτό το πρόβλημα μεταθέτοντας την εξέτασή του. Είχα μάλιστα διατυπώσει μια αναλογία την εποχή των πρώτων συνόδων των G20, λέγοντας πως μου μοιάζουν με συναθροίσεις των «ανώνυμων αλκοολικών» που συζητάνε πώς να σταματήσουν να πίνουν, πίνοντας ένα ποτηράκι! Δυστυχώς δε, αυτή η μεταφορά επιβεβαιώθηκε: το δημόσιο χρέος συνεχίζει να αυξάνει, παντού!
Οι ΗΠΑ είναι ήδη χρεοκοπημένες
Φυσικά οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση από εμάς, αντιπροσωπεύουν το 50% των αμυντικών δαπανών του πλανήτη, κανένας δε διανοείται να τα βάλει μαζί τους. Αλλά από την άλλη οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται ήδη σε κατάσταση χρεοκοπίας: σήμερα που μιλάμε, έχουν ήδη χρεοκοπήσει! Κι υπάρχει μια αντιμαχία μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων για το αν αυτή η χρεοκοπία θα πρέπει να ανακοινωθεί και δημοσίως ή αν θα κάναμε καλύτερα να αυξήσουμε κι άλλο το δανεισμό.
«Όταν φτιάξαμε το κοινό νόμισμα, γνωρίζαμε απολύτως πως το κοινό νόμισμα δε θα μακροημέρευε χωρίς ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα. Το ξέραμε, γράφτηκε, ειπώθηκε, ακόμα και μέσα στη συνθήκες έχει εξασφαλιστεί κανείς να μην μπορεί να αποχωρήσει από το κοινό νόμισμα, κι αυτό έγινε επίτηδες, με τη σκέψη όταν ξεσπάσει η κρίση, που θα ξεσπάσει, να περάσουμε στην επόμενη φάση, που είναι η ομοσπονδοποίηση»
Μικρό ιστορικό της μεθόδου οικοδόμησης της Ευρώπης
Εμείς οι Ευρωπαίοι βρισκόμαστε σε παρόμοια κατάσταση, σε έναν κόσμο καταπληκτικής ανάπτυξης. Θα ήθελα εδώ να επικεντρωθώ σε δύο διαστάσεις:
Την ευρωπαϊκή κρίση και
Την ανάγκη για παγκόσμια διακυβέρνηση -και τη δυσκολία να πραγματοποιηθεί. Διότι αυτό που βιώνουμε εμείς στην Ευρώπη είναι πολύ δηλωτικό για το τι θα ήταν δυνατό να βιώσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο... Πώς είναι δυνατό να φανταζόμαστε πως μπορούμε να εγκαθιδρύσουμε μια παγκόσμια διακυβέρνηση από τη στιγμή που δεν είμαστε ικανοί να εγκαθιδρύσουμε μια πανευρωπαϊκή διακυβέρνηση;
Ζούμε κάτι πολύ σαφές, πολύ ξεκάθαρο. Eπιτρέψτε μου να αφηγηθώ περιληπτικά την ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως την ξέρω, όπως τη βλέπω: η Ευρώπη οικοδομήθηκε σε διαδοχικές φάσεις, μέσω διαδοχικών -και αναγκαίων- κρίσεων.
Φτιάξαμε την ενιαία αγορά, γνωρίζοντας απολύτως πως φτιάχνοντας την κοινή αγορά δεν υπήρχε στην πραγματικότητα καμία ενιαία αγορά, υπήρχε απλώς άρση των συνόρων και ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, χωρίς όμως εναρμόνιση των προδιαγραφών. Αλλά η εναρμόνιση των τεχνικών προδιαγραφών είναι απαραίτητη, αλλιώς ανοίγει παράθυρο στον αθέμιτο ανταγωνισμό, με διαφορετικές προδιαγραφές στην παραγωγή διαφόρων προϊόντων... Ξέραμε λοιπόν πως θα υπήρχε μια κρίση όσον αφορά τις προδιαγραφές! Κι υπήρξε πράγματι μια κρίση για τις προδιαγραφές, το 1983, κι είχαμε μια ευρωπαϊκή σύνοδο όπου στο τραπέζι έπεσαν 44 τεχνικές αντιμαχίες μεταξύ των κρατών-μελών! Θυμάμαι ιδιαίτερα καλά αυτή τη σύνοδο, που εξάλλου έλαβε χώρα -αυτό εκ των υστέρων σήμερα μοιάζει συμβολικό και ειρωνικό συνάμα- στην Ελλάδα, στην οποία οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων ήταν πολύ λιγότεροι, αλλά δεν καταλάβαιναν απολύτως τίποτα από όλα όσα συζητούσαμε, καθώς ήταν μια συζήτηση εξαιρετικά τεχνική, και βγήκαμε από τη συνεδρίαση εν μέσω ενός χάους που θυμίζει αρκετά τη σημερινή κατάσταση. Ακολούθησε μια γαλλική προεδρία, διευθετήσαμε τις 44 αντιμαχίες εντός έξι μηνών, δεν ήταν και τόσο δύσκολο καθώς δεν υπήρχαν πολυάριθμες χώρες και τα χαρτιά κυκλοφορούσαν εύκολα και όλα διευθετήθηκαν, κι έτσι γεννήθηκε η «ενιαία πράξη».
«Το ευρώ είναι καταδικασμένο σε θάνατο χωρίς υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης! Χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση, σε δέκα χρόνια από σήμερα -ίσως και λιγότερο, διότι οι εξελίξεις επιταχύνονται πολύ- δε θα υπάρχει ευρώ!»
Όταν φτιάξαμε την «ενιαία πράξη» γνωρίζαμε απολύτως πως αποφεύγαμε μεν τον αθέμιτο ανταγωνισμό μέσω των τεχνικών προδιαγραφών, αλλά όχι μέσω των ανταγωνιστικών συναλλαγματικών υποτιμήσεων. Γνωρίζαμε απολύτως πως για τη λειτουργία της «ενιαίας αγοράς» δεν αρκούσε η «ενιαία πράξη», αλλά θα χρειαζόταν κι ένα ενιαίο νόμισμα. Γνωρίζαμε πως θα είχαμε μια κρίση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και είχαμε πράγματι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις, από τις οποίες γνωρίζαμε πως ο μόνος τρόπος να ξεφύγουμε ήταν ένα ενιαίο νόμισμα!
Φτιάξαμε λοιπόν το ενιαίο νόμισμα όπως γνωρίζετε, σε στιγμές εξαιρετικά συναρπαστικές: είχαμε το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Γερμανίας, όλα αυτά σε ένα «πακέτο», και φτιάξαμε το κοινό νόμισμα! Αλλά όταν φτιάξαμε το κοινό νόμισμα, γνωρίζαμε απολύτως πως το κοινό νόμισμα δε θα μακροημέρευε χωρίς κάποιου είδους ομοσπονδιακό σύστημα. Το ξέραμε, γράφτηκε, ειπώθηκε, ακόμα και μέσα στη συνθήκες έχει εξασφαλιστεί κανείς να μην μπορεί να αποχωρήσει από το κοινό νόμισμα, κι αυτό έγινε επίτηδες, με τη σκέψη όταν ξεσπάσει η κρίση, που θα ξεσπάσει, να περάσουμε στην επόμενη φάση, που είναι η οικονομική ομοσπονδοποίηση.
Ανάγκη για πολιτική ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης
Όλες οι προηγούμενες ιστορικές εμπειρίες αποδεικνύουν πως καμία νομισματική ένωση δεν μακροημέρευσε χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση ή χωρίς ένα κράτος κι ένα νόμισμα που να κυριαρχούν! Η «ζώνη του φράγκου» είναι τυπική περίπτωση μιας νομισματικής ένωσης με κυριαρχία ενός κράτους. Όλες οι άλλες νομισματικές ενώσεις ουδέποτε επιβίωσαν χωρίς να υπάρχει στο τέλος του δρόμου πραγματική πολιτική ομοσπονδοποίησή τους. Διότι αν έχετε κοινό νόμισμα, κάποια στιγμή αυξάνει το χάσμα στην ανταγωνιστικότητα, που δεν μπορεί να αναπληρωθεί παρά μόνο με μεταφορά ατόμων και κεφαλαίων ή με εναρμόνιση των συνθηκών της ανταγωνιστικότητας, για την οποία χρειάζεται μια κεντρική κυβέρνηση.
Το αναβάλαμε αυτό για καιρό: να’ το πάλι το «όχι αυτό, όχι σε εμένα»! «Έχουμε καιρό», «θα δούμε αργότερα», «έχουμε άλλα προβλήματα», «προηγείται η προς ανατολάς διεύρυνση» -εξ ου και η Γαλλία, ιδίως ο Φρανσουά Μιτεράν (François Mitterand) αντιτίθετο σφόδρα στη πρόωρη προς ανατολάς διεύρυνση κι ήθελε να επιταχυνθεί πρώτα η οικονομική ομοσπονδοποίηση, αλλά αυτά πια ανήκουν στην ιστορία, τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν έτσι- και χάσαμε χρόνο και διευρυνθήκαμε κατά τρόπο που σήμερα η κατάσταση δεν είναι πια διαχειρίσιμη. Και όπως ήταν αναμενόμενο, φτάσαμε στην σημερινή κατάσταση: από τη μια να είναι φανερό πως χρειάζεται ένα πανευρωπαϊκό υπουργείο οικονομικών, όπως σωστά λέει ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ (Jean-Claude Trichet), αλλά δυστυχώς για εκείνον η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) αντιτίθετο σε αυτό επί δέκα χρόνια προβάλλοντας καλώς ή κακώς το επιχείρημα πως χρειάζεται μια ισχυρή ΕΚΤ, που με έναν ισχυρό υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης δίπλα της να της δίνει εντολές ή οδηγίες δε θα ήταν δυνατό. Προτίμησε έτσι την «ανεξαρτησία» της ΕΚΤ. Ίσως είχε δίκιο, αλλά έτσι έσκαβε το λάκκο του ευρώ, καθώς το ευρώ είναι καταδικασμένο σε θάνατο χωρίς υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης! Χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση, σε δέκα χρόνια από σήμερα -ίσως και λιγότερο, διότι οι εξελίξεις επιταχύνονται πολύ- δε θα υπάρχει ευρώ!
«Χρειάζεται ταυτόχρονα μεταφορά του εθνικού χρέους και απώλεια εθνικής κυριαρχίας, που ασφαλώς και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ειπωθεί, εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί, πλην όμως κάποια στιγμή φτάνει η ώρα της αλήθειας»
Τα τέσσερα «σενάρια» της διαχείρισης της κρίσης χρέους του ευρώ
Πώς όμως γίνεται μια οικονομική ομοσπονδοποίηση; Είναι αυτός ένας τομέας εξαιρετικά δύσβατος, με ιδιόμορφες κάθε φορά συνθήκες. Οικονομική ομοσπονδοποίηση σημαίνει όχι απλά το μοίρασμα ενός τμήματος των εθνικών δημοσίων χρεών (θα επανέρθω στην σημερινή κατάσταση της Ελλάδας), αλλά φυσικά επίσης να τεθούν οι όροι για μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας. Αν ο καθένας συνεχίσει να μπορεί να κάνει ό,τι να ’ναι με τον προϋπολογισμό του, και να καταλήγει σε χρεοκοπία με την ιδέα πως «δε βαριέσαι, τελικά ό,τι και να γίνει θα πληρώσει η Ευρώπη!», δεν πάμε πουθενά! ’Αρα η οικονομική ομοσπονδοποίηση συνεπάγεται πρώτον μερική η συνολική μεταφορά των εθνικών χρεών στο ευρωπαϊκό επίπεδο (θυμίζω εδώ πως η Ευρώπη είναι η μοναδική ηπειρωτική πολιτική οντότητα με μηδενικό χρέος -οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρέος, η Ιαπωνία έχει χρέος, η Ευρώπη δεν έχει, πράγμα που της δίνει πελώρια περιθώρια δανεισμού, είτε για την εξυπηρέτηση των δανείων των κρατών-μελών είτε για να επενδύσει στο μέλλον, αλλά φυσικά, αν τα κράτη-μέλη αφεθούν ανεξέλεγκτα να κάνουν ό,τι τους κατέβει, κάτι τέτοιο θα είναι εντελώς ανήθικο). Οπότε χρειάζεται ταυτόχρονα μεταφορά του εθνικού χρέους και απώλεια εθνικής κυριαρχίας, που ασφαλώς και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ειπωθεί, εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί, πλην όμως κάποια στιγμή φτάνει η ώρα της αλήθειας. Κάποια στιγμή μια χώρα βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή οικονομική θέση και διαπιστώνεται πως δεν υπάρχουν τα πολιτικά μέσα για μια ενδεδειγμένη λύση, οπότε βρισκόμαστε ενώπιον τριών (ή τεσσάρων) επιλογών:
Πρώτη επιλογή, «ωραία, είναι δυσάρεστο αλλά ας τους δανείσουμε, παρόλα αυτά». Το μόνο που κάνουμε είναι να μεταθέτουμε το πρόβλημα, επιλύουμε την κρίση ρευστότητας αλλά επ’ ουδενί την κρίση βιωσιμότητας του χρέους τους.
Δεύτερη επιλογή, αυτή που προκρίνουν οι Γερμανοί. Αναγκάζουμε τις τράπεζες να επωμισθούν ένα τμήμα του κόστους διαχείρισης του χρέους. Είναι μια θέση αρκετά ισχυρή από ηθικής απόψεως, μιας που μπορούμε να λέμε πως το κόστος της κρίσης επιμερίζεται και στις τράπεζες και δεν το επωμίζονται μόνοι οι φορολογούμενοι, αλλά από την άλλη, αν το καλοσκεφθούμε, οι τράπεζες δεν είναι παρά οι μέτοχοί τους κι αν χρεοκοπήσουν οι τράπεζες χρεοκοπεί ολόκληρη η οικονομία. Έτσι π.χ. η ελληνική κυβέρνηση, που έχει μεταθέσει στις ελληνικές τράπεζες πάνω από το μισό ελληνικό χρέος, ασφαλώς θα αναγκαστεί να διοχετεύσει χρήματα στις ελληνικές τράπεζες, οπότε στο όνομα της ελάφρυνσης του ελληνικού δημοσίου χρέους, στην πραγματικότητα θα το διογκώσουμε κι άλλο για να αναπληρώσουμε τις ζημιές των ελληνικών τραπεζών! Δώρο άδωρο! Οπότε κι αυτή η δεύτερη λύση δεν είναι εντέλει πολύ καλύτερη από την πρώτη.
Τρίτη λύση είναι η μεταφορά ενός τμήματος του χρέους στο ευρωπαϊκό επίπεδο, που όμως δεν έχει νόημα παρά μόνο αν συνοδεύεται από ένα κόστος σε εθνική κυριαρχία -που πολύ απέχει σήμερα από το να είναι δυνατή.
Η τέταρτη λύση, που τελικά θα υιοθετηθεί, σε συνδυασμό με στοιχεία των δύο πρώτων είναι κάποιος να πληρώσει. Αλλά αν δε θέλουμε να πούμε ποιος θα πληρώσει (και θέλουμε απλά κάποιος να πληρώσει στην πράξη), δεν υπάρχει άλλος παράγοντας που να μπορεί να το κάνει αυτό πλην της ΕΚΤ. Χωρίς να το φωνάζουμε κιόλας, θα συνεχίσουμε λοιπόν να αφήνουμε την ΕΚΤ να δανείζει τις ελληνικές και άλλες τράπεζες με πολύ χαμηλά επιτόκια, κι αυτές θα δανείζουν τα κράτη με λίγο μεγαλύτερο επιτόκιο, πράγμα που θα τις επιτρέπει να αποκαθιστούν κάπως την κεφαλαιοποίησή τους και να αποφύγουν την καταστροφή, αλλά στην ουσία αυτό είναι ξεκάθαρα δημοσιονομικό κολπάκι! Που πάντως δεν είναι πληθωριστικό, από τη στιγμή που η δημιουργία χρήματος σε συνθήκες υψηλής ανεργίας είναι διαχειρίσιμη, αλλά στο τέλος του δρόμου καταλήγει σε αυτό που αποκάλεσα «χρηματοπιστωτική δημοκρατία» διότι είναι μια διαδικασία επιφανειακά δημοκρατική που όμως ουσιωδώς δίνει όλη την εξουσία στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που αναλαμβάνουν τα ηνία του συστήματος λόγω γενικευμένης λιποταξίας της πολιτικής.
«Από την άποψη του τρόπου παραγωγής, του τρόπου ζωής, της κοινωνικής οργάνωσης είμαστε -μακράν- οι καλύτεροι στον κόσμο! Το χρέος μας επί του ΑΕΠ είναι χαμηλό. Διαθέτουμε ποιότητα ζωής που να μπορεί να προσελκύσει τους καλύτερους ερευνητές του κόσμου. Έχουμε γεωγραφική συνάφεια με την ήπειρο που ο πληθυσμός της θα διπλασιαστεί τα επόμενα τριάντα χρόνια, την Αφρική. Αν ρυμουλκήσουμε τη Ρωσία, θα έχουμε όλους τους απαραίτητους φυσικούς πόρους. Έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε για να γίνει η ΕΕ πρώτη οικονομική και πολιτική υπερδύναμη του κόσμου»
Η πραγματική γέννηση των ΗΠΑ
Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να κάνω ένα άλμα στο παρελθόν, σε μια σημαντική στιγμή της ιστορίας, το 1790, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βρισκόμαστε στις 6 Ιουνίου 1790, στη Νέα Υόρκη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε μια κατάσταση εντυπωσιακά παρόμοια με τη σημερινή κατάσταση της ΕΕ. Περιλαμβάνουν δώδεκα κράτη, όλα υπερχρεωμένα, όλα σε κατάσταση χρεοκοπίας, πολλά ανάμεσά τους να δηλώνουν πως είναι μπουχτισμένα από την ένωση και να διακηρύσσουν πως δε χρειάζεται κοινό νόμισμα, ούτε κεντρική κυβέρνηση, ας λάβει ο καθένας την ανεξαρτησία του κι ας τραβήξει το δρόμο του.
Τρεις άνδρες συγκεντρώνονται για να δειπνήσουν: ο υπουργός οικονομίας Τζέφερσον (Jefferson), ο ισχυρός κομματικός παράγοντας Μάντισον (Madison) και ο υπουργός εξωτερικών Χάμιλτον (Hamilton). O τέταρτος σημαντικός άνδρας της περιόδου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Ουάσινγκτον (George Washington) βρίσκεται επίσης στη Νέα Υόρκη, πόλη που φιλοξενεί την... κυλιόμενη πρωτεύουσα των ΗΠΑ (ακόμα οι ΗΠΑ δεν έχουν πρωτεύουσα), αλλά δεν παρίσταται στο δείπνο. Οι συνδαιτυμόνες τσακώνονται: ορισμένοι είναι υπέρ μιας ισχυρής ομοσπονδοποίησης, με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, άλλοι αντιπαραθέτουν πως κάτι τέτοιο θα ήταν απαράδεκτο, αφού η ισχυρή κεντρική κυβέρνηση ήταν ακριβώς το μοντέλο των Βρετανών, των εχθρών της χώρας, και οι ΗΠΑ δεν είναι δυνατό να μιμηθούν τον παλαιό αποικιακό τους δυνάστη, αλλά οφείλουν να παραμείνουν αποκεντρωμένες. Αυτό το δείπνο, για το οποίο γνωρίζουμε τα πάντα, το μενού, τις συζητήσεις κ.λπ, καταλήγει πως πρώτον θα υπάρξει μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση, που θα πάρει το όνομα του «γέρου» όταν αυτός πεθάνει (θα το κάνει 10 χρόνια αργότερα) και δεύτερον θα εκδώσουμε κοινά ομόλογα. Αυτό είναι που δημιούργησε τις ΗΠΑ! Οι Ηνωμένες Πολιτείες γεννήθηκαν εκείνη τη μέρα! Αν αυτό δεν είχε συμβεί, σήμερα οι ΗΠΑ θα ήταν εξίσου διαιρεμένες όσο η νότια Αμερική!
Η μόνη διαφορά με τη σημερινή μας κατάσταση είναι πως καθ’α γνωρίζω δεν έχουμε Τζέφερσον, ούτε Μάντισον, ούτε Χάμιλτον, ούτε Ουάσινγκτον για να βρεθούν για δείπνο κάπου και να λάβουν αυτού του τύπου τις αποφάσεις. Κι όμως, όλοι όσοι έχουμε ζήσει από κοντά την πολιτική ζωή, γνωρίζουμε πως κάποια στιγμή τα πάντα εξαρτώνται από τα πρόσωπα. Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στην Αθήνα ή στην ευρωπαϊκή σύνοδο, αλλά πάντως θα είναι αποφάσεις, που τις λάβουν άνθρωποι.
«Αν σε μια αγορά δεν υπάρχει σεβασμός του νόμου, αν επιπλέον δεν υπάρχουν όλοι οι αναδιανεμητικοί και εξισορροπητικοί μηχανισμοί που μόνο η λειτουργία του κράτους εξασφαλίζει, έχουμε αναγκαστικά την ανάπτυξη μιας αγοράς βασισμένης στην παρανομία και το έγκλημα!»
Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι
Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε μια θέση απίστευτα κρίσιμη. Έχουμε όλες τις προϋποθέσεις να αναδειχθούμε στην υπερδύναμη του μέλλοντος! Από την άποψη του τρόπου παραγωγής, του τρόπου ζωής, της κοινωνικής οργάνωσης είμαστε -μακράν- οι καλύτεροι στον κόσμο! Το προσδόκιμο επιβίωσής μας αυξάνει, ενώ στην Αμερική μειώνεται. Το χρέος μας επί του ΑΕΠ είναι πολύ χαμηλό. Διαθέτουμε τέτοια ποιότητα ζωής που να μπορεί να προσελκύσει τους καλύτερους ερευνητές του κόσμου για να ζήσουν και να εργαστούν εδώ καλύτερα από παντού αλλού στον κόσμο. Έχουμε γεωπολιτικές σχέσεις και γεωγραφική συνάφεια με την ήπειρο που ο πληθυσμός της θα διπλασιαστεί τα επόμενα τριάντα χρόνια, την Αφρική... Ιδίως εμείς, οι Γάλλοι, μιλάμε μια γλώσσα που τα επόμενα πενήντα χρόνια οι χρήστες της θα τετραπλασιαστούν, αν μπορέσουμε να διαχειριστούμε τη σχέση μας με την Αφρική. Έχουμε άρα γιγάντια αναπτυξιακά αποθέματα! Κι αν έχουμε τη σοφία να ρυμουλκήσουμε τη Ρωσία στην Ευρώπη, θα έχουμε όλους τους απαραίτητους φυσικούς πόρους. Οπότε έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε για να γίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρώτη οικονομική και πολιτική υπερδύναμη του κόσμου. Φυσικά τίθενται και άλλα ερωτήματα, όπως αν θα έχουμε την ικανότητα να δημιουργήσουμε τους όρους για έναν τύπο ανάπτυξης που να έχει νόημα.
Δημοκρατία και αγορά: η μεγάλη αντίφαση
Θα ήθελα μερικά λεπτά ακόμα για να μιλήσω, αν μου επιτρέπετε, για την παγκόσμια διακυβέρνηση και τον τύπο ανάπτυξης που μπορεί να διαμορφωθεί με πυλώνα την ατομική ελευθερία.
Όσον αφορά την παγκόσμια διακυβέρνηση, η βαθιά αιτία που εξηγεί την απουσία της, σχετίζεται με όσα έλεγα προηγουμένως μεταξύ του δεσμού αγοράς και δημοκρατίας. Επιλέξαμε ένα μοντέλο που στηρίζεται στο δίπολο αγορά-δημοκρατία. Τέλεια, πολύ ωραία, δεν υπάρχει καλύτερο! Δεν είναι άψογο μεν, αλλά δεν υπάρχει καλύτερο! Το μόνο που σαν να ξεχάσαμε κάπως πολύ εύκολα, είναι πως η αγορά εκ φύσεως δε γνωρίζει σύνορα. Δε γνωρίζει σύνορα όσον αφορά τις αρμοδιότητες: κάθε έμπορος μπορεί να φανταστεί πως είναι δυνατό να πουλήσει υγεία, παιδεία, άμυνα, τα πάντα. Αλλά δε γνωρίζει ούτε γεωγραφικά σύνορα, καθώς η αγορά φαντάζεται πως μπορεί να αγοράζει και να πουλάει οπουδήποτε στον κόσμο. Η αγορά δε γνωρίζει σύνορα! Αντιστρόφως, επίσης σχεδόν εκ κατασκευής, η δημοκρατία χρειάζεται τα σύνορα. Εδαφικά σύνορα, αλλά και περιορισμούς στις δικαιοδοσίες. Τα δημοκρατικά κράτη δεν μπορούν να εθνικοποιούν ό,τι θέλουν, λόγω των συνταγματικών περιορισμών, και δεν μπορούν να παρεμβαίνουν εκτός συνόρων. Υπάρχει άρα εδώ μια αντίφαση πρώτου μεγέθους μεταξύ αγοράς -που εκ φύσεως είναι παγκόσμια- και δημοκρατίας -που είναι εκ φύσεως τοπική.
Στις μέρες μας πειραματιζόμαστε με μια παγκοσμιοποιημένη αγορά χωρίς παγκόσμιους κανόνες του παιχνιδιού, μιας που οι κυβερνήσεις είναι τοπικές, η δημοκρατία ασκείται τοπικά. Ε, εδώ βρισκόμαστε σε μια terra incognita που οι οικονομολόγοι παριστάνουν πως την έχουν χαρτογραφήσει στην εντέλεια! Βρισκόμαστε σε μια τέλεια και ολοκληρωμένη αγορά, χωρίς κράτος! Οι οικονομολόγοι ακατάπαυστα μας εξηγούν πως η τέλεια και ολοκληρωμένη αγορά είναι από μόνη της ιδεώδης και λειτουργεί μια χαρά, ξεχνώντας όμως κάτι θεμελιώδες: πως για να είναι μια αγορά τέλεια και ολοκληρωμένη, το πρώτο που χρειάζεται είναι τουλάχιστο κάποιος να την υποχρεώνει να σέβεται τους νόμους περί ιδιοκτησίας. Αυτό η αγορά από μόνη της δεν το κάνει. Ποιος μπορεί να την κάνει να το σέβεται αυτό; Μα ένα κράτος! Η αστυνομία, η δικαιοσύνη, οι φυλακές, ένα σύστημα απόδοσης ευθυνών!
«Το 1910 είχαμε φοβερή τεχνολογική ανάπτυξη, εβδομήντα χρόνια ειρήνης, παγκοσμιοποίηση, επέκταση της δημοκρατίας... Το 1910 είχαμε επίσης οικονομική κρίση, τρομοκρατία, τις απαρχές ξενόφοβων κινημάτων και φυλετικού μίσους. Τότε επελέγη ο προστατευτισμός και ο εύκολος δρόμος του "κεραυνοβόλου" πολέμου. Με αποτέλεσμα σαράντα χρόνια βαρβαρότητας στη δυτική Ευρώπη κι ογδόντα στην ανατολική!»
Αν σε μια αγορά δεν υπάρχει σεβασμός στο δικαίωμα στην ιδιοκτησία, αν επιπλέον δεν υπάρχουν οι αναδιανεμητικοί και εξισορροπητικοί μηχανισμοί που εξασφαλίζει η λειτουργία του κράτους, έχουμε αναγκαστικά την ανάπτυξη μιας αγοράς βασισμένης στην παρανομία και το έγκλημα! Σήμερα υπάρχει ένα και μόνο παράδειγμα έθνους χωρίς κράτος. Όχι το Βέλγιο, που και κράτος έχει και κυβέρνηση, παρά όσα λέγονται. Αλλά υπάρχει μια χώρα που δεν έχει κράτος εδώ και δεκαπέντε χρόνια, και σήμερα προσπαθεί κάπως να το διορθώσει αυτό, και είναι η Σομαλία! Στη Σομαλία δεν υπάρχει κράτος. Όπως έλεγα προηγουμένως πως είμαστε εν πλήρει διαδικασία «μαντοφοποίησης» του πλανήτη, κατά μια έννοια βρισκόμαστε επίσης εν πλήρει διαδικασία «σομαλοποίησης» του πλανήτη, από τη στιγμή που εξελίσσεται μια παγκοσμιοποίηση της οικονομίας χωρίς παγκόσμιο κράτος! Τι είναι η Σομαλία; Ένα κράτος στο οποίο κυριαρχούν οι έμποροι ναρκωτικών, η εγκληματική οικονομία, η μαφία, η πλήρης ανομία. Σε αυτό πάει να μοιάσει ο κόσμος!
Αν δεν κατορθώσουμε να αποκαταστήσουμε μια τάξη, ένα σύστημα διακυβέρνησης που να επιβάλλει την τήρηση κανόνων, που να έχει ποινικό δικαστήριο, όχι μόνο για τους εγκληματίες πολέμου αλλά και τους οικονομικούς εγκληματίες, αν δεν έχουμε ένα G20 που να μην είναι απλά μια ευκαιρία να φωτογραφηθούμε αλλά κάτι που θα κυβερνά, συγχωνευόμενο με το «συμβούλιο ασφαλείας» και το διοικητικό συμβούλιο του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ) (που είναι όλα πράγματα που ακούγονται ταυτόχρονα ουτοπικά αλλά είναι κι εξαιρετικά απλά, μπορούν να γίνουν σε 10’ ή σε μια μέρα αν υπάρχει πολιτική βούληση από όσους «μετράνε») πάμε ολοταχώς στο χάος!
Ιστορικές αναλογίες με τις παραμονές του Α’ παγκοσμίου πολέμου
Και για όσους ισχυρίζονται πως το χάος είναι πλέον αδύνατο, θα ήθελα να τελειώσω αναπτύσσοντας πόσο μου φαίνεται πως μοιάζει η εποχή μας με το 1910. Το 1910, υπήρχε φοβερή τεχνολογική ανάπτυξη: είχαμε μόλις εφεύρει το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, τον ηλεκτρισμό, όλα όσα διαμορφώνουν ως σήμερα την καθημερινότητά μας. Το 1910 είχαμε πίσω μας εβδομήντα χρόνια ειρήνης, όπως σήμερα. Το 1910, οι διεθνείς σχέσεις ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένες. Ο Ζορές (Jaurès) εξηγούσε πως η Αγγλία δεν θα κήρυττε ποτέ τον πόλεμο στη Γερμανία λόγω των πυκνών οικονομικών τους σχέσεων. Το 1910 βλέπαμε τη δημοκρατία να αναπτύσσεται εν σπέρματι λίγο-πολύ παντού: στη Ρωσία, την Κίνα... Το 1910 είχαμε ξανά μια οικονομική κρίση, που έμοιαζε καταπληκτικά με τη σημερινή και σχετιζόταν με τη μετακίνηση του κέντρου βάρους της οικονομικής εξουσίας από τη Μεγάλη Βρετανία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είχαμε τρομοκρατία, που την αποκαλούσαμε τότε «αναρχισμό» και «μηδενισμό». Είχαμε τις απαρχές ξενόφοβων κινημάτων και φυλετικού μίσους: αντιπαθούσαμε τους μετανάστες, που ήταν τότε Πολωνοί, Ιταλοί και εβραίοι...
Τότε επελέγη ο προστατευτισμός. Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Το αποτέλεσμα ήταν σαράντα χρόνια βαρβαρότητας, τουλάχιστο για τη δυτική Ευρώπη, γιατί στην ανατολική ήταν ογδόντα!
Το 1910 κανείς δε γνώριζε τα ονόματα Στάλιν (Stalin), Χίτλερ (Hitler). Κανείς δεν είχε ακούσει περί φασισμού ή κομμουνισμού. Ο Λένιν (Lenin) ζούσε στη Γενεύη. Οπότε, ας μη μας μιλάνε σήμερα περί αδυνάτων εξελίξεων, διότι σήμερα πολύ απλά δεν τους ξέρουμε αυτούς τους ανθρώπους, ούτε τα κινήματά τους! Υπάρχουν όμως. Κάπου βρίσκονται. Περιμένουν ένα μόνο πράγμα: τη χρεοκοπία της δημοκρατίας. Μόλις χρεοκοπήσει η δημοκρατία, θα εμφανιστούν. Θα εμφανιστούν για να πάρουν την εξουσία και να αντικαταστήσουν τις αποτυχημένες ελίτ.
Βρισκόμαστε ακριβώς στις ίδιες συνθήκες. Οι προκάτοχοί μας του 1910 ήταν σε θέση να δημιουργήσουν έναν 20ό αιώνα ευτυχή. Αρκούσε να επιλέξουν τη συνεργασία, τη διεθνοποίηση. Επέλεξαν την εύκολη οδό του «σύντομου» πολέμου, που θα κερδιζόταν δήθεν σε λίγες μέρες, και έλαβαν την τραγωδία. Βρισκόμαστε ενώπιον ακριβώς των ιδίων διλημμάτων. Η Ευρώπη μπορεί να ζήσει ευτυχής, μπορεί όμως και να καταρρεύσει. Ο κόσμος έχει πελώρια αποθέματα ανάπτυξης, αλλά μπορεί επίσης να καταρρεύσει. Ο λόγος ανήκει πια στην πολιτική!
-----
O Jacques Attali είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, πρώην ειδικός σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν
«Ο κόσμος σήμερα γνωρίζει τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ιστορία του, 5% ετησίως, ενώ παράλληλα υπάρχουν όλα τα προαπαιτούμενα για μια ανάπτυξη ισχυρότατη και βιώσιμη!»
Ο κόσμος βρίσκεται σε μια εποχή πρωτοφανούς και βιώσιμης ανάπτυξης
Πώς γίνεται να έχουμε σήμερα κρίση, ανεπάρκεια των ευρωπαϊκών μηχανισμών, κρίση στις Ηνωμένες Πολιτείες και παράλληλα -και παραδόξως- να ζούμε σε μια συγκυρία που χαρακτηρίζεται παγκοσμίως από πολύ έντονους ρυθμούς ανάπτυξης; Ιδού η μεγάλη αντίφαση: ο κόσμος σήμερα γνωρίζει τους ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης στην ιστορία του, 5% ετησίως, ενώ επιπλέον υπάρχουν όλα τα προαπαιτούμενα για μια ανάπτυξη ισχυρότατη και βιώσιμη!
Οι παράγοντες της ανάπτυξης
Σας αναφέρω απλά πως τα επόμενα 30 χρόνια θα περάσουμε από τα 7 δις στα 9 δις τουλάχιστο κατοίκους στη Γη, με γιγάντιες αλλαγές, επιμήκυνση του προσδόκιμου επιβίωσης, πελώριες μετακινήσεις πληθυσμών, αυξανόμενη αστικοποίηση (που οδηγεί σε αύξηση του ενεργού πληθυσμού και άρα και της παραγωγής).
Διαθέτουμε σήμερα ανεπανάληπτο υλικό πλούτο (της τάξης των 500 τρις δολαρίων πάνω κάτω, όπου κάθε χρόνο προστίθενται περίπου άλλα 15 ως 20 τρις, πράγμα που δίνει όλο και μεγαλύτερα περιθώρια για επενδύσεις, ενώ επιπροσθέτως έχουμε όλο και λιγότερη βία, σε αντίθεση με ό,τι πιστεύουμε, και άρα όλο και λιγότερη καταστροφή του πλούτου αυτού λόγω πολέμων).
Ο τρίτος παράγοντας παραγωγής πλούτου, πρωτοφανής στην ιστορία, είναι η τεχνολογική πρόοδος, που επιταχύνεται με αδιανόητους ρυθμούς. Όλες οι προηγούμενες βιομηχανικές επαναστάσεις ήταν το αποτέλεσμα μιας μόνο τεχνολογικής επανάστασης (το 12ο αιώνα στη ναυσιπλοΐα, έκτοτε σε διάφορους άλλους τομείς). Αλλά σήμερα έχουμε τουλάχιστο τέσσερις αν όχι πέντε τεχνολογικές επαναστάσεις σε εξέλιξη:
Στις τεχνολογίες πληροφόρησης, που ξεκίνησαν να αναπτύσσονται σύμφωνα με το «νόμο του Μουρ» τη δεκαετία του ’60 μα σήμερα επιταχύνονται κι άλλο. Δεν έχουμε ακόμα δει τίποτα για τις επιπτώσεις όσων πρόκειται να συμβούν στο διαδίκτυο. Στην πληροφορική έχουμε μια σειρά τεράστιων αλλαγών που βρίσκονται σε εξέλιξη.
Ο δεύτερος τομέας όπου έχουμε μεγάλες αλλαγές (κι όπου επίσης παρατηρείται να ισχύει πια ο «νόμος του Μουρ») είναι η βιοτεχνολογία, που θα συνταράξει -έχει αρχίσει να συνταράσσει- την κτηνοτροφία, τη γεωργία, την ιατρική. Έχουμε εδώ εξελίξεις κάθε μέρα. Χθες κλωνοποιήθηκε μια αγελάδα που το γάλα της έχει τις ιδιότητες του μητρικού γάλατος, κι αυτή είναι μια μόνο από εκατομμύρια εξελίξεις που συμβαίνουν κάθε μέρα και που θα συνεχιστούν με αυξανόμενους ρυθμούς. Το κόστος του κλωνισμού ενός ανθρώπου έφτασε από τα 3 δις εδώ και δέκα χρόνια σε λιγότερο από 2 χιλιάδες δολάρια σήμερα και σε τρία χρόνια θα κοστίζει 10 δολάρια. Έχουμε εισέρθει σε μια περίοδο γιγάντιων αλλαγών.
Ακολουθούν άλλα κύματα τεχνολογικών προόδου: οι νανοτεχνολογίες, που θα ανατρέψουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε την οικοδομή, την ιατρική, την άμυνα, και χιλιάδες άλλα πράγματα, κι ύστερα, πίσω από τις νευροεπιστήμες που θα αλλάξουν άρδην το πώς μαθαίνουμε, τη θεραπεία των εγκεφαλικών παθήσεων, την συγχώνευση ανθρώπου-μηχανής, έχουμε σαράντα χρόνια τεχνολογικής, επιστημονικής και πρακτικής προόδου με απολύτως γιγάντιες επιπτώσεις στην παραγωγή ενέργειας, την κλιματική αλλαγή κ.λπ.
«Το ζεύγος αγορά-δημοκρατία βρίσκεται στη καρδιά της δυναμικής του θριάμβου της ατομικής ελευθερίας στην κοινωνία μας. Αυτή η διαδικασία, που ξεκίνησε εν είδει αδυσώπητης μηχανής το 12ο αιώνα στη Φλάνδρα, σύμφωνα με την οποία το ισχυρό κράτος δημιουργεί την αγορά και η αγορά δημιουργεί τη δημοκρατία, αυτή η διαδικασία προοδευτικά γενικεύεται σε ολόκληρο τον κόσμο»
Η κυριαρχία των ατομικών ελευθεριών
Τέλος έχουμε έναν ακόμα παράγοντα ανάπτυξης που κάνει πραγματικά άλματα σε πλανητικό επίπεδο, κι εμφανίζεται ως η αξία που παίρνει το προβάδισμα, που δεν είναι άλλη από την αξία της ατομικής ελευθερίας. Θα ήταν δυνατό να είχαν επικρατήσει άλλες αξίες, όπως π.χ. της αθανασίας ή της αλληλεγγύης. Αλλά στην πραγματικότητα -ως τώρα τουλάχιστο- η ανθρωπότητα φαίνεται να επιλέγει την ατομική ελευθερία, που επικρατεί παντού: στον πνευματικό βίο, στην οικονομία -που δεν είναι παρά η οργάνωση της διαχείρισης της σπάνης εντός μιας ουτοπίας ατομικής ελευθερίας, που αποκαλείται αγορά, η οποία προσφέρει την αυταπάτη της ελευθερίας, ενώ στον τομέα της πολιτικής η σπάνη των δημοσίων αγαθών διαχειρίζεται εντός μιας ουτοπίας που αποκαλείται δημοκρατία. Οπότε το ζεύγος αγορά-δημοκρατία βρίσκεται στη καρδιά της δυναμικής του θριάμβου της ατομικής ελευθερίας στην κοινωνία μας. Κι αυτή η διαδικασία, που ξεκίνησε εν είδει αδυσώπητης μηχανής το 12ο αιώνα στη Φλάνδρα -πριν εγκατασταθεί το 17ο αιώνα στη Μεγάλη Βρετανία- σύμφωνα με την οποία το ισχυρό κράτος δημιουργεί την αγορά και η αγορά δημιουργεί τη δημοκρατία, αυτή η διαδικασία προοδευτικά γενικεύεται σε ολόκληρη την Ευρώπη κι εν συνεχεία στη λατινική Αμερική, την ανατολική Ευρώπη, και τώρα τη βλέπουμε στην Αφρική, τη βλέπουμε παντού.
Κατά συνέπεια, έχουμε πράγματι αυτή τη δυναμική της αλληλεξάρτησης, στην οποία η αγορά χρειάζεται τη δημοκρατία και η δημοκρατία την αγορά, που επεκτείνεται διαρκώς σε τέτοιο βαθμό που ορισμένοι έφτασαν στο σημείο να πουν «κοιτάξτε, δεν υπάρχει πρόβλημα, δημοκρατία και αγορά κυριαρχούν στον πλανήτη, η ιστορία τελείωσε, όχι με την έννοια της ακινητοποίησής της, αλλά διότι από εδώ και πέρα η ιστορία θα συρρικνωθεί στη διαδικασία γενίκευσης της αγοράς και της δημοκρατίας». Κι αυτό είναι πράγματι ό,τι συμβαίνει σήμερα. Μπορούμε να πούμε άρα πως ό,τι συνέβη στην Αίγυπτο, στην Τυνησία, ό,τι θα συμβεί αύριο στην Κίνα και άλλα κράτη είναι προβλέψιμο. Η μόνη δυσκολία είναι να προσδιοριστεί η ακριβής ημερομηνία που θα συμβούν.
Επίσης αγορά και δημοκρατία είναι οι προϋποθέσεις της οικονομικής ανάπτυξης, στο βαθμό που η αγορά είναι ένα πολύ κακό σύστημα από πλευράς αποτελεσματικότητας, αλλά είναι το καλύτερο που διαθέτουμε για την παραγωγή και τη διανομή του πλούτου, ενώ η δημοκρατία επιτρέπει να αναπληρωθούν οι ανεπάρκειές της, να αναδιανέμονται τα δημόσια αγαθά και να καθορίζονται οι κανόνες της λειτουργίας της αγοράς.
Η κρίση αφορά μόνο τη δύση
Οπότε θα μπορούσε κανείς να καταλήξει πως όλα είναι καλά, για το καλύτερο στον καλύτερο των κόσμων! Κι όμως εμείς κυριαρχούμαστε από το συναίσθημα πως αυτή η διάταξη δεν «περπατάει». Τουλάχιστο «δεν περπατάει» στις χώρες μας. Αλλά «περπατάει» για την πελώρια πλειοψηφία της ανθρωπότητας. Όποιος περνάει το μεγάλο μέρος του χρόνου του (όπως είναι η δική μου περίπτωση) στο να τριγυρνάει στον κόσμο, διαπιστώνει πως κανείς δε μιλάει για κρίση: δεν μιλάνε για κρίση ούτε στην Αυστραλία, ούτε στον Καναδά, ούτε στην Κίνα, ούτε στη Βραζιλία (εντάξει, εκεί ναι, λιγάκι) ούτε στην Αργεντινή. Υπάρχει ένας μακρύς κατάλογος χωρών όπου κανείς δε μιλάει για την κρίση: μιλάνε για τη φτώχεια, τις αδικίες, τις ανισότητες, τη διαφθορά, για τη δικτατορία, αλλά όχι για κρίση! Διότι πλέουν στην ανάπτυξη. Αν η παγκόσμια ανάπτυξη είναι σήμερα της τάξης του 5% και η δική μας μικρότερη από 2%, αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη των άλλων βρίσκεται στο 7%, στο 8%, στο 9% και το 10%! Οπότε σήμερα ο κόσμος βρίσκεται σε μια φάση εντυπωσιακά ισχυρής ανάπτυξης, και θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε να πιστέψουμε πως όλα πάνε καλά!
Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν δύο τύπου προβλημάτων που μας επαναφέρουν στη συζήτηση. Το πρώτο αφορά τη δύση και το δεύτερο τον κόσμο συνολικά.
«Η δύση εξακολουθεί ακόμα να είναι -μακράν- το "αφεντικό" του κόσμου. Είμαστε φοβερά μπροστά στον τομέα της ποιότητας ζωής, είμαστε σχεδόν άπιαστοι όσον αφορά το βιοτικό επίπεδο κατά κεφαλή. Σε τριάντα χρόνια οι Κινέζοι θα ξεπεράσουν το αμερικανικό ΑΕΠ, αλλά ακόμα και τότε το κατά κεφαλήν εισόδημά τους θα είναι το 1/3 του αμερικανικού. Οπότε, ως ότου η Κίνα και οι άλλες χώρες φθάσουν το αμερικανικό κατά κεφαλήν εισόδημα, έχουμε ακόμα πολύ-πολύ-πολύ καιρό»
Η κυριαρχία της δύσης
Η δύση από τη μεριά της υποφέρει από ένα είδος αναπτυξιακής κόπωσης. Είμαστε ακόμα μακράν τα «αφεντικά» του κόσμου. Είμαστε φοβερά μπροστά στον τομέα της ποιότητας ζωής, είμαστε πολύ μακριά, σχεδόν άπιαστοι όσον αφορά το κατά κεφαλή βιοτικό επίπεδο. Σε τριάντα χρόνια οι Κινέζοι θα ξεπεράσουν το αμερικανικό ΑΕΠ, αλλά ακόμα και τότε το κατά κεφαλήν εισόδημά τους θα είναι το 1/3 του αμερικανικού. Οπότε έως ότου η Κίνα και οι άλλες χώρες φθάσουν το αμερικανικό κατά κεφαλήν εισόδημα θα περάσει πολύς-πολύς-πολύς καιρός.
ΗΠΑ-Ευρώπη
’Αρα είμαστε ακόμα μακράν (και για πολύ καιρό) μπροστά όσον αφορά το βιοτικό μας επίπεδο. Αλλά είμαστε κουρασμένοι. Είμαστε κουρασμένοι για διαφορετικούς λόγους οι μεν από τους δε. Όσον αφορά τους παράγοντες της παραγωγής, οι ΗΠΑ έχουν ακόμα μια πολύ καλή δημογραφική εικόνα, διότι είναι πολύ ανοικτοί στη μετανάστευση, ενώ εμείς οι Ευρωπαίοι είμαστε πολύ κλειστοί στη μετανάστευση. Είναι πολύ ανοικτοί στην τεχνολογία και διαθέτουν το κυρίαρχο νόμισμα και τον κυρίαρχο στρατό. Οπότε μπορούν ακόμα να κρατήσουν. Ενώ εμείς δεν έχουμε με το μέρος μας τη δημογραφία., είμαστε αδύναμοι δημογραφικά διότι εχθρευόμαστε τη μετανάστευση και δεν είμαστε ικανοί να προσελκύουμε τα ταλέντα που θα μας επέτρεπαν να αναπτύξουμε τις τεχνολογίες για τις οποίες έγινε λόγος.
Η οικονομική διάταξη στις ΗΠΑ
Από την άλλη όμως, οι ΗΠΑ συναισθάνθηκαν από το 1979-1980 -ως προς αυτό πλέον συμφωνούν όλοι οι οικονομολόγοι- μια πολύ βαθιά αλλαγή στους συσχετισμούς δύναμης εντός της αμερικανικής κοινωνίας. Από τη μια η «φυσιολογική» ανάπτυξη της αμερικανικής οικονομίας διαμορφώθηκε σε χαμηλότερα επίπεδα, λόγω της εξάντλησης όλων των παραγόντων της ανάπτυξης και από την άλλη είχαμε μια αλλαγή στους συσχετισμούς δύναμης υπέρ του κεφαλαίου και εις βάρος της μισθωτής εργασίας. Πράγμα που δημιουργεί μια μη-διαχειρίσιμη κατάσταση, διότι έχουμε λιγότερο εισόδημα για τη συντήρηση της κατανάλωσης, αλλά και ανάγκη να υπάρξουν εισοδήματα για να συντηρηθεί η ζήτηση που οδηγεί στην κερδοφορία. Αυτή είναι μια αντίφαση από την οποία η έξοδος είναι υποχρεωτική! Οι ΗΠΑ το έκαναν αυτό ανακαλύπτοντας ξανά τη δεκαετία του 1980 το μηχανισμό που πάντοτε χρησιμοποιείται σε περιόδους κρίσης από το 13ο αιώνα, ήτοι αυτό που δεν μπορείτε να δώσετε στον κόσμο με τη μορφή μισθού το δίνετε ως υπεραξία στην τιμή των αγαθών. Αυτό που δεν μπορείτε να δώσετε ως μισθολογικές αυξήσεις, τους το δίνετε με τη μορφή της ανόδου της τιμής των περιουσιακών τους στοιχείων, υπό τον όρο πως δημιουργείτε και ευνοϊκούς όρους ρευστοποίησής τους. Αυτό συνέβη στην κρίση της δεκαετίας του 1930, το ίδιο επαναλήφθηκε στην περίπτωσή μας. Με πολύ απλό τρόπο, ειπώθηκε: μπορείτε να αποκτήσετε ακίνητα και περιουσιακά στοιχεία που η αξία τους μεγεθύνεται, αρκεί να τα πουλάτε, να καρπώνεσθε την υπεραξία τους, να δανείζεστε, μιας που η αξία των αγαθών που διαθέτετε θα συνεχίσει να αυξάνει, να αγοράζετε, η αξία των αγαθών που έχετε θα ανεβαίνει, να τα ξαναπουλάτε, με τα κέρδη να αγοράζετε αυτοκίνητα, σπίτια κ.λπ. Ο μηχανισμός της οικονομίας κινείται έτσι και πάλι. Από τις αρχές του 20ού αιώνα πάντοτε έτσι παιζόταν το παιχνίδι της ανάπτυξης στις ΗΠΑ, φυσικά κάθε φορά με περιόδους αβεβαιότητας και ερωτήσεων.
Αλλά και η Ευρώπη σταδιακά γνώρισε το ίδιο πράγμα, περισσότερο δια της ανάπτυξης του δημοσίου χρέους παρά του ιδιωτικού, μιας που είμαστε έθνη επικεντρωμένα στη λειτουργία του κράτους, αλλά πάνω-κάτω ακολουθήσαμε τον ίδιο τρόπο και τις ίδιες αβεβαιότητες.
«Επελέγη η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο. Αυτό ακριβώς συνέβη μετά το 2008-2010. Οι κυβερνήσεις έχουν απόλυτη συνείδηση πως δε διαθέτουν την πολιτική δυνατότητα να αυξήσουν τη φορολογία όπως δε διαθέτουν την πολιτική δυνατότητα να μειώσουν τις δαπάνες. Πουθενά στον κόσμο! Πουθενά τουλάχιστο στις αναπτυγμένες χώρες!»
Η κρίση
Φυσικά αυτό το πράγμα έφτασε, όπως γνωρίζουμε όλοι, σε έναν παροξυσμό, με ό,τι συνέβη την περίοδο 2000 ως 2003 ή 2005, οπότε επετράπη στο ανεξέλεγκτο σύστημα να πραγματοποιεί υπεραισιόδοξες προβλέψεις που μπορούσε να τα τιτλοποιεί και να τις πουλάει όπως να ’ναι και φθάσαμε στην κρίση που γνωρίζουμε, που είναι κρίση εμπιστοσύνης στο σύστημα και που ήταν απολύτως προβλέψιμη, μιας που στα τέλη του 2007 ο δανεισμός πάσης φύσεως στην Αμερική είχε ήδη ξεπεράσει το 300%-320% του ΑΕΠ, άρα ήταν ανώτερος από τα επίπεδα όπου είχε βρεθεί το 1929.
Μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο
Έκτοτε δεν έγινε τίποτα στην κατεύθυνση του περιορισμού του δανεισμού των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων. Αυτό που έγινε κυρίως είναι η μετατροπή του ιδιωτικού χρέους σε δημόσιο. Αυτό ακριβώς συνέβη μετά το 2008-2010. Οι δυτικές κυβερνήσεις (αμερικανικές, ευρωπαϊκές και ιαπωνική, με την τελευταία να ακολουθεί μια κάπως ιδιαίτερη στρατηγική, μιας που έχουν εξαιρετικά αδύναμη δημογραφία αλλά εντυπωσιακά ισχυρή αποταμίευση και άρα μπορούν να προχωρήσουν σε εσωτερικό δανεισμό) απλά άρχισαν να ζουν υπεράνω των δυνατοτήτων τους: γίναμε όλοι μυθομανείς.
Η αδυναμία της πολιτικής
Ζούμε υπεράνω των δυνατοτήτων μας, ενώ επιπροσθέτως αυτή η μυθομανία μας συνοδεύεται από την αδυναμία του κράτους, που έχει απόλυτη συνείδηση πως δε διαθέτει την πολιτική δυνατότητα να αυξήσει τη φορολογία όπως δε διαθέτει την πολιτική δυνατότητα να μειώσει τις δαπάνες. Πουθενά στον κόσμο! Πουθενά τουλάχιστο στις αναπτυγμένες χώρες!
Οπότε, όπως ήταν φυσικό, η εμφάνιση της κρίσης οδήγησε σε επιδείνωση των προβλημάτων. Γνωρίζαμε απολύτως πως όλο αυτό θα τελείωνε άσχημα! Πως τα χρέη κάποια στιγμή θα πρέπει να αποπληρωθούν. Γνωρίζαμε απολύτως πως στο βάθος εγκαθιστάμεθα σε μια κατάσταση που ο βασικός θεωρητικός της δεν ήταν ούτε ο Κέινς (Keynes), μήτε ο Σούμπετερ (Schumpeter), αλλά ο Μάντοφ (Madoff)! Αυτός είναι ο μεγάλος θεωρητικός της σύγχρονης οικονομίας! Βρισκόμαστε εν πλήρει διαδικασία γενικής «μαντοφοποίησης» των δυτικών οικονομιών! Δημιουργούμε ελλείμματα που τα μεταφέρουμε ο ένας στον άλλο! Φυσικά όλα αυτά τα ελλείμματα διογκώνονται, διογκώνονται και κάποια στιγμή, όπως συμβαίνει σε όλες τις κρίσεις, καταφεύγουμε στην αντίδραση που έχουμε όταν πληγούμε από μια σοβαρή ασθένεια: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αυτό ακριβώς συνέβη, με τρόπο απολύτως συστηματικό, σε όλες τις κρίσεις για τις οποίες έχουμε στοιχεία, από το 16ο αιώνα κι ύστερα: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αυτό βιώνουν οι ΗΠΑ σήμερα, αυτό κι εμείς: «όχι αυτό, όχι σε εμένα, όχι τώρα!». Αλλά ακούστε, κάποια στιγμή τα χρέη χρειάζεται να αποπληρωθούν, και δεν πρόκειται να λύσουμε αυτό το πρόβλημα μεταθέτοντας την εξέτασή του. Είχα μάλιστα διατυπώσει μια αναλογία την εποχή των πρώτων συνόδων των G20, λέγοντας πως μου μοιάζουν με συναθροίσεις των «ανώνυμων αλκοολικών» που συζητάνε πώς να σταματήσουν να πίνουν, πίνοντας ένα ποτηράκι! Δυστυχώς δε, αυτή η μεταφορά επιβεβαιώθηκε: το δημόσιο χρέος συνεχίζει να αυξάνει, παντού!
Οι ΗΠΑ είναι ήδη χρεοκοπημένες
Φυσικά οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε καλύτερη κατάσταση από εμάς, αντιπροσωπεύουν το 50% των αμυντικών δαπανών του πλανήτη, κανένας δε διανοείται να τα βάλει μαζί τους. Αλλά από την άλλη οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται ήδη σε κατάσταση χρεοκοπίας: σήμερα που μιλάμε, έχουν ήδη χρεοκοπήσει! Κι υπάρχει μια αντιμαχία μεταξύ Δημοκρατικών και Ρεπουμπλικάνων για το αν αυτή η χρεοκοπία θα πρέπει να ανακοινωθεί και δημοσίως ή αν θα κάναμε καλύτερα να αυξήσουμε κι άλλο το δανεισμό.
«Όταν φτιάξαμε το κοινό νόμισμα, γνωρίζαμε απολύτως πως το κοινό νόμισμα δε θα μακροημέρευε χωρίς ομοσπονδιακό πολιτικό σύστημα. Το ξέραμε, γράφτηκε, ειπώθηκε, ακόμα και μέσα στη συνθήκες έχει εξασφαλιστεί κανείς να μην μπορεί να αποχωρήσει από το κοινό νόμισμα, κι αυτό έγινε επίτηδες, με τη σκέψη όταν ξεσπάσει η κρίση, που θα ξεσπάσει, να περάσουμε στην επόμενη φάση, που είναι η ομοσπονδοποίηση»
Μικρό ιστορικό της μεθόδου οικοδόμησης της Ευρώπης
Εμείς οι Ευρωπαίοι βρισκόμαστε σε παρόμοια κατάσταση, σε έναν κόσμο καταπληκτικής ανάπτυξης. Θα ήθελα εδώ να επικεντρωθώ σε δύο διαστάσεις:
Την ευρωπαϊκή κρίση και
Την ανάγκη για παγκόσμια διακυβέρνηση -και τη δυσκολία να πραγματοποιηθεί. Διότι αυτό που βιώνουμε εμείς στην Ευρώπη είναι πολύ δηλωτικό για το τι θα ήταν δυνατό να βιώσουμε σε παγκόσμιο επίπεδο... Πώς είναι δυνατό να φανταζόμαστε πως μπορούμε να εγκαθιδρύσουμε μια παγκόσμια διακυβέρνηση από τη στιγμή που δεν είμαστε ικανοί να εγκαθιδρύσουμε μια πανευρωπαϊκή διακυβέρνηση;
Ζούμε κάτι πολύ σαφές, πολύ ξεκάθαρο. Eπιτρέψτε μου να αφηγηθώ περιληπτικά την ιστορία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, όπως την ξέρω, όπως τη βλέπω: η Ευρώπη οικοδομήθηκε σε διαδοχικές φάσεις, μέσω διαδοχικών -και αναγκαίων- κρίσεων.
Φτιάξαμε την ενιαία αγορά, γνωρίζοντας απολύτως πως φτιάχνοντας την κοινή αγορά δεν υπήρχε στην πραγματικότητα καμία ενιαία αγορά, υπήρχε απλώς άρση των συνόρων και ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, χωρίς όμως εναρμόνιση των προδιαγραφών. Αλλά η εναρμόνιση των τεχνικών προδιαγραφών είναι απαραίτητη, αλλιώς ανοίγει παράθυρο στον αθέμιτο ανταγωνισμό, με διαφορετικές προδιαγραφές στην παραγωγή διαφόρων προϊόντων... Ξέραμε λοιπόν πως θα υπήρχε μια κρίση όσον αφορά τις προδιαγραφές! Κι υπήρξε πράγματι μια κρίση για τις προδιαγραφές, το 1983, κι είχαμε μια ευρωπαϊκή σύνοδο όπου στο τραπέζι έπεσαν 44 τεχνικές αντιμαχίες μεταξύ των κρατών-μελών! Θυμάμαι ιδιαίτερα καλά αυτή τη σύνοδο, που εξάλλου έλαβε χώρα -αυτό εκ των υστέρων σήμερα μοιάζει συμβολικό και ειρωνικό συνάμα- στην Ελλάδα, στην οποία οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων ήταν πολύ λιγότεροι, αλλά δεν καταλάβαιναν απολύτως τίποτα από όλα όσα συζητούσαμε, καθώς ήταν μια συζήτηση εξαιρετικά τεχνική, και βγήκαμε από τη συνεδρίαση εν μέσω ενός χάους που θυμίζει αρκετά τη σημερινή κατάσταση. Ακολούθησε μια γαλλική προεδρία, διευθετήσαμε τις 44 αντιμαχίες εντός έξι μηνών, δεν ήταν και τόσο δύσκολο καθώς δεν υπήρχαν πολυάριθμες χώρες και τα χαρτιά κυκλοφορούσαν εύκολα και όλα διευθετήθηκαν, κι έτσι γεννήθηκε η «ενιαία πράξη».
«Το ευρώ είναι καταδικασμένο σε θάνατο χωρίς υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης! Χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση, σε δέκα χρόνια από σήμερα -ίσως και λιγότερο, διότι οι εξελίξεις επιταχύνονται πολύ- δε θα υπάρχει ευρώ!»
Όταν φτιάξαμε την «ενιαία πράξη» γνωρίζαμε απολύτως πως αποφεύγαμε μεν τον αθέμιτο ανταγωνισμό μέσω των τεχνικών προδιαγραφών, αλλά όχι μέσω των ανταγωνιστικών συναλλαγματικών υποτιμήσεων. Γνωρίζαμε απολύτως πως για τη λειτουργία της «ενιαίας αγοράς» δεν αρκούσε η «ενιαία πράξη», αλλά θα χρειαζόταν κι ένα ενιαίο νόμισμα. Γνωρίζαμε πως θα είχαμε μια κρίση των συναλλαγματικών ισοτιμιών και είχαμε πράγματι ανταγωνιστικές υποτιμήσεις, από τις οποίες γνωρίζαμε πως ο μόνος τρόπος να ξεφύγουμε ήταν ένα ενιαίο νόμισμα!
Φτιάξαμε λοιπόν το ενιαίο νόμισμα όπως γνωρίζετε, σε στιγμές εξαιρετικά συναρπαστικές: είχαμε το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης, τις διαπραγματεύσεις για την επανένωση της Γερμανίας, όλα αυτά σε ένα «πακέτο», και φτιάξαμε το κοινό νόμισμα! Αλλά όταν φτιάξαμε το κοινό νόμισμα, γνωρίζαμε απολύτως πως το κοινό νόμισμα δε θα μακροημέρευε χωρίς κάποιου είδους ομοσπονδιακό σύστημα. Το ξέραμε, γράφτηκε, ειπώθηκε, ακόμα και μέσα στη συνθήκες έχει εξασφαλιστεί κανείς να μην μπορεί να αποχωρήσει από το κοινό νόμισμα, κι αυτό έγινε επίτηδες, με τη σκέψη όταν ξεσπάσει η κρίση, που θα ξεσπάσει, να περάσουμε στην επόμενη φάση, που είναι η οικονομική ομοσπονδοποίηση.
Ανάγκη για πολιτική ομοσπονδοποίηση της Ευρώπης
Όλες οι προηγούμενες ιστορικές εμπειρίες αποδεικνύουν πως καμία νομισματική ένωση δεν μακροημέρευσε χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση ή χωρίς ένα κράτος κι ένα νόμισμα που να κυριαρχούν! Η «ζώνη του φράγκου» είναι τυπική περίπτωση μιας νομισματικής ένωσης με κυριαρχία ενός κράτους. Όλες οι άλλες νομισματικές ενώσεις ουδέποτε επιβίωσαν χωρίς να υπάρχει στο τέλος του δρόμου πραγματική πολιτική ομοσπονδοποίησή τους. Διότι αν έχετε κοινό νόμισμα, κάποια στιγμή αυξάνει το χάσμα στην ανταγωνιστικότητα, που δεν μπορεί να αναπληρωθεί παρά μόνο με μεταφορά ατόμων και κεφαλαίων ή με εναρμόνιση των συνθηκών της ανταγωνιστικότητας, για την οποία χρειάζεται μια κεντρική κυβέρνηση.
Το αναβάλαμε αυτό για καιρό: να’ το πάλι το «όχι αυτό, όχι σε εμένα»! «Έχουμε καιρό», «θα δούμε αργότερα», «έχουμε άλλα προβλήματα», «προηγείται η προς ανατολάς διεύρυνση» -εξ ου και η Γαλλία, ιδίως ο Φρανσουά Μιτεράν (François Mitterand) αντιτίθετο σφόδρα στη πρόωρη προς ανατολάς διεύρυνση κι ήθελε να επιταχυνθεί πρώτα η οικονομική ομοσπονδοποίηση, αλλά αυτά πια ανήκουν στην ιστορία, τα πράγματα δεν εξελίχτηκαν έτσι- και χάσαμε χρόνο και διευρυνθήκαμε κατά τρόπο που σήμερα η κατάσταση δεν είναι πια διαχειρίσιμη. Και όπως ήταν αναμενόμενο, φτάσαμε στην σημερινή κατάσταση: από τη μια να είναι φανερό πως χρειάζεται ένα πανευρωπαϊκό υπουργείο οικονομικών, όπως σωστά λέει ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ (Jean-Claude Trichet), αλλά δυστυχώς για εκείνον η «ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα» (ΕΚΤ) αντιτίθετο σε αυτό επί δέκα χρόνια προβάλλοντας καλώς ή κακώς το επιχείρημα πως χρειάζεται μια ισχυρή ΕΚΤ, που με έναν ισχυρό υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης δίπλα της να της δίνει εντολές ή οδηγίες δε θα ήταν δυνατό. Προτίμησε έτσι την «ανεξαρτησία» της ΕΚΤ. Ίσως είχε δίκιο, αλλά έτσι έσκαβε το λάκκο του ευρώ, καθώς το ευρώ είναι καταδικασμένο σε θάνατο χωρίς υπουργό οικονομίας της ευρωζώνης! Χωρίς οικονομική ομοσπονδοποίηση, σε δέκα χρόνια από σήμερα -ίσως και λιγότερο, διότι οι εξελίξεις επιταχύνονται πολύ- δε θα υπάρχει ευρώ!
«Χρειάζεται ταυτόχρονα μεταφορά του εθνικού χρέους και απώλεια εθνικής κυριαρχίας, που ασφαλώς και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ειπωθεί, εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί, πλην όμως κάποια στιγμή φτάνει η ώρα της αλήθειας»
Τα τέσσερα «σενάρια» της διαχείρισης της κρίσης χρέους του ευρώ
Πώς όμως γίνεται μια οικονομική ομοσπονδοποίηση; Είναι αυτός ένας τομέας εξαιρετικά δύσβατος, με ιδιόμορφες κάθε φορά συνθήκες. Οικονομική ομοσπονδοποίηση σημαίνει όχι απλά το μοίρασμα ενός τμήματος των εθνικών δημοσίων χρεών (θα επανέρθω στην σημερινή κατάσταση της Ελλάδας), αλλά φυσικά επίσης να τεθούν οι όροι για μεταβίβαση εθνικής κυριαρχίας. Αν ο καθένας συνεχίσει να μπορεί να κάνει ό,τι να ’ναι με τον προϋπολογισμό του, και να καταλήγει σε χρεοκοπία με την ιδέα πως «δε βαριέσαι, τελικά ό,τι και να γίνει θα πληρώσει η Ευρώπη!», δεν πάμε πουθενά! ’Αρα η οικονομική ομοσπονδοποίηση συνεπάγεται πρώτον μερική η συνολική μεταφορά των εθνικών χρεών στο ευρωπαϊκό επίπεδο (θυμίζω εδώ πως η Ευρώπη είναι η μοναδική ηπειρωτική πολιτική οντότητα με μηδενικό χρέος -οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν χρέος, η Ιαπωνία έχει χρέος, η Ευρώπη δεν έχει, πράγμα που της δίνει πελώρια περιθώρια δανεισμού, είτε για την εξυπηρέτηση των δανείων των κρατών-μελών είτε για να επενδύσει στο μέλλον, αλλά φυσικά, αν τα κράτη-μέλη αφεθούν ανεξέλεγκτα να κάνουν ό,τι τους κατέβει, κάτι τέτοιο θα είναι εντελώς ανήθικο). Οπότε χρειάζεται ταυτόχρονα μεταφορά του εθνικού χρέους και απώλεια εθνικής κυριαρχίας, που ασφαλώς και είναι εξαιρετικά δύσκολο να ειπωθεί, εξαιρετικά δύσκολο να πραγματοποιηθεί, πλην όμως κάποια στιγμή φτάνει η ώρα της αλήθειας. Κάποια στιγμή μια χώρα βρίσκεται σε εξαιρετικά δυσχερή οικονομική θέση και διαπιστώνεται πως δεν υπάρχουν τα πολιτικά μέσα για μια ενδεδειγμένη λύση, οπότε βρισκόμαστε ενώπιον τριών (ή τεσσάρων) επιλογών:
Πρώτη επιλογή, «ωραία, είναι δυσάρεστο αλλά ας τους δανείσουμε, παρόλα αυτά». Το μόνο που κάνουμε είναι να μεταθέτουμε το πρόβλημα, επιλύουμε την κρίση ρευστότητας αλλά επ’ ουδενί την κρίση βιωσιμότητας του χρέους τους.
Δεύτερη επιλογή, αυτή που προκρίνουν οι Γερμανοί. Αναγκάζουμε τις τράπεζες να επωμισθούν ένα τμήμα του κόστους διαχείρισης του χρέους. Είναι μια θέση αρκετά ισχυρή από ηθικής απόψεως, μιας που μπορούμε να λέμε πως το κόστος της κρίσης επιμερίζεται και στις τράπεζες και δεν το επωμίζονται μόνοι οι φορολογούμενοι, αλλά από την άλλη, αν το καλοσκεφθούμε, οι τράπεζες δεν είναι παρά οι μέτοχοί τους κι αν χρεοκοπήσουν οι τράπεζες χρεοκοπεί ολόκληρη η οικονομία. Έτσι π.χ. η ελληνική κυβέρνηση, που έχει μεταθέσει στις ελληνικές τράπεζες πάνω από το μισό ελληνικό χρέος, ασφαλώς θα αναγκαστεί να διοχετεύσει χρήματα στις ελληνικές τράπεζες, οπότε στο όνομα της ελάφρυνσης του ελληνικού δημοσίου χρέους, στην πραγματικότητα θα το διογκώσουμε κι άλλο για να αναπληρώσουμε τις ζημιές των ελληνικών τραπεζών! Δώρο άδωρο! Οπότε κι αυτή η δεύτερη λύση δεν είναι εντέλει πολύ καλύτερη από την πρώτη.
Τρίτη λύση είναι η μεταφορά ενός τμήματος του χρέους στο ευρωπαϊκό επίπεδο, που όμως δεν έχει νόημα παρά μόνο αν συνοδεύεται από ένα κόστος σε εθνική κυριαρχία -που πολύ απέχει σήμερα από το να είναι δυνατή.
Η τέταρτη λύση, που τελικά θα υιοθετηθεί, σε συνδυασμό με στοιχεία των δύο πρώτων είναι κάποιος να πληρώσει. Αλλά αν δε θέλουμε να πούμε ποιος θα πληρώσει (και θέλουμε απλά κάποιος να πληρώσει στην πράξη), δεν υπάρχει άλλος παράγοντας που να μπορεί να το κάνει αυτό πλην της ΕΚΤ. Χωρίς να το φωνάζουμε κιόλας, θα συνεχίσουμε λοιπόν να αφήνουμε την ΕΚΤ να δανείζει τις ελληνικές και άλλες τράπεζες με πολύ χαμηλά επιτόκια, κι αυτές θα δανείζουν τα κράτη με λίγο μεγαλύτερο επιτόκιο, πράγμα που θα τις επιτρέπει να αποκαθιστούν κάπως την κεφαλαιοποίησή τους και να αποφύγουν την καταστροφή, αλλά στην ουσία αυτό είναι ξεκάθαρα δημοσιονομικό κολπάκι! Που πάντως δεν είναι πληθωριστικό, από τη στιγμή που η δημιουργία χρήματος σε συνθήκες υψηλής ανεργίας είναι διαχειρίσιμη, αλλά στο τέλος του δρόμου καταλήγει σε αυτό που αποκάλεσα «χρηματοπιστωτική δημοκρατία» διότι είναι μια διαδικασία επιφανειακά δημοκρατική που όμως ουσιωδώς δίνει όλη την εξουσία στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που αναλαμβάνουν τα ηνία του συστήματος λόγω γενικευμένης λιποταξίας της πολιτικής.
«Από την άποψη του τρόπου παραγωγής, του τρόπου ζωής, της κοινωνικής οργάνωσης είμαστε -μακράν- οι καλύτεροι στον κόσμο! Το χρέος μας επί του ΑΕΠ είναι χαμηλό. Διαθέτουμε ποιότητα ζωής που να μπορεί να προσελκύσει τους καλύτερους ερευνητές του κόσμου. Έχουμε γεωγραφική συνάφεια με την ήπειρο που ο πληθυσμός της θα διπλασιαστεί τα επόμενα τριάντα χρόνια, την Αφρική. Αν ρυμουλκήσουμε τη Ρωσία, θα έχουμε όλους τους απαραίτητους φυσικούς πόρους. Έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε για να γίνει η ΕΕ πρώτη οικονομική και πολιτική υπερδύναμη του κόσμου»
Η πραγματική γέννηση των ΗΠΑ
Θα μου επιτρέψετε στο σημείο αυτό να κάνω ένα άλμα στο παρελθόν, σε μια σημαντική στιγμή της ιστορίας, το 1790, στις Ηνωμένες Πολιτείες. Βρισκόμαστε στις 6 Ιουνίου 1790, στη Νέα Υόρκη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε μια κατάσταση εντυπωσιακά παρόμοια με τη σημερινή κατάσταση της ΕΕ. Περιλαμβάνουν δώδεκα κράτη, όλα υπερχρεωμένα, όλα σε κατάσταση χρεοκοπίας, πολλά ανάμεσά τους να δηλώνουν πως είναι μπουχτισμένα από την ένωση και να διακηρύσσουν πως δε χρειάζεται κοινό νόμισμα, ούτε κεντρική κυβέρνηση, ας λάβει ο καθένας την ανεξαρτησία του κι ας τραβήξει το δρόμο του.
Τρεις άνδρες συγκεντρώνονται για να δειπνήσουν: ο υπουργός οικονομίας Τζέφερσον (Jefferson), ο ισχυρός κομματικός παράγοντας Μάντισον (Madison) και ο υπουργός εξωτερικών Χάμιλτον (Hamilton). O τέταρτος σημαντικός άνδρας της περιόδου, ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Ουάσινγκτον (George Washington) βρίσκεται επίσης στη Νέα Υόρκη, πόλη που φιλοξενεί την... κυλιόμενη πρωτεύουσα των ΗΠΑ (ακόμα οι ΗΠΑ δεν έχουν πρωτεύουσα), αλλά δεν παρίσταται στο δείπνο. Οι συνδαιτυμόνες τσακώνονται: ορισμένοι είναι υπέρ μιας ισχυρής ομοσπονδοποίησης, με ισχυρή κεντρική κυβέρνηση, άλλοι αντιπαραθέτουν πως κάτι τέτοιο θα ήταν απαράδεκτο, αφού η ισχυρή κεντρική κυβέρνηση ήταν ακριβώς το μοντέλο των Βρετανών, των εχθρών της χώρας, και οι ΗΠΑ δεν είναι δυνατό να μιμηθούν τον παλαιό αποικιακό τους δυνάστη, αλλά οφείλουν να παραμείνουν αποκεντρωμένες. Αυτό το δείπνο, για το οποίο γνωρίζουμε τα πάντα, το μενού, τις συζητήσεις κ.λπ, καταλήγει πως πρώτον θα υπάρξει μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση, που θα πάρει το όνομα του «γέρου» όταν αυτός πεθάνει (θα το κάνει 10 χρόνια αργότερα) και δεύτερον θα εκδώσουμε κοινά ομόλογα. Αυτό είναι που δημιούργησε τις ΗΠΑ! Οι Ηνωμένες Πολιτείες γεννήθηκαν εκείνη τη μέρα! Αν αυτό δεν είχε συμβεί, σήμερα οι ΗΠΑ θα ήταν εξίσου διαιρεμένες όσο η νότια Αμερική!
Η μόνη διαφορά με τη σημερινή μας κατάσταση είναι πως καθ’α γνωρίζω δεν έχουμε Τζέφερσον, ούτε Μάντισον, ούτε Χάμιλτον, ούτε Ουάσινγκτον για να βρεθούν για δείπνο κάπου και να λάβουν αυτού του τύπου τις αποφάσεις. Κι όμως, όλοι όσοι έχουμε ζήσει από κοντά την πολιτική ζωή, γνωρίζουμε πως κάποια στιγμή τα πάντα εξαρτώνται από τα πρόσωπα. Κανείς δεν ξέρει τι θα συμβεί στην Αθήνα ή στην ευρωπαϊκή σύνοδο, αλλά πάντως θα είναι αποφάσεις, που τις λάβουν άνθρωποι.
«Αν σε μια αγορά δεν υπάρχει σεβασμός του νόμου, αν επιπλέον δεν υπάρχουν όλοι οι αναδιανεμητικοί και εξισορροπητικοί μηχανισμοί που μόνο η λειτουργία του κράτους εξασφαλίζει, έχουμε αναγκαστικά την ανάπτυξη μιας αγοράς βασισμένης στην παρανομία και το έγκλημα!»
Η Ευρώπη σε σταυροδρόμι
Η Ευρώπη βρίσκεται σήμερα σε μια θέση απίστευτα κρίσιμη. Έχουμε όλες τις προϋποθέσεις να αναδειχθούμε στην υπερδύναμη του μέλλοντος! Από την άποψη του τρόπου παραγωγής, του τρόπου ζωής, της κοινωνικής οργάνωσης είμαστε -μακράν- οι καλύτεροι στον κόσμο! Το προσδόκιμο επιβίωσής μας αυξάνει, ενώ στην Αμερική μειώνεται. Το χρέος μας επί του ΑΕΠ είναι πολύ χαμηλό. Διαθέτουμε τέτοια ποιότητα ζωής που να μπορεί να προσελκύσει τους καλύτερους ερευνητές του κόσμου για να ζήσουν και να εργαστούν εδώ καλύτερα από παντού αλλού στον κόσμο. Έχουμε γεωπολιτικές σχέσεις και γεωγραφική συνάφεια με την ήπειρο που ο πληθυσμός της θα διπλασιαστεί τα επόμενα τριάντα χρόνια, την Αφρική... Ιδίως εμείς, οι Γάλλοι, μιλάμε μια γλώσσα που τα επόμενα πενήντα χρόνια οι χρήστες της θα τετραπλασιαστούν, αν μπορέσουμε να διαχειριστούμε τη σχέση μας με την Αφρική. Έχουμε άρα γιγάντια αναπτυξιακά αποθέματα! Κι αν έχουμε τη σοφία να ρυμουλκήσουμε τη Ρωσία στην Ευρώπη, θα έχουμε όλους τους απαραίτητους φυσικούς πόρους. Οπότε έχουμε ό,τι χρειαζόμαστε για να γίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πρώτη οικονομική και πολιτική υπερδύναμη του κόσμου. Φυσικά τίθενται και άλλα ερωτήματα, όπως αν θα έχουμε την ικανότητα να δημιουργήσουμε τους όρους για έναν τύπο ανάπτυξης που να έχει νόημα.
Δημοκρατία και αγορά: η μεγάλη αντίφαση
Θα ήθελα μερικά λεπτά ακόμα για να μιλήσω, αν μου επιτρέπετε, για την παγκόσμια διακυβέρνηση και τον τύπο ανάπτυξης που μπορεί να διαμορφωθεί με πυλώνα την ατομική ελευθερία.
Όσον αφορά την παγκόσμια διακυβέρνηση, η βαθιά αιτία που εξηγεί την απουσία της, σχετίζεται με όσα έλεγα προηγουμένως μεταξύ του δεσμού αγοράς και δημοκρατίας. Επιλέξαμε ένα μοντέλο που στηρίζεται στο δίπολο αγορά-δημοκρατία. Τέλεια, πολύ ωραία, δεν υπάρχει καλύτερο! Δεν είναι άψογο μεν, αλλά δεν υπάρχει καλύτερο! Το μόνο που σαν να ξεχάσαμε κάπως πολύ εύκολα, είναι πως η αγορά εκ φύσεως δε γνωρίζει σύνορα. Δε γνωρίζει σύνορα όσον αφορά τις αρμοδιότητες: κάθε έμπορος μπορεί να φανταστεί πως είναι δυνατό να πουλήσει υγεία, παιδεία, άμυνα, τα πάντα. Αλλά δε γνωρίζει ούτε γεωγραφικά σύνορα, καθώς η αγορά φαντάζεται πως μπορεί να αγοράζει και να πουλάει οπουδήποτε στον κόσμο. Η αγορά δε γνωρίζει σύνορα! Αντιστρόφως, επίσης σχεδόν εκ κατασκευής, η δημοκρατία χρειάζεται τα σύνορα. Εδαφικά σύνορα, αλλά και περιορισμούς στις δικαιοδοσίες. Τα δημοκρατικά κράτη δεν μπορούν να εθνικοποιούν ό,τι θέλουν, λόγω των συνταγματικών περιορισμών, και δεν μπορούν να παρεμβαίνουν εκτός συνόρων. Υπάρχει άρα εδώ μια αντίφαση πρώτου μεγέθους μεταξύ αγοράς -που εκ φύσεως είναι παγκόσμια- και δημοκρατίας -που είναι εκ φύσεως τοπική.
Στις μέρες μας πειραματιζόμαστε με μια παγκοσμιοποιημένη αγορά χωρίς παγκόσμιους κανόνες του παιχνιδιού, μιας που οι κυβερνήσεις είναι τοπικές, η δημοκρατία ασκείται τοπικά. Ε, εδώ βρισκόμαστε σε μια terra incognita που οι οικονομολόγοι παριστάνουν πως την έχουν χαρτογραφήσει στην εντέλεια! Βρισκόμαστε σε μια τέλεια και ολοκληρωμένη αγορά, χωρίς κράτος! Οι οικονομολόγοι ακατάπαυστα μας εξηγούν πως η τέλεια και ολοκληρωμένη αγορά είναι από μόνη της ιδεώδης και λειτουργεί μια χαρά, ξεχνώντας όμως κάτι θεμελιώδες: πως για να είναι μια αγορά τέλεια και ολοκληρωμένη, το πρώτο που χρειάζεται είναι τουλάχιστο κάποιος να την υποχρεώνει να σέβεται τους νόμους περί ιδιοκτησίας. Αυτό η αγορά από μόνη της δεν το κάνει. Ποιος μπορεί να την κάνει να το σέβεται αυτό; Μα ένα κράτος! Η αστυνομία, η δικαιοσύνη, οι φυλακές, ένα σύστημα απόδοσης ευθυνών!
«Το 1910 είχαμε φοβερή τεχνολογική ανάπτυξη, εβδομήντα χρόνια ειρήνης, παγκοσμιοποίηση, επέκταση της δημοκρατίας... Το 1910 είχαμε επίσης οικονομική κρίση, τρομοκρατία, τις απαρχές ξενόφοβων κινημάτων και φυλετικού μίσους. Τότε επελέγη ο προστατευτισμός και ο εύκολος δρόμος του "κεραυνοβόλου" πολέμου. Με αποτέλεσμα σαράντα χρόνια βαρβαρότητας στη δυτική Ευρώπη κι ογδόντα στην ανατολική!»
Αν σε μια αγορά δεν υπάρχει σεβασμός στο δικαίωμα στην ιδιοκτησία, αν επιπλέον δεν υπάρχουν οι αναδιανεμητικοί και εξισορροπητικοί μηχανισμοί που εξασφαλίζει η λειτουργία του κράτους, έχουμε αναγκαστικά την ανάπτυξη μιας αγοράς βασισμένης στην παρανομία και το έγκλημα! Σήμερα υπάρχει ένα και μόνο παράδειγμα έθνους χωρίς κράτος. Όχι το Βέλγιο, που και κράτος έχει και κυβέρνηση, παρά όσα λέγονται. Αλλά υπάρχει μια χώρα που δεν έχει κράτος εδώ και δεκαπέντε χρόνια, και σήμερα προσπαθεί κάπως να το διορθώσει αυτό, και είναι η Σομαλία! Στη Σομαλία δεν υπάρχει κράτος. Όπως έλεγα προηγουμένως πως είμαστε εν πλήρει διαδικασία «μαντοφοποίησης» του πλανήτη, κατά μια έννοια βρισκόμαστε επίσης εν πλήρει διαδικασία «σομαλοποίησης» του πλανήτη, από τη στιγμή που εξελίσσεται μια παγκοσμιοποίηση της οικονομίας χωρίς παγκόσμιο κράτος! Τι είναι η Σομαλία; Ένα κράτος στο οποίο κυριαρχούν οι έμποροι ναρκωτικών, η εγκληματική οικονομία, η μαφία, η πλήρης ανομία. Σε αυτό πάει να μοιάσει ο κόσμος!
Αν δεν κατορθώσουμε να αποκαταστήσουμε μια τάξη, ένα σύστημα διακυβέρνησης που να επιβάλλει την τήρηση κανόνων, που να έχει ποινικό δικαστήριο, όχι μόνο για τους εγκληματίες πολέμου αλλά και τους οικονομικούς εγκληματίες, αν δεν έχουμε ένα G20 που να μην είναι απλά μια ευκαιρία να φωτογραφηθούμε αλλά κάτι που θα κυβερνά, συγχωνευόμενο με το «συμβούλιο ασφαλείας» και το διοικητικό συμβούλιο του «διεθνούς νομισματικού ταμείου» (ΔΝΤ) (που είναι όλα πράγματα που ακούγονται ταυτόχρονα ουτοπικά αλλά είναι κι εξαιρετικά απλά, μπορούν να γίνουν σε 10’ ή σε μια μέρα αν υπάρχει πολιτική βούληση από όσους «μετράνε») πάμε ολοταχώς στο χάος!
Ιστορικές αναλογίες με τις παραμονές του Α’ παγκοσμίου πολέμου
Και για όσους ισχυρίζονται πως το χάος είναι πλέον αδύνατο, θα ήθελα να τελειώσω αναπτύσσοντας πόσο μου φαίνεται πως μοιάζει η εποχή μας με το 1910. Το 1910, υπήρχε φοβερή τεχνολογική ανάπτυξη: είχαμε μόλις εφεύρει το αυτοκίνητο, το αεροπλάνο, τον ηλεκτρισμό, όλα όσα διαμορφώνουν ως σήμερα την καθημερινότητά μας. Το 1910 είχαμε πίσω μας εβδομήντα χρόνια ειρήνης, όπως σήμερα. Το 1910, οι διεθνείς σχέσεις ήταν εξαιρετικά ανεπτυγμένες. Ο Ζορές (Jaurès) εξηγούσε πως η Αγγλία δεν θα κήρυττε ποτέ τον πόλεμο στη Γερμανία λόγω των πυκνών οικονομικών τους σχέσεων. Το 1910 βλέπαμε τη δημοκρατία να αναπτύσσεται εν σπέρματι λίγο-πολύ παντού: στη Ρωσία, την Κίνα... Το 1910 είχαμε ξανά μια οικονομική κρίση, που έμοιαζε καταπληκτικά με τη σημερινή και σχετιζόταν με τη μετακίνηση του κέντρου βάρους της οικονομικής εξουσίας από τη Μεγάλη Βρετανία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είχαμε τρομοκρατία, που την αποκαλούσαμε τότε «αναρχισμό» και «μηδενισμό». Είχαμε τις απαρχές ξενόφοβων κινημάτων και φυλετικού μίσους: αντιπαθούσαμε τους μετανάστες, που ήταν τότε Πολωνοί, Ιταλοί και εβραίοι...
Τότε επελέγη ο προστατευτισμός. Και ποιο ήταν το αποτέλεσμα; Το αποτέλεσμα ήταν σαράντα χρόνια βαρβαρότητας, τουλάχιστο για τη δυτική Ευρώπη, γιατί στην ανατολική ήταν ογδόντα!
Το 1910 κανείς δε γνώριζε τα ονόματα Στάλιν (Stalin), Χίτλερ (Hitler). Κανείς δεν είχε ακούσει περί φασισμού ή κομμουνισμού. Ο Λένιν (Lenin) ζούσε στη Γενεύη. Οπότε, ας μη μας μιλάνε σήμερα περί αδυνάτων εξελίξεων, διότι σήμερα πολύ απλά δεν τους ξέρουμε αυτούς τους ανθρώπους, ούτε τα κινήματά τους! Υπάρχουν όμως. Κάπου βρίσκονται. Περιμένουν ένα μόνο πράγμα: τη χρεοκοπία της δημοκρατίας. Μόλις χρεοκοπήσει η δημοκρατία, θα εμφανιστούν. Θα εμφανιστούν για να πάρουν την εξουσία και να αντικαταστήσουν τις αποτυχημένες ελίτ.
Βρισκόμαστε ακριβώς στις ίδιες συνθήκες. Οι προκάτοχοί μας του 1910 ήταν σε θέση να δημιουργήσουν έναν 20ό αιώνα ευτυχή. Αρκούσε να επιλέξουν τη συνεργασία, τη διεθνοποίηση. Επέλεξαν την εύκολη οδό του «σύντομου» πολέμου, που θα κερδιζόταν δήθεν σε λίγες μέρες, και έλαβαν την τραγωδία. Βρισκόμαστε ενώπιον ακριβώς των ιδίων διλημμάτων. Η Ευρώπη μπορεί να ζήσει ευτυχής, μπορεί όμως και να καταρρεύσει. Ο κόσμος έχει πελώρια αποθέματα ανάπτυξης, αλλά μπορεί επίσης να καταρρεύσει. Ο λόγος ανήκει πια στην πολιτική!
-----
O Jacques Attali είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, πρώην ειδικός σύμβουλος του Φρανσουά Μιτεράν
Θέμα
Οικονομική κρίση
Σύνολο καταγραφών: 1001
- Η αδιέξοδη οικονομική πολιτική θα φέρει λουκέτα και ανεργία Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 02/02/2021
- Τι μαθαίνουμε από την τριπλή κρίση; Γιάννης Βούλγαρης, 12/09/2020
- Εικόνα δύσβατης πορείας Αντώνης Παπαγιαννίδης, 25/06/2020
- Από τη χαμένη 10ετία, μην πάμε στη χαμένη γενιά Κώστας Καλλίτσης, 10/05/2020
- Πλοήγηση μέσω κρίσεων Αντώνης Λιάκος, 03/05/2020
- Μειώστε τους φόρους στους μισθωτούς Αντώνης Καρακούσης, 20/10/2019
- Τα πρωτογενή πλεονάσματα πριν και τώρα Κώστας Καλλίτσης, 27/04/2019
- Μας αρέσει η δημοσιονομική ισορροπία; Κώστας Καλλίτσης, 21/04/2019
- Το στοίχημα μιας κανονικής χώρας Κώστας Καλλίτσης, 14/04/2019
- Fast track ακύρωση επενδύσεων Κώστας Καλλίτσης, 31/03/2019
- Η προστασία της πρώτης κατοικίας και ο πήχυς Κώστας Καλλίτσης, 23/03/2019
- Ποιες οδηγίες έχει ο κ. Ντέκλαν Κοστέλο; Κώστας Καλλίτσης, 17/03/2019
Πρόσφατα κείμενα
- Άρθρα
- Ειδήσεις
- Απόψεις
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Η ποίηση ως ξόρκιΚώστας Γεωργουσόπουλος, 27/02/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Περί συμμαχιών ο λόγοςΑντώνης Κοτσακάς, 27/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Η Αριστερά της ΠειθούςΓιάννης Πανούσης, 02/03/2021
- Η παραγνωρισμένη Επανάσταση – Το 1862 ως προέκταση και ολοκλήρωση του 1821Γιώργος Σωτηρέλης, 28/02/2021
- Έναν χρόνο μετάΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 28/02/2021
- Χρειάζεται επειγόντως άλλο «μείγμα» υγειονομικών μέτρωνΑνδρέας Ξάνθος, 27/02/2021
- Ο δεξιός λαϊκισμόςΝίκος Μουζέλης, 27/02/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Με αφορμή την υπόθεση «Λιγνάδη και λοιπών»Θωμάς Ψύρρας, 23/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- Στο επίκεντρο του προγράμματός μας εργασία, πράσινη μετάβαση, αντιμετώπιση των ανισοτήτωνΓιώργος Σταθάκης, 21/02/2021
- Η προκαταβολή σύνταξης είναι επίδομα απόλυτης φτώχειαςΔιονύσης Τεμπονέρας, 21/02/2021
- Για μια πλουραλιστική και αντικειμενική δημόσια τηλεόρασηΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 21/02/2021
- Πολιτικός σεξισμός και σεξουαλική βίαΜαρία Ρεπούση, 20/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- Οταν πέσεις σε μια τρύπα, μη σκάβειςΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 20/02/2021
- Υπάρχουν και χειρότερα από τη «Μήδεια»Χριστόφορος Βερναρδάκης, 18/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
- Να μη γίνει ο θάνατος του Δ. Κουφοντίνα η απαρχή για το ψυχορράγημα της Γ΄ Ελληνικής ΔημοκρατίαςΤάκης Κατσαρός, 17/02/2021
- Το αφήγημα ΜπάιντενΓιώργος Καπόπουλος, 15/02/2021
- Θα θερίσουν θύελλεςΤάσος Παππάς, 15/02/2021
- Κυπριακό: απομένουν η πολιτική βούληση και το θάρροςΘόδωρος Τσίκας, 15/02/2021
- Ο Μητσοτάκης ξορκίζει τώρα τους ακραίους, αλλά χωρίς αυτούς η ΝΔ θα πάει για βρούβεςΓιώργος Καρελιάς, 14/02/2021
- Χρημαστηριακός λαϊκισμός;Σταύρος Θωμαδάκης, 14/02/2021
- Νέα ΔεξιάΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 14/02/2021
- Τα μέτρα πρέπει να γίνονται κατανοητά, όχι απλώς να ανακοινώνονταιΗλίας Μόσιαλος, 14/02/2021
- Ο ανεύρετος προοδευτισμόςΘανάσης Γιαλκέτσης, 13/02/2021
- Το Κυπριακό στον λαβύρινθο των σκοπιμοτήτωνΚυριάκος Πιερίδης, 13/02/2021
- Η πανδημία βλάπτει και τη δημοκρατίαΣπύρος Δανέλλης, 13/02/2021
- Καλά τα δικαιώματα. Οι υποχρεώσεις;Γιάννης Βούλγαρης, 13/02/2021
- Το σχέδιο των προγραμματικών θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία13/02/2021
- ΣΥΡΙΖΑ και ΚΙΝΑΛ είναι καταδικασμένοι να συνεννοηθούνΝίκος Μπίστης, 12/02/2021
- Η αλαζονεία είναι η ταυτότητα της κυβέρνησης ΜητσοτάκηΣτέργιος Καλπάκης, 10/02/2021
- Το νέο εκλογικό σύστημαΣπύρος Τζόκας, 09/02/2021
- «Με το χέρι στην καρδιά» λοιπόνΔημήτρης Χριστόπουλος, 09/02/2021
- 7+1 λόγοι για να μη δημιουργηθεί πανεπιστημιακή αστυνομίαΠολυμέρης Βόγλης, 08/02/2021
- Στη Νέα Υόρκη χωρίς αποσκευέςΚυριάκος Πιερίδης, 07/02/2021
- Τι μπορούμε να κάνουμε στη νέα κατάσταση;Κώστας Καλλίτσης, 07/02/2021
- Όταν οι πράξεις αναιρούν τα λόγιαΡένα Δούρου, 07/02/2021
- Το προπατορικό αμάρτημα της Νέας ΔημοκρατίαςΓιώργος Γιαννουλόπουλος, 06/02/2021
- Γιατί τώρα; Γιατί ύστερα από τόσα χρόνια; Γιατί έτσι!Τάσος Παππάς, 06/02/2021
- Το νέο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική ΣυμμαχίαΓιώργος Σταθάκης, 06/02/2021
- Η τριπλή δοκιμασία των συνταγματικών δικαιωμάτωνΓιώργος Σωτηρέλης, 06/02/2021
- Προοδευτική Συμμαχία για μία Νέα Κοινωνική ΠλειοψηφίαΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 05/02/2021
- Γιατί ο Κυρ.Μητσοτάκης δεν θα κάνει εκλογές το 2021Δημήτρης Χατζησωκράτης, 04/02/2021
- Η αδιέξοδη οικονομική πολιτική θα φέρει λουκέτα και ανεργίαΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 02/02/2021
- Ο ιός προσαρμόζεται, η ανθρωπότητα όχιΠαντελής Μπουκάλας, 02/02/2021
- «Πρέπει να τους τελειώσουμε τώρα»Τάσος Παππάς, 01/02/2021
- Τελείωσε το παιχνίδι με τις «κουμπάρες»;Σωτήρης Βαλντέν, 31/01/2021
- Το επόμενο μέτωπο για την ελληνική κυβέρνησηΧρήστος Ροζάκης, 31/01/2021
- Η κυβέρνηση επικαλείται την υγειονομική ανάγκη για αλλότριους στόχουςΔημήτρης Χριστόπουλος, 31/01/2021
- Πίσω από την επιτυχή έξοδο στις αγορέςΚώστας Καλλίτσης, 31/01/2021
- Το σημερινό τοπίο της ενημέρωσης παραβιάζει το Σύνταγμα και απειλεί την ανοιχτή και δημοκρατική κοινωνίαΓιώργος Χ. Σωτηρέλης, 28/01/2021
- Κάτω τα χέρια από την απλή αναλογική στους δήμουςΛάζαρος Λασκαρίδης, 28/01/2021
- Η νέα κοινωνία απαιτεί μια νέα ΑριστεράΣταμάτης Μαλέλης, 27/01/2021
- Τα παιδιά του ΑουσβιτςΜιχάλης Μητσός, 27/01/2021
- Το μέλλον της συνύπαρξής μαςΜωυσής Ελισάφ, 27/01/2021
- Οχι διάλογος «για να κερδίσουμε χρόνο»Θόδωρος Τσίκας, 27/01/2021
- «Παράνομη στη χώρα όπου γεννήθηκα, επειδή σπούδασα στο εξωτερικό»Μαρία Μουρελάτου, 27/01/2021
- Χωρίς αφήγημαΓιώργος Καπόπουλος, 25/01/2021
- Πως θα σπάσει το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωποΝίκος Μαραντζίδης, 25/01/2021
- Διερευνητικές επαφές - με ή χωρίς πυξίδα;Μαριλένα Κοππά, 25/01/2021
- Ετσι, χωρίς σχέδιοΚώστας Καλλίτσης, 24/01/2021
- «O ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτική Συμμαχία οφείλει να εκπέμπει καθαρά μηνύματα»Θανάσης Θεοχαρόπουλος, 24/01/2021
- Ανάλυση : Η Μεγάλη Επιστροφή των ΗΠΑΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 20/01/2021
- Ωρα ανάδειξης του εναλλακτικού ριζοσπαστικού σχεδίουΧάρης Τσιόκας, 19/01/2021
- Με σχέδιο ή με κατάρρευση από συντριπτικά χτυπήματα;Κώστας Καλλίτσης, 17/01/2021
- 1821-2021 / Ποιο είναι το ελληνικό «We the people» σήμερα;Δημήτρης Χριστόπουλος, 17/01/2021
- Στη Νέα Υόρκη χωρίς πυξίδαΚυριάκος Πιερίδης, 17/01/2021
- 11 Αντιοξειδωτικές ΘέσειςΑντώνης Λιάκος, 17/01/2021
- Ζήτημα δημοκρατίαςΛάμπρος Αθ. Τσουκνίδας, 17/01/2021
- «Το πρόβλημα δεν είναι η εσωκομματική αντιπαράθεση, αλλά το στρατηγικό κενό»Δημήτρης Τερζής, 17/01/2021
- Η ανάγκη για διεύρυνση είναι πιο επίκαιρη από ποτέΘανάσης Θεοχαρόπουλος, 16/01/2021
- Πανεπιστημιακή Αστυνομία: Αυταρχισμός και υπόδειγμα διαφθοράςΤάκης Κατσαρός, 16/01/2021
- «Η Υγεία και η Εκπαίδευση δεν είναι κοινές επιχειρηματικές δραστηριότητες»Μπράνκο Μιλάνοβιτς, 16/01/2021
- Υδρογόνο, γεγονότα και σχόλιαΣτάθης Λουκάς, 16/01/2021
- Αστυνόμευση στα Πανεπιστήμια. Τί ειρωνία στην 200στη επέτειο της ελευθερίας!Αντώνης Λιάκος, 14/01/2021
- Απέναντι στην τουρκική προπαγάνδαΓιώργος Κακλίκης, 13/01/2021
- 4+1 προϋποθέσεις για να πετύχει ο διάλογος Ελλάδας - ΤουρκίαςΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 13/01/2021
- Κάτι που μοιάζει αδιανόητοMassimo Cacciari, 13/01/2021
- 2021: Ετος «επιστροφής» της Τουρκίας στην ΕυρώπηΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 12/01/2021
- Νομοσχέδιο ΑΣΕΠ: ο συντομότερος δρόμος για τη διάλυση της δημόσιας διοίκησηςΧριστόφορος Βερναρδάκης, 12/01/2021
- Ο διάλογος με τη μεζούρα δεν έχει αποδώσειΤάσος Παππάς, 12/01/2021
- Όποιος βιάζεται σκοντάφτειΠαντελής Μπουκάλας, 12/01/2021
- Η παγκόσμια υποχώρηση της θρησκευτικότηταςΠαναγιώτης Ε. Πετράκης, 11/01/2021
- Νέα Δεξιά και τραμπισμόςΜαρία Ρεπούση, 11/01/2021
- «Οχι» στη χρήση γονιδιακά επεξεργασμένων τροφίμωνΤάσος Σαραντής, 11/01/2021
- Η φαντασία της εξουσίας και η εμβολιαστική ανισότηταΠαντελής Μπουκάλας, 10/01/2021
- Το πραξικόπημαΚώστας Ζώρας, 09/01/2021
- Η ΕΕ για καιρό θα αποφεύγει τις δύσκολες αποφάσειςΛουκάς Τσούκαλης, 09/01/2021
- ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΑΣ. Ο βιασμός είναι έγκλημα διαρκείας.17/01/2021
- Θετική εξέλιξη η επανεκκίνηση των διερευνητικών12/01/2021
- ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΜΑΣ.Το φάντασμα της ακροδεξιάς σκιάζει απειλητικά την εποχή μας.08/01/2021
- Ο Κουφοντίνας και ο λάκκος…Γιώργος Καρελιάς, 03/03/2021
- Δημόσια Διοίκηση 2014, 2021: η επανάληψη δεν είναι φάρσα, είναι τραγωδίαΓρηγόρης Θεοδωράκης, 26/02/2021
- Διαγραφή των χρεών προς την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα;Φραγκίσκος Κουτεντάκης, 27/02/2021
- Πανεπιστήμιο και ΑστυνομίαΜιχάλης Σταθόπουλος, 27/02/2021
- Προς ένα νέο πολιτικό και αξιακό πλαίσιο (τα πάντα είναι data)Στράτος Φαναράς, 25/02/2021
- Eμπειριστές της συμφοράςΧριστίνα Κοψίνη, 24/02/2021
- Οταν το μπάχαλο βαφτίζεται επιτελική δομήΤάσος Παππάς, 22/02/2021
- Ποιος φοβάται τη Σοφία Μπεκατώρου;Αγγέλικα Ψαρρά, 22/02/2021
- Χορογραφία προσέγγισηςΓιώργος Καπόπουλος, 22/02/2021
- «Αν το 2009 είχαμε υιοθετήσει τα ευρωομόλογα, τα πράγματα θα ήταν πιο εύκολα»Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, 20/02/2021
- «Το ανθρωπίνως δυνατόν»…Παντελής Μπουκάλας, 18/02/2021
- Το αφήγημα ΜπάιντενΓιώργος Καπόπουλος, 15/02/2021
- Θα θερίσουν θύελλεςΤάσος Παππάς, 15/02/2021
- Ο Μητσοτάκης ξορκίζει τώρα τους ακραίους, αλλά χωρίς αυτούς η ΝΔ θα πάει για βρούβεςΓιώργος Καρελιάς, 14/02/2021
- Χρημαστηριακός λαϊκισμός;Σταύρος Θωμαδάκης, 14/02/2021
- Το Κυπριακό στον λαβύρινθο των σκοπιμοτήτωνΚυριάκος Πιερίδης, 13/02/2021
- Το νέο εκλογικό σύστημαΣπύρος Τζόκας, 09/02/2021
- 7+1 λόγοι για να μη δημιουργηθεί πανεπιστημιακή αστυνομίαΠολυμέρης Βόγλης, 08/02/2021
- Στη Νέα Υόρκη χωρίς αποσκευέςΚυριάκος Πιερίδης, 07/02/2021
- Γιατί τώρα; Γιατί ύστερα από τόσα χρόνια; Γιατί έτσι!Τάσος Παππάς, 06/02/2021
- Ο ιός προσαρμόζεται, η ανθρωπότητα όχιΠαντελής Μπουκάλας, 02/02/2021
- «Πρέπει να τους τελειώσουμε τώρα»Τάσος Παππάς, 01/02/2021
- Το επόμενο μέτωπο για την ελληνική κυβέρνησηΧρήστος Ροζάκης, 31/01/2021
- Η κυβέρνηση επικαλείται την υγειονομική ανάγκη για αλλότριους στόχουςΔημήτρης Χριστόπουλος, 31/01/2021
- Κάτω τα χέρια από την απλή αναλογική στους δήμουςΛάζαρος Λασκαρίδης, 28/01/2021
- Η νέα κοινωνία απαιτεί μια νέα ΑριστεράΣταμάτης Μαλέλης, 27/01/2021
- Τα παιδιά του ΑουσβιτςΜιχάλης Μητσός, 27/01/2021
- «Παράνομη στη χώρα όπου γεννήθηκα, επειδή σπούδασα στο εξωτερικό»Μαρία Μουρελάτου, 27/01/2021
- Χωρίς αφήγημαΓιώργος Καπόπουλος, 25/01/2021
- Πως θα σπάσει το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωποΝίκος Μαραντζίδης, 25/01/2021
- Ανάλυση : Η Μεγάλη Επιστροφή των ΗΠΑΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 20/01/2021
- 1821-2021 / Ποιο είναι το ελληνικό «We the people» σήμερα;Δημήτρης Χριστόπουλος, 17/01/2021
- Στη Νέα Υόρκη χωρίς πυξίδαΚυριάκος Πιερίδης, 17/01/2021
- «Το πρόβλημα δεν είναι η εσωκομματική αντιπαράθεση, αλλά το στρατηγικό κενό»Δημήτρης Τερζής, 17/01/2021
- «Η Υγεία και η Εκπαίδευση δεν είναι κοινές επιχειρηματικές δραστηριότητες»Μπράνκο Μιλάνοβιτς, 16/01/2021
- Απέναντι στην τουρκική προπαγάνδαΓιώργος Κακλίκης, 13/01/2021
- 4+1 προϋποθέσεις για να πετύχει ο διάλογος Ελλάδας - ΤουρκίαςΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 13/01/2021
- Κάτι που μοιάζει αδιανόητοMassimo Cacciari, 13/01/2021
- 2021: Ετος «επιστροφής» της Τουρκίας στην ΕυρώπηΠ.Κ. Ιωακειμίδης, 12/01/2021
- Ο διάλογος με τη μεζούρα δεν έχει αποδώσειΤάσος Παππάς, 12/01/2021
- Όποιος βιάζεται σκοντάφτειΠαντελής Μπουκάλας, 12/01/2021
- Η παγκόσμια υποχώρηση της θρησκευτικότηταςΠαναγιώτης Ε. Πετράκης, 11/01/2021
- «Οχι» στη χρήση γονιδιακά επεξεργασμένων τροφίμωνΤάσος Σαραντής, 11/01/2021
- Η φαντασία της εξουσίας και η εμβολιαστική ανισότηταΠαντελής Μπουκάλας, 10/01/2021
- Το πραξικόπημαΚώστας Ζώρας, 09/01/2021
- Η ΕΕ για καιρό θα αποφεύγει τις δύσκολες αποφάσειςΛουκάς Τσούκαλης, 09/01/2021
Ημερολόγιο κειμένων
◄ | Μάρτιος 2021 |
► |
W | Δε | Τρ | Τε | Πέ | Πα | Σά | Κυ |
---|---|---|---|---|---|---|---|
9 | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 |
10 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 |
11 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 |
12 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 |
13 | 29 | 30 | 31 | 1 | 2 | 3 | 4 |
Θέματα επικαιρότητας
- 2021
- 1821
- Αμερική
- Ανθρώπινα δικαιώματα
- Αριστερά-κεντροαριστερά
- Αστυνομική βία
- αυτοδιοίκηση
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
- Δικαιοσύνη
- Ελληνοτουρκικά
- εργασία
- ΕΥΡΩΠΗ
- Η Ευρώπη των 27
- Η.Π.Α
- ΚΙΝ.ΑΛΛ.
- κόμματα
- Κυπριακό
- ΜΜΕ
- Νέα Δημοκρατία
- Οικονομία
- ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ/ΑΝΑΠΤΥΞΗ
- Οικονομική κρίση
- Ολοκαύτωμα
- Παιδεία
- πανδημία
- πανδημία
- Περιβάλλον-Οικολογία
- Πολιτισμός
- ρατσισμός
- συνταγματικά δικαιώματα
- Σύριζα Προοδευτική Συμμαχία
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- Τρομοκρατία
- ΥΓΕΙΑ
- 2020
- BREXIT
- Novartis
- Αντισιμιτισμός
- Αστυνομική βία
- Ασφαλιστικό
- Βόρεια Μακεδονία
- Γαλλία
- Γερμανία
- Γεωστρατηγική
- ΔΗΜΑΡ
- διαδηλώσεις
- Διαπραγματεύσεις Ελλάδος-ΕΕ
- Διεθνείς σχέσεις
- Διεθνή
- Διπλωματία
- Εθνικολαϊκισμός
- Εκκλησία -Κράτος
- εκλογές
- Εκλογικό Σύστημα
- Ελληνικά Κόμματα
- Ελληνοιταλική Συμφωνία ΑΟΖ
- Ενέργεια
- Εξωτερική Πολιτική
- επιχειρήσεις
- εργασία
- Ευρωπαϊκή Αριστερά
- ιδιωτικοποιήσεις
- Ισπανία
- κοινωνικό κράτος
- Κωνσταντινούπολη
- Λαϊκισμός
- Μεγ. Βρετανία
- μεταρρυθμίσεις
- Νεολαία
- οικολογια
- πανδημία
- πανδημία
- Πολυτεχνείο 73
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- προσφυγικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- Προσφυγικό-μεταναστευτικό
- πτωχευτικός κώδικας
- σοσιαλισμός
- Συνταγματικη Αναθεώρηση
- Συντάξεις
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- ΣΥΡΙΖΑ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΜΜΑΧΙΑ
- Τεχνολογία
- Τουρισμός
- Τουρκία
- τουρκοκύπριοι
- Χρυσή Αυγή
- 2019
- FYROM
- Αντιεθνικισμός- Αντιρατσισμός
- Βαλκάνια
- Ισπανία
- Πολιτικό Σύστημα
- 2018
- Βία
- Εθνικισμός
- Ιστορία του Αριστερού κινήματος
- Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ
- Μεταναστευτικό
- Νέα κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ
- Σοσιαλδημοκρατία
- 2017
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ
- Ενιαίος φορέας της κεντροαριστεράς
- 21 Απριλίου 1967
- Αγροτικό
- Γαλλία προεδρικές εκλογές 2017
- Για τον Μιχάλη
- Η Ευρώπη των 28
- Λατινική Αμερική
- Μεγ. Βρεττανία
- Σχέσεις εκκλησίας και κράτους
- 2016
- ΔΝΤ
- Μετά το 3ο Μνημόνιο
- Προϋπολογισμός 2017
- ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ-ΠΟΤΑΜΙ_ΚΙΔΗΣΟ-ΚΙΝΗΣΕΙΣ
- Συνέδριο ΣΥΡΙΖΑ 2016
- Το Ποτάμι
- 2015
- Αντιδικτατορικός Αγώνας
- Γερμανικές Αποζημιώσεις
- ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ. Εκλογές 2015
- Δημοψήφισμα 2015
- Εκλογές 2015
- Εκλογές, Σεπτέμβριος 2015
- Έκτακτο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- Η πορεία της ΔΗΜΑΡ μετά τις εκλογές 2015
- Μετά τη Συμφωνία Ελλάδας-Ευρωζώνης
- Μετά το 4ο Συνέδριο της ΔΗΜΑΡ
- Μετεκλογικά, 2015
- Παρίσι, Παρασκευή 13/11/2015
- Ρωσία
- 2014
- 2ο Συνέδριο ΔΗΜΑΡ
- G20
- Αυτοδιοικητικές Εκλογές 2014
- Δεκέμβρης 44
- ΔΗΜΑΡ-ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ
- Δημόσια Διοίκηση-Αυτοδιοίκηση
- Ευρωεκλογές 2014
- Μετά τις ευρωεκλογές 2014
- Μετά το 2ο Συνέδριο
- Μετανάστες
- Μουντιάλ 2014
- Παλαιστίνη
- Ποεδρική εκλογή
- Τεχνολογία
- Υγεία
- 2013
- Αραβικός Κόσμος
- Γερμανία , εκλογές 2013
- Ε.Ε. - Κοινή Αγροτική Πολιτική
- Ελληνοαμερικάνικες σχέσεις
- Κυβέρνηση Εθνικής Ευθύνης
- Συγκυβέρνηση ΝΔ-ΠΑΣΟΚ
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ-ΣΥΡΙΖΑ
- 2012
- "Αγανακτισμένοι"
- Αριστερά και Οικολογία
- Εκλογές 2012
- Πελατειακό κράτος
- Πολιτικό Σύστημα
- Συρία
- Φοιτητικές εκλογές
- 2011
- Αθήνα 2004
- Αθλητισμός
- Αποχαιρετισμός στον Λεωνίδα
- Βία στα γήπεδα
- Γερμανία , εκλογές 2010
- Δημιουργούμε τη ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Δημοσιονομικό Σύμφωνο 091211
- Διαχείρηση απορριμάτων
- Επέτειος της πτώσης της δικτατορίας
- Έρευνα
- Ιαπωνία
- Ιράν
- Κυβέρνηση Παπαδήμου
- Μέση Ανατολή
- Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο
- Μετά τις αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΜΜΜ
- Μνημόνιο-Κυβερνητική πολιτική
- Παγκοσμιοποίηση
- Ποδόσφαιρο
- Πυρηνική Ενέργεια
- Σκάνδαλο Siemens
- 2010
- "Καλλικράτης"
- 100 πρώτες ημέρες
- Αϊτή
- ΑΜΕΑ
- ΑΠΕ
- Αφγανιστάν
- Βρεττανικές Εκλογές 2010
- ΔΗΜΑΡ-ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ
- Διαδηλώσεις- Βία
- Εγκληματικότητα
- Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας 2010
- Εκολογικός Νόμος
- Έκτακτο ΣΥΝέδριο
- ΕΡΓΑΣΙΑΚΕΣ ΣΧΈΣΕΙΣ
- Ισραήλ-Παλαιστίνη
- Κίνα
- Κοπεγχάγη 2009
- Μετά το 6ο ΣΥΝέδριο
- Μετανάστες, ιθαγένεια
- Μνημόνιο
- ΝΑΤΟ
- Ναυτιλία
- Περιφερειακή συγκρότηση-Αυτοδιοικητικές εκλογές 2010
- ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΩΤΙΚΗ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
- Πτώση του τείχους
- Πυρκαϊές 2010
- Ρομά
- Σκάνδαλα ομολόγων
- Σκάνδαλο Βατοπεδίου
- ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΌ
- 2009
- 1989, Πτώση του Τείχους
- Αμερικανικές εκλογές
- Αμερικάνικες επεμβάσεις
- Γεμανία, εκλογές 2009
- Γερμανία, εκλογές 2009
- Δεκέμβρης ΄09
- Διαρκές ΣΥΝέδριο, Σεπτέμβριος 2009
- Διαρκές Συνέδριο ΣΥΝ 13-5/02/09
- Διεθνής Τρομοκρατία
- Ευρωεκλογές 2009
- Ευρωεκλογές 2010
- Η Ευρώπη των 25
- Ισλάμ
- ΚΚΕ
- Μετά τις εκλογές
- Μετά τις εκλογές 041009
- Μετά τις ευρωεκλογές 2009
- Οικολογία και Ανανεωτική Αριστερά
- Προγραμματικά
- Προγραμματικό Συνέδριο του ΣΥΝ
- Προς τις βουλευτικές εκλογές 2009
- Πυρκαϊές 2009
- Ρωσικές επεμβάσεις
- Σκάνδαλο Παυλίδη
- Χρηματοπιστωτική κρίση
- 2008
- 21/4/67, 40 χρόνια μετά
- 5ο ΣΥΝέδριο
- Αμμερικάνικες εκλογές 2006
- Άνοιξη Πράγας
- Για την "Αυγή Α.Ε."
- Διαδίκτυο-Blogers
- Εξεταστική-Προανακριτική για Βατοπέδιο
- Ευρωπαϊκό Σύνταγμα
- Κεντροαριστερά
- Μάης ΄68
- Μετά το 5ο ΣΥΝέδριο
- Μεταρρυθμιστική Συνθήκη
- Ντόπιγκ
- Πεκίνο 2008
- Συμβούλιο Κορυφής Ε.Ε.
- 2007
- Διάλογος για τις Προοπτικές της Αριστεράς
- Ιστορία Στ΄Δημοτικού
- Μετεκλογικά 2007
- Νέες Τεχνολογίες
- Προεδρικές εκλογές Γαλλία
- Προς τις Βουλευτικές εκλογές
- ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΣ, Ανανεωτική πορεία ή αναδίπλωση;
- 2006
- Βιοηθική
- Δημοτικονομαρχιακές εκλογές 2006
- Διαδίκτυο
- Επέμβαση στον Λίβανο
- Ευρωεκλογές 2004
- Ευρωτουρκικά
- Μετά τις ευρωεκλογές 2004
- Παραίτηση Δαμανάκη
- ΠΑΣΟΚ, κενροαριστερά, σχέσεις με αριστερά
- Πετρελαϊκή κρίση
- 2005
- Το Ελληνικό Κοινωνικό Φόρουμ
- 2004
- Αμερικάνικες Εκλογές 2004
- Εκλογές 2004
- Μπροστά στο ΣΥΝέδριο
- Πρόεδρος Δημοκρατίας
- 2003
- Ελληνική Προεδρία
- Η Χάρτα της Σύγκλισης
- Χώρος Διαλόγου
Αρθρογράφοι
- Adler Alexandre
- Ago Niko
- Ahuja Anjana
- Aixmiros O
- Alibhai-Βrown Υasmin
- Arnason Johanan P.
- Ashley Jackie
- Attali Jacques
- Aubry Μartine
- AYDINTASBAS ΑSLI
- Baker Gerard
- Bauman Zygmunt
- Beck Ulrich
- Berman Sheri
- Berners-Lee Tim
- Blanchard Emmanuel
- Bolzman Claudio
- Brooks David
- Buruma Ian
- Cacciari Massimo
- Canino Αndrea
- Castells Manuel
- Clogg Richard
- Coates David
- Cochet Yves
- Cohen Roger
- Colombani Jean-Marie
- Copp Doug
- Cordonnier Laurent
- Corsetti Giancarlo
- COURTOIS GERARD
- Daniel Jean-Marc
- Daniel Rosen
- Day Mark
- Dejevsky Mary
- Delbeke Jos
- Delhomais Ρierre Αntoine
- Delors Jacques
- DIXON HUGO
- Dobson Andrew
- DUPIN ERIC
- Dyer Ceoff
- Färm Göran
- Featherstone Kevin
- Ferenczi Thomas
- Ferner Elke
- Ferrand Olivier
- Ferreras Isabelle
- Fischer Joschka
- Fitoussi Jean-Paul
- Friedman Thomas
- Gabriel Sigmar
- Galbraith James Kenneth
- Gamble Andrew
- Garton Ash Timothy
- Gerson Michael
- Giddens Antony
- Gros Daniel
- Gross Daniel
- Guélaud Claire
- Halimi Serge
- Hall Ben
- Hamon Benoît
- Hirst Joel
- Hohnen Paul
- Hollande Francois
- Hughes Kathryn
- Ignatius David
- Irvin George
- Jackson Tim
- Juncker Jean-Claude
- Klein Naomi
- Krugman Paul
- Kuisma Mikko
- Lagarde Christine
- Laidi Ζaki
- LIpietz Alain
- Lomborg Bjorn
- Loth Renee
- Lula da Silva Luiz Inácio
- Mattioli Gianni
- Mayer Catherine
- Meyer - Cording Claus
- Miliband David
- Morin Edgar
- Mudde Cas
- Munchau Wolfang
- Napolitano Giorgio
- Normand Jean-Michel
- Obama Barack
- Okland Astrid Ζωή
- Oz Amos
- Padoa-Schioppa Tomaso
- Padovani Marcelle
- Perrier Guillaume
- Persson Goran
- Philip Bruno
- Pisani-Ferry Jean
- Plihon Dominique
- Pons Ρhilippe
- Potier Samuel
- Ramonet Ignacio
- Rasmussen Ρoul Νyrup
- Revelli Marco
- Ridet Philippe
- Rifkin Jeremy
- Rocard Michel
- Rogers Paul
- Roubini Nouriel
- Rupnik Jacques
- Scholz Olaf
- Schröder Gerhard
- Schulz Martin
- Schwall-Düren Angelica
- Shambaugh David
- Slackman Μichael
- Spence Michael
- Steinmeier Frank-Walter
- Stephens Philip
- Stiglitz Joseph E.
- Strauss-Kahn Dominique
- Toner Robin
- Trichet Jean-Claude
- Truc Olivier
- Truong Nicolas
- Veltroni Walter
- Verheugen Gunter
- Verhofstadt Guy
- Vernet Daniel
- Vorkotter Uwe
- Wallerstein Immanuel
- Watkins Kevin
- Weber Henri
- Werner Hoyer
- WOLFF RICHARD
- Yiounker Jean Claude
- Αβδελά Έφη
- Αγαλιώτης Γιώργος
- Αγγελής Βαγγέλης
- Αγγελόπουλος Γιώργος
- Αγριαντώνη Χριστίνα
- Αγρολάμπος Μπάμπης
- Αθανασίου Θανάσης
- Αθανασόπουλος Παύλος
- Αθινάκης Δημήτρης
- Ακιντζί Μουσταφά
- Ακρίτα Ελενα
- Αλ Σάλεχ Αφροδίτη
- Αλεγκρετι Τζοβανι
- Αλεξάκος Κωνσταντίνος
- Αλεξανδρής Ευάγγελος
- Αλεξανδρής Άρης
- Αλεξιάδης Τρύφων
- Αλεξίου Νίκος
- Αλεξόγλου Σάββας
- Αλεξόπουλος Χρίστος
- Αλί Μπιράντ Μεχμέτ
- Αλιβιζατος Νίκος
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιβιζάτος Νίκος Κ.
- Αλιετά Μισέλ
- Αλιμί Σερζ
- Αλιμπράντης Νικήτας
- Αλμπάνης Γιάννης
- Άλτερ Τζόναθαν
- Αμάτο Τζουλιάνο
- Αμίν Σαμίρ
- Αμπατζόγλου Γιώργος
- Αμπραχαμιάν Έρβαρντ
- Αναγνωστόπουλος Κώστας Π.
- Αναγνωστόπουλος Δημήτρης
- Αναγνωστοπούλου Ελένη
- Αναγνωστοπούλου Σία
- Αναγνωστοπούλου Άννα
- Ανανδρανιστάκης Γιώργος
- Ανανιάδης Νότης
- Αναστασάκος Γιάννης
- Αναστασιάδης Νίκος
- Αναστασίου Φωτεινή
- Αναστόπουλος Τάκης
- Ανδρέου Κώστας
- Ανδριοπούλου Σοφία
- Ανδρουλάκης Νίκος
- Ανέστη Κατερίνα Ι.
- Ανηψητάκης Αντώνης
- Αντωνιάδης Αντώνης
- Αντωνίου Χρυσούλα
- Αντωνίου Γιάννης
- Αντωνόπουλος Νικηφόρος
- Αντωνόπουλος Γιώργος
- Αποστολίδης Ηλίας
- Αποστόλου Βαγγέλης
- Αρανίτου Βάλια
- Αρανίτσης Ευγένιος
- Αρβανίτης Κώστας
- Αργείτης Γιώργος
- Αργυρόπουλος Χριστόφορος
- Αργυρός Κώστας
- Αργυρός Γιάννης
- Άρθρο Κύριο
- Αρσένη Τζένη
- Αρχοντάκης Κώστας
- Ασδραχάς Σπύρος Ι.
- Αταλί Ζακ
- Αυδίκος Ευάγγελος
- Βαγενάς νάσος
- Βαΐου Ντίνα
- Βακαλιός Θανάσης
- Βακαλόπουλος Μπάμπης
- Βακιρτζής Σταμάτης
- Βαλεντίνι Φραντσέσκο
- Βαλερστάιν Ιμάνιουελ
- Βαλντέν Σωτήρης
- Βαξεβάνης Κώστας
- Βαρβιτσιώτη Ελένη
- Βαρδάκης Σωκράτης
- Βαρόν-Βασάρ Οντέτ
- Βαρουφάκης Γιάνης
- Βαρώτσος Ανδρέας
- Βασιλάκης Μανώλης
- Βασιλείου Τάσος
- Βασιλείου Θανάσης
- Βασιλείου Γιώργος
- Βασιλιάς Ανδρέας
- Βασιλόπουλος Περικλής
- Βατάλης Σωκράτης
- Βελεγράκης Μανόλης Ι.
- Βεμπέρ Ανρί
- Βενιζέλος Ευάγγελος
- Βέντολα Νίκι
- Βεντούρης Δημήτρης
- Βεργής Απόστολος
- Βεργόπουλος Γιώργος
- Βερέμης Θάνος
- Βερναρδάκης Χριστόφορος
- Βερνίκος Γιώργος
- Βλαστάρης Γιάννης
- Βλάχος Μάρκος
- Βόγλης Πολυμέρης
- Βολιώτης Άγγελος
- Βούγιας Σπύρος
- Βουδούρης Οδυσσέας
- Βουλγαράκης Γιάννης
- Βούλγαρης Γιάννης
- Βούλγαρης Θέμης
- Βουρνάς Κώστας
- Βρανάς Ρούσσος
- Γαββαθάς Γιώργος
- Γαβρόγλου Κώστας
- Γαλανάκη Ρέα
- Γαλανοπούλου Μαρία
- Γαλιατσάτος Παναγής
- Γαλιατσάτος Σπύρος
- Γαλιατσάτου Μαράια
- Γασπαράτος Τάκης
- Γεννηματά Φώφη
- Γεράκης Θωμάς
- Γεροβασίλη Όλγα
- Γεωγακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θανάσης
- Γεωργακόπουλος Θοδωρής
- Γεωργακοπούλου Βένα
- Γεωργακοπούλου Ρούλα
- Γεωργάτος Γεράσιμος
- Γεωργελές Φώτης
- Γεωργιάδη Βασιλική
- Γεωργιάδης Νίκος
- Γεωργιάδου Βασιλική
- Γεωργίου Θεόδωρος
- Γεωργίου Χρήστος
- Γεωργούλας Μπάμπης
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γεωργουσόπουλος Κώστας
- Γιαλκέτσης Θανάσης
- Γιαλυψός Δημήτρης
- Γιάμαλη Αναστασία
- Γιαννακάκη Μαρία
- Γιαννακίδης Κώστας
- Γιαννακόπουλος Γιώργος
- Γιανναράς Χρήστος
- Γιάνναρος Γιώργος
- Γιάνναρου Λίνα
- Γιαννίτσης Τάσος
- Γιαννουλόπουλος Γιώργος
- Γιανουλόπουλος Γιάννης
- Γιανουλόπουλος Γιώργος
- Γιαταγάνας Ξενοφών
- Γιατζόγλου Δημήτρης
- Γιατρομανωλάκης Γιώργης
- Γιουβέν Ερντάλ
- Γιουνκέρ Ζαν-Κλοντ
- Γιούνκερ Ζαν-Κλοντ
- Γιουρμετάκης Ανδρέας
- Γκαλίνο Λουτσιάνο
- Γκάλτουνγκ Γιόχαν
- Γκάμπριελ Ζίγκμαρ
- Γκάμπριελ Σίγκμαρ
- Γκαρα Νατάσα
- Γκαρμπούνης Χρήστος
- Γκέρο Νοϊγκεμπάουερ
- Γκίντενς Άντονι
- Γκιόλας Γιάννης
- Γκιώνης Νίκος
- Γκλοτς Πέτερ
- Γκονζαλες Φελίπε
- Γκονθάλεθ Αράντσα
- Γκορμπατσώφ Μιχαήλ
- Γκόρου Αθηνά
- Γκωσσέ Μαρσέλ
- Γλέζος Μανώλης
- Γολέμης Χάρης
- Γουλιάρου Αθηνά
- Γουλφ Μάρτιν
- Γουργουλιάνης Κωνσταντίνος
- Γουργούρη Φανή
- Γουσέτης Διονύσης
- Γραμματικάκης Γιώργος
- Γρατσίας Νίκος
- Γρέβιας Θανάσης
- Γρηγοράκος Λεωνίδας
- Γρηγοριάδης Ιωάννης Ν.
- Γρηγοριάδου Ιωάννα
- Γρυσπολάκης Ιωακείμ
- Δαλίπης Αντώνης
- Δαμιανίδη Άννα
- Δανέλλης Σπύρος
- Δαρσινός Τάσος
- Δασκαλοπούλου Ντίνα
- Δαφέρμος Ολύμπιος
- Δελαστίκ Γιώργος
- Δεληβοριάς Φώτης
- Δεληγιάννης Ανδρέας
- Δεληγκάρης Βασίλης
- Δελούκας Αλέξανδρος
- Δελφάκης Νίκος
- Δεμερτζής Νίκος
- Δερτιλής Γιώργος
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος Ι.
- Δεσποτόπουλος Κωνσταντίνος
- Δημάδης Θάνος
- Δήμας Σταύρος
- Δημητρακάς Παναγιώτης
- Δημητρακόπουλος Θέμης
- Δημητριάδης Σωτήρης
- Δημητρίου Στέφανος
- Δημόπουλος Βαγγέλης
- Δημόπουλος Ευθύμης
- Δήμου Νίκος
- Δημουλής Δημήτρης
- Διακουλάκης Νίκος
- Διαμαντάκου Πόπη
- Διαμαντίδης Δημήτρης
- Διαμαντόπουλος Χρόνης
- Διαμαντοπούλου Άννα
- Διαμαντούρος Νικηφόρος
- Διβάνη Λένα
- Διβάρης Διονύσης
- Διόγος Μάκης
- Διονέλλης Μάριος
- Δοξιάδης Αρίστος
- Δοξιάδης Απόστολος
- Δούκας Προκόπης
- Δουλουμπέκης Θοδωρής
- Δούρου Ρένα
- Δραβαλιάρης Τριαντάφυλλος
- Δραγασάκης Γιάννης
- Δρανδάκης Λεωνίδας Γ.
- Δρόσος Γιάννης
- Δρουσιώτης Μακάριος
- Δρυμιώτης Ανδρέας
- Δωροβίνης Βασίλης Κ.
- Εco Umberto
- Εγιαζαριάν Ασότ
- Εζμπουντούν Εργκούν
- Ελεφάντης Άγγελος
- Ελισάφ Μωυσής
- Έλλις Αθανάσιος
- ΕΠΙΒΑΤΗΣ Δίκτυο
- Επιτροπάκη Κατερίνα
- Ερμής Νικόλαος
- Ευαγγελίδου Μάρω
- Ευθυμιόπουλος Ηλίας
- Ευλογημένος Γιάννης
- Ζακάρ Αλμπέρ
- Ζάμπας Κώστας
- Ζαμπούκας Ανδρέας
- Ζαράνης Ηλίας
- Ζαρέτος Θεόδωρος
- Ζαφειρόπουλος Κώστας
- Ζαχαρέας Αιμίλιος
- Ζαχαριάδης Κώστας
- Ζαχαριάδης Νίκος
- Ζαχαριάδης Σταμάτης
- Ζάψας Γιώργος
- Ζενερέ Ζακ
- Ζέπος Κώστας
- Ζέπος Κώστας Δ.
- Ζήρας Βασίλης
- Ζίζεκ Σλάβοϊ
- Ζιν Χάουαρντ
- Ζορκάδης Βαγγέλης
- Ζορμπά Μυρσίνη
- Ζούλας Κωνσταντίνος
- Ζουμπουλάκης Σταύρος
- Ζουμπουλάκης Μιχάλης
- Ζουναλής Βασίλης
- Ζώρας Κώστας
- Ηirsch Afua
- Ηulot Νicolas
- Ηλιόπουλος Νάσος
- Ηρακλείδης Αλέξης
- Θέμελης Νίκος
- Θεμπριάν Χουαν Λούις
- Θεοδορώπουλος Τάκης
- Θεοδωράκης Μίκης
- Θεοδωράκης Σταύρος
- Θεοδωράκης Γρηγόρης
- Θεοδωρίδης Νάσος
- Θεοδωρόπουλος Βύρων
- Θεοδωρόπουλος Τάκης
- Θεοτοκάς Γιώργος
- Θεοχάρης Χάρης
- Θεοχαρόπουλος Θανάσης
- Θρασυβούλου Μάριος
- Θωμαδάκης Σταύρος
- Θωμόπουλος Αριστείδης
- Θωμόπουλος Γιώργος
- Ιατρού Σταύρος
- Ιγκλέσιας Πάμπλο
- Ιμπραήμ Δημήτρης
- Ινγκράο Πιέτρο
- Ιντζίδης Βαγγέλης
- Ιορδανίδης Κώστας
- Ιορδάνογλου Χρυσάφης Ι.
- ιός Ο
- Ιωακειμίδης Π.Κ.
- Ιωακειμίδης Παναγιώτης Δ.
- Ιωαννίδης Γιώργος
- Ιωάννου Χάρης
- κ. Ιερώνυμος Αρχιεπίσκοπος
- Κiniklioglu Suat
- Κrugman Ρaul
- Καββαθάς Γιώργος
- Καβουνίδης Σπύρος
- Καβουριάρης Μάκης
- Καζάκος Πάνος
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καζαλόττι Ελιζαμπέττα
- Καϊμάκη Βάλια
- Κακαλέτρης Παναγιώτης
- Κακατσάκη Χρύσα
- Κακλίκης Γιώργος
- Κακουλίδης Γιάννης
- Καλαβάσης Φραγκίσκος
- Καλαμάρας Γιώργος
- Καλαντζής Παναγιώτης
- Καλατζής Δημήτρης
- Καλαφάτης Θανάσης
- Καλλιπολίτη Δώρα
- Καλλίτσης Κώστας
- Καλογεροπούλου Μαρία
- Καλογήρου Γιάννης
- Καλογήρου Ορέστης
- Καλοκαιρινός Αλέξης
- Καλούδης Θοδωρής
- Καλουδιώτης Δημήτρης
- Καλπάκης Στέργιος
- Καλφέλης Γρηγόρης
- Καλφέλης Γρηγόριος Π.
- Καμάρας Κωνσταντίνος
- Καμί Ζαν Υβ
- Καμίνης Γιώργος
- Καμπουράκης Δημήτρης
- Καμπύλης Τάκης
- Καν Ζαν Φρανσουά
- Κανδαράκης Μιχάλης
- Κανέλης Ηλίας
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανέλλης Βασίλης Σ.
- Κανέλλης Ηλίας
- Κανελλοπούλου Βάσω
- Καντ Κλεισθένης
- Κανφίν Πασκάλ
- Κάουφμαν Συλβί - Υβόν
- Καπλάνι Γκαζμέντ
- Καπόπουλος Γιώργος
- Κάπρος Παντελής
- Καράβελλας Δημήτρης
- Καραβίτη Φαίη
- Καραγιάννης Μάκης
- Καραγιάννης Τάκης
- Καραγκουλές Δημήτρης
- Καρακάσης Γιάννης
- Καρακούσης Αντώνης
- Καρακώτιας Κώστας
- Καραλιώτας Σάκης
- Καραμανωλάκης Βαγγέλης
- Καραμεσίνη Μαρία
- Καραμούζης Νίκος
- Καραμπουγιουκλού Σάμη
- Καρανασοπούλου Ειρήνη
- Καραντζόλα Ελένη
- Καρασσαβίδου Ελένη
- Καρατέγος Κώστας
- Καραφέριας Στέλιος Θ.
- Καρδάσης Βασίλης
- Καρελιάς Γιώργος
- Καρζής Φοίβος
- Κάρης Κώστας
- Καριπίδης Γιώργος
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρκαγιάννης Αντώνης
- Καρούνος Θόδωρος
- Καρτάλης Γιώργος
- Καρτερός Θανάσης
- Καρύδης Βασίλης
- Καρύδης Βασίλης Χ.
- Καρυστιάνη Ιωάννα
- Κασιμάτης Στέφανος
- Καστανάς Λεωνίδας
- Καστανίδης Χάρης
- Καστανίδου Συμεωνίδου Ε.
- Καστέλ Ρομπέρ
- Καστελίνα Λουτσιάνα
- Κατανέλι Μαρτσέλο
- Κατηφόρης Γιώργος
- Κατρεμέρ Ζαν
- Κατρούγκαλος Γιώργος
- Κατσαμούρης Αστέριος
- Κατσάμπας Θάνος
- Κατσάνης Πολύβιος
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσαρός Τάκης
- Κατσιμάρδος Τάκης
- Κατσιμπάρδης Γιώργος
- Κατσίμπρας Νικόλας
- Κατσουνάκη Μαρία
- Καφετζής Τάκης
- Καψάλης Απόστολος
- Καψής Παντελής
- Κέζα Λόρη
- Κεμανίδης Γιάννης
- Κεμπφ Ερβέ
- Κεντρωτή Αλεξάνδρα
- Κεπέλ Ζιλ
- Κερέ Μπενουά
- Κεφάλης Χρήστος
- Κεφαλίδου Χαρά
- Κεχαγιά Βούλα
- Κεχαγιόγλου Ελένη
- Κεχριώτης Βαγγέλης
- Κιάος Νίκος
- ΚΙΖΙΛΓΙΟΥΡΕΚ Νιαζί
- Κιζίλγιουρεκ Νιαζί
- Κικίλιας Ηλίας
- Κιμπουρόπουλος Γιάννης
- Κιντή Βάσω
- Κιτρομηλίδης Πασχάλης Μ.
- Κλαδούχου Κατερίνα
- Κλαουδάτου Μέμα
- Κλαυδιανός Παύλος Δ.
- Κλαυδιανός Παύλος
- Κλαυδιανός Ανδρέας
- Κληρίδης Γλαύκος
- Κλουτσινιώτη Ράνια
- Κόκκαλης Πέτρος
- Κολιοπάνος Πάνος
- Κόλλιας Θεόδωρος
- Κόλλιας Φώτης
- Κολομπανί Ζαν-Μαρί
- Κον-Μπεντίτ Ντανιέλ
- Κονδύλης Ηλίας
- Κοντιάδης Ξενοφών
- Κοντολέων Έλια
- Κοππά Μαριλένα
- Κορβίνο Τερέζα
- Κόρμ Ζωρζ
- Κοροβέσης Περικλής
- Κορωναίος Πασχάλης
- Κορωνάκης Τάσος
- Κοτανίδης Γιώργος
- Κοτζαμπόπουλος Αλέκος
- Κοτζιάς Νίκος
- Κοτρώτσος Σεραφείμ
- Κοτσακά Δώρα
- ΚΟΤΣΑΚΑΣ Α.
- Κοτσακάς Αντώνης
- Κούβελας Ηλίας
- Κουβέλη Μαρία
- Κουβέλη Ευαγγελία Φ.
- Κουβέλης Φώτης
- Κουγιουμουτζής Λευτέρης
- Κουζέλης Γεράσιμος
- Κουζής Γιάννης
- Κουκιάδης Ιωάννης Δ.
- Κουκουβιτάκης Γιώργος
- Κουκουλόπουλος Πάρις
- Κούλογλου Στέλιος
- Κουλουμπής Θεόδωρος
- Κουμάνταρος Δημήτρης
- Κουναλάκη Ξένια
- Κουράκης Ανδρέας
- Κούρκουλας Άλκης
- Κούρκουλας Δημήτρης
- Κούρκουλος Κώστας
- Κουρμούσης Μιχάλης
- Κουρουζίδης Σάκης
- Κουρουνιώτης Χρήστος
- Κούρτοβικ Δημοσθένης
- Κουσνέρ Μπερνάρ
- Κουσούλης Λευτέρης
- Κουσουρής Δημήτρης
- Κουτεντάκης Φραγκίσκος
- Κουτρούκης Κώστας
- Κούτσης Αλέκος
- Κουτσοπίνης Παναγιώτης
- Κουτσούκος Γιάννης
- Κοφφεράτι Σέρτζιο
- Κοψίδης Μάκης
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κοψίνη Χριστίνα
- Κρεμμυδάς Βασίλης
- Κρεμύδας Βασίλης
- Κρημνιώτη Πόλυ
- Κρούγκμαν Πολ
- Κρουστάλλη Δήμητρα
- Κτιστάκης Γιώργος
- Κτωρής Σώτος
- Κυπριανού Άντρος
- Κυριακίδης Μιχάλης
- Κυριακόπουλος Δημήτρης
- Κυριακού Γρηγόρης
- Κυριόπουλος Γιάννης
- Κύρκος Λεωνίδας
- Κυρτάτας Δημήτρης
- Κυρτάτας Δημήτρη Ι.
- Κωβαίος Άγγελος
- Κωνσταντάρας Νίκος
- Κωνσταντίνου Γιάννης
- Κωνσταντόπουλος Χρήστος
- Κωστής Κώστας
- Κωστόπουλος Βασίλης
- Λαζάρ Μαρκ
- Λάζαρ Μάρκ
- Λάζαρης Ευστάθιος
- Λαζαρίδης Γεώργιος Σ.
- Λάζος Χρήστος Γ.
- Λαϊντί Ζακί
- Λακασάς Απόστολος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιώργος
- Λακόπουλος Γιάννης
- Λάλη Ζωρζέττα
- Λαλιώτης Κώστας
- Λαμπάτος Γαβρίλης
- Λαμπράκη-Πλάκα Μαρίνα
- Λαμπριανίδης Λόης
- Λαμπρινίδης Φώτης
- Λαμπρινός Φώτος
- Λαμπρινού Κατερίνα
- Λάμψιας Παναγιώτης
- Λαπαβίτσας Κώστας
- Λαπατσιώρας Σπύρος
- Λάρκου Λάρκος
- Λαρουτιρού Πιερ
- Λασκαράκης Γιάννης
- Λασκαράτος Αλέκος
- Λασκαράτος Αλέξης
- Λασκαρίδης Λάζαρος
- Λάσκος Χρήστος
- Λαφαζάνης Παναγιώτης
- ΛΑΦΟΝΤΑΙΝ ΟΣΚΑΡ
- Λε Ιαρίκ Πατρίκ
- Λεβέντ Σενέρ
- Λεβέντης Σωτήρης
- Λεβέντης Θανάσης
- Λεοντίδου Λίλα
- Λεπαρμαντιέ Αρνό
- Λιάκος Αντώνης
- Λιαλιούτη Μυρτώ
- Λιαργκόβας Παναγιώτης
- Λιβαδάς Σταύρος
- Λιβανίου Ευαγγελία
- Λιγνός Γιώργος
- Λιναρδάτου Οντίν
- Λινάρδος Ρυλμόν Πέτρος
- Λιντ Μάικλ
- Λιοναράκη Μυρσίνη
- Λιοναράκης Νικήτας
- Λιοσάτος Δημήτρης
- Λις Κολιν
- Λοβέρδος Ανδρέας
- Λοβέρδος Ανδρέας Ν.
- Λόμπαρτ Αρτουρ
- Λοράν Μπερζέ Λούκα Βισεντίνι
- Λουκάς Δημήτρης
- Λουκάς Στάθης
- Λουκάς Δηµήτρης
- Λούλης Γιάννης
- Λουλούδης Λεωνίδας
- Λουτράδης Χρήστος
- Λυκούδης Σπύρος
- Λυμπεράκη Αντιγόνη
- Λωράν Πιέρ
- Μάας Χάικο
- Μαγγηριάδης Απόστολος
- Μάγκλαρης Κώστας
- Μάγκλαρης Βασίλης
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκλίνης Ηλίας
- Μαγκριώτης Γιάννης
- Μαζάουερ Μαρκ
- Μαΐστρος Παναγιώτης
- Μακρή Κάτια
- Μακρυγιαννάκης Αντώνης
- Μαλέλης Σταμάτης
- Μαλλιώρη Μένη
- Μαμουλάκης Χάρης
- Μανδαράκης Βασίλης
- Μανδαρβέλης Πάσχος
- Μανδραβέλης Πάσχος
- Μάνδρου Ιωάννα
- Μάνη Μαρίνα
- Μανιάτης Δημήτρης Ν.
- Μανιάτης Γιάννης
- Μανίκας Στέφανος
- Μανιτάκης Αντώνης
- Μανιτάκης Αντωνης
- Μάνος Στέφανος
- Μάνου Μαρία
- Μανσούρης Γιώργος Μ.
- Μανταδάκης Άγγελος
- Μαντέλης Τάσος
- Μαντίκος Θάνος
- Μαραβέγιας Ναπολέων
- Μαραντζίδης Νίκος
- Μαργαρίτης Θόδωρος
- Μαργαρίτης Αντώνης
- Μάρδας Δημήτρης
- Μαρίνου Δέσποινα
- Μαρκίδης Αλέκος
- Μαρκίς Μάικ
- Μάρκου Κατερίνα
- Μαρνέλλος Γιώργος
- Μάστορης Βασίλης
- Μαστρογιάννης Βασίλης
- Ματιάς Μαρίζα
- Ματσαγγάνης Μάνος
- Μαυράκης Δημήτρης
- Μαυρίδης Θανάσης
- Μαυρίκας Χαράλαμπος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχαίρας Χρήστος
- Μαχιάς Θανάσης
- Μέγας Χρήστος
- Μεϊμάρογλου Γιάννης
- Μελανσόν Ζαν Λικ
- Μένα Ζοάν
- Μενουδάκος Κώστας
- Μεντζελίδης Γιώργος
- Μετζιολάρο Μάουρο
- Μηλιός Γιάννης
- Μηλιώνης Γιώργος
- Μήλλας Ηρακλής
- Μηταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μητρόπουλος Κώστας Σ.
- Μητρόπουλος Δημήτρης
- Μητσός Αχιλλέας
- Μητσός Μιχάλης
- Μιλάνοβιτς Μπράνκο
- Μίλερ Γιαν-Βέρνερ
- Μίλιμπαντ Ντέιβιντ
- Μίνχαου Βόλφγκανγκ
- Μίρσχαϊμερ Τζον
- Μισλό Βενσάν
- Μιχαήλ Μιχάλης
- Μιχαηλίδης Αντώνης
- Μιχαηλίδης Χρήστος
- Μιχαλακέα Αθηνά
- Μιχαλάκης Αντώνης
- Μίχας Τάκης
- Μοιρασγεντής Σεβαστιανός
- Μοκεφί Μανσουριά
- Μοναστηριώτης Βαγγέλης
- Μοναστηριώτης Γιώργος
- Μορέιρα Ροτζέριο
- Μορέν Εντγκάρ
- Μορώνης Μιχάλης
- Μόσιαλος Ηλίας
- Μοσκοβισί Πιέρ
- Μοσχονάς Γεράσιμος
- Μουζάλας Γιάννης
- Μουζέλης Νίκος
- Μουρελάτου Μαρία
- Μούσης Νίκος
- Μούσι Φάμπιο
- Μουτσόπουλος Χαράλαμπος Μ.
- Μπαγεώργος Στέφανος
- Μπαγιώργος Στέφανος
- Μπαζιάνα Μπέττυ
- Μπαϊράμογλου Αλί
- Μπακουνάκης Νίκος
- Μπαλαμπανίδης Γιάννης
- Μπαλάνος Κώστας
- Μπαλαούρας Μάκης
- Μπαλάφας Γιάννης
- Μπαλή Κάκη
- Μπάλιας Γιώργος
- Μπαλλή Κάκη
- Μπαλτάς Αριστείδης
- Μπαντιού Αλέν
- Μπαργιώτας Κώστας
- Μπάρμπερ Μπένζαμιν
- Μπαρτζινόπουλος Ερρίκος
- Μπαρτσίδης Μιχάλης
- ΜΠΑΣΑΝΙΝΙ ΦΡΑΝΚΟ
- Μπασελέ Μισέλ
- Μπασιάκος Γιάννης
- Μπασιάκος Γιάννης Κ.
- Μπατζελης Τάκης
- Μπεζανσενό Ολιβιέ
- Μπέης Κώστας
- Μπέης Κώστας
- Μπεκ Ούλριχ
- Μπελιμπασάκης Ανδρέας
- Μπερτινότι Φάουστο
- Μπερτινόττι Φάουστο
- Μπιράντ Μεχμέτ Αλί
- Μπίρμπας Δημήτρης
- Μπίσκι Λόταρ
- Μπισκίνης Κωστής
- Μπισκίνης Κώστας
- Μπίστης Νίκος
- Μπιτζάνης Κώστας
- Μπιτζάνης Κωστής
- Μπιτούνη Νικολέττα
- Μπιτσάκης Ευτύχης
- Μπλερ Τόνι
- Μπογδάνος Κωνσταντίνος
- Μπογιατζής Βασίλης
- Μπογιόπουλος Νίκος
- Μπόκα Τζόρτζιο
- Μπορέλ Ζοζεπ
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας
- Μποτόπουλος Κώστας Β.
- Μπούζας Γιώργος
- Μπουκάλας Παντελής
- Μπουλμπασάκος Γιώργος
- Μπουλουμπασάκος Γιώργος
- Μπουρδάρας Γιώργος
- Μπούρης Γιάννης
- Μπουρνάζος Στρατής
- Μπουρνόβα Ευγενία
- Μπουτάρης Γιάννης
- Μπουτζέτη Μαρία
- Μπόφινγκερ Πέτερ
- Μπράμος Γιώργος
- Μπρεδήμας Αντώνης
- Μυλόπουλος Γιάννης
- Μυλόπουλος Γιάννης Α.
- Μυταφίδης Τριαντάφυλλος
- Μυτιληναίος Βαγγέλης
- Μωραϊτης Θάνος
- Μώρου Ισμήνη
- Νάντσου Θεοδότα
- Ναυπλιώτης Δημήτρης
- Νεόφυτος Μητροπολίτης Μόρφου
- Νεράτζης Παύλος
- Νέτας Βίκτωρ
- Νεφελούδης Ανδρέας
- Νιάκας Δημήτρης
- Νικολαϊδης Γρηγόρης
- Νικολαϊδης Ευάγγελος
- Νικολαϊδου Λαμπρινή
- Νικολακόπουλος Ηλίας
- Νικολάου Γιάννης
- Νιώτη Στέλλα
- Νοταράκης Διονύσης
- Νούτσος Παναγιώτης
- Ντ Αλέμα Μάσιμο
- Νταγλιούδης Αντώνης
- Ντάλεκ Ρόμπερτ
- Ντάλης Σωτήρης
- Νταλυαντζί Νιγιαζί
- Ντάρεντορφ Ραλφ
- Νταρζάνου Αγγέλα
- Ντε Βίτο Φραντσέσκι Λουτσίλα
- ντε Σούζα Σάντος Μποαβεντούρα
- Ντεκαγιόν Ζοέλ
- Ντελόρ Ζακ
- Ντιαμέλ Αλάν
- Ντιμιτρόφ Νικολά
- Ντόκος Θάνος
- Ντουμανλί Εκρέμ
- Ντούτσκε Ρούντυ
- Ντράγκι Μάριο
- Ντράρεντορφ Ραλφ
- ντυ Ρουά Ιβάν
- Ντ’ Ελια Σέρτζιο
- Ξανθόπουλος Θεόφιλος
- Ξάνθος Ανδρέας
- Ξεκαλάκης Στέφανος Μ.
- Ξενάκη Κίττυ
- Ξενογιαννακοπούλου Μαριλίζα
- Ξηρόκωστας Κων/νος
- Ξηροτύρη Ασημίνα
- Ξυδάκης Νίκος Γ.
- Ξυδάκης Νίκος
- ΞΥΘΑΛΗΣ Παναγιώτης
- Ξυθάλης Παναγιώτης
- Οζ Άμος
- Όζμεντ Στέβεν
- Οικονομίδης Αλέξης
- Οικονομίδης Ρωμανός
- Οικονομίδης Δημήτρης
- Οικονόμου Θανάσης
- Οικονόμου Γιώργος Ν.
- Οικονόμου Βασίλης
- Οικονόμου Παντελής
- Οικονονομίδης Ρωμανός
- Οκρέν Κριστίν
- Ολιβερ Τιμ
- Όστρομ Έλινορ
- Ουρανός Μάνος
- Όφε Κλάους
- Πάγκαλος Θεόδωρος
- Παγκάλου Έφη
- Παγουλάτος Γιώργος
- Πάικος Βασίλης
- Παλαιολογόπουλος Δημήτρης
- Παλαιολογοπούλου Ρούλα
- Παλαιολόγος Χρήστος
- Παλαιολόγος Γιάννης
- Παλαμαριτζής Γιώργος
- Παλαμίδης Αλέξης
- Παλλήκαρης Ευτύχης
- Πάλλης Θάνος
- Παλλης Στρατής
- Παναγιωτόπουλος Νίκος
- Παναγιωτόπουλος Τάκης
- Παναγιωτόπουλος Βασίλης
- Παναγιωτόπουλος Παναγής
- Παναγιωτόπουλος Χρήστος
- Παναγιώτου Παναγιώτης
- Παναγιώτου Παναγιώτης Δ.
- Παναγόπουλος Κώστας
- Παναγόπουλος Θανάσης
- Παναγόπουλος Αργύρης
- Παναρέτου Σούλα
- Πανούσης Γιάννης
- Πανταζόπουλος Ανδρέας
- Παντελάκης Γιάννης
- Πάντζαλης Νίκος
- Παξινού-Βαφειάδου Ειρήνη
- Πάουερ Νίνα
- Παπαβασιλόπουλος Γιώργος
- Παπαγεωργίου Μενέλαος
- Παπαγιαννάκης Λευτέρης
- Παπαγιαννάκης Μιχάλης
- Παπαγιαννίδης Αντώνης
- Παπαδάκη Ελίζα
- Παπαδάτου Σοφία Αράβου
- Παπαδημητρίου Ευθύμης
- Παπαδημητρίου Μπάμπης
- Παπαδημητρίου Γιώργος
- Παπαδημητρίου Στράτος
- Παπαδημητρόπουλος Δαμιανός
- Παπαδημούλης Δημήτρης
- Παπαδογιάννης Νίκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Γ.
- Παπαδόπουλος Θάνος
- Παπαδόπουλος Νότης
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Ανδρέας
- Παπαδόπουλος Παύλος
- Παπαδόπουλος Αλέκος
- Παπαδόπουλος Ανδρέας Ε.
- Παπαδόπουλος Πάνος
- Παπαδόπουλος Πολυδεύκης
- Παπαδόπουλος- Τετράδης Γιώργος
- Παπαδοπούλου Τέτα
- Παπαδοπούλου Χριστίνα
- Παπάζογλου Μάνος
- Παπαθανασίου Σάκης
- Παπαθανασόπουλος Στέλιος
- Παπαθανασόπουλος Θάνος
- Παπαθεοδωρόπουλος Τάκης
- Παπαθεοδωρόπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδωροπουλος Παναγιώτης
- Παπαθεοδώρου Γιάννης
- Παπαθεοδώρου Θεόδωρος
- Παπαθεόδώρου Γιάννης
- Παπαθεωδορώπουλος Παναγιώτης
- Παπαιωάννου Γιώργος
- Παπαϊωάννου Χαρά
- Παπαϊωάννου Κωστής
- Παπαϊωάννου Γιώργος
- Παπαμιχαήλ Σωτήρης
- Παπανάτσιου Κατερίνα
- Παπανδρέου Γιώργος Α.
- Παπανδρέου Περικλής
- Παπαπέτρου Μιχάλης
- Παπασαραντόπουλος Πέτρος
- Παπασίμος Γιώργος
- Παπασπηλιόπουλος Σπήλιος
- Παπασπυρόπουλος Γιώργος
- Παπαστάθης Αργύρης
- Παπατόλιας Απόστολος
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπαχελάς Αλέξης
- Παπούλιας Δημήτρης
- Παπούλιας Μάκης
- Παπουτσής Αλέξανδρος
- Παππάς Τάσος
- Παππάς Στέλιος
- Παππάς Ανδρέας
- Παππάς Γιώργος
- Παππάς Νίκος
- Παππούς Γιώργος
- Παραλίκας Αποστόλης
- Παρασκευόπουλος Νίκος
- Παρασκευόπουλος Γιάννης
- Παρασύρης Αντώνης
- Πασσάς Αργύρης
- Πατέστος Κωνσταντίνος Γ.
- Παυλάκης Γιώργος
- Παυλόπουλος Τάκης
- Παυλόπουλος Γιώργος
- Πελαγίδης Θοδωρής
- Πελαγίδης Θεόδωρος
- Πελώνη Αριστοτελία
- Πεπελάσης Αδαμάντιος
- Περουλάκης Άρης
- Περπέρας Νίκος
- Πεσμαζόγλου Βασίλης
- Πεσμαζόγλου Στέφανος
- Πετράκης Παναγιώτης Ε.
- Πετρόπουλος Γιώργος
- Πετρουλάκης Ανδρέας
- Πετσίνης Ανδρέας
- Πήττας Γιώργος
- Πιερίδης Κυριάκος
- Πιζάνιας Πέτρος
- Πικετί Τομά
- Πιτέλα Τζάνι
- Πιτσιόρλας Στέργιος
- Πληθάρας Αχιλλέας
- Πλουμπίδης Δημήτρης
- Πολίτης Σεραφείμ
- Πολίτης Αλέξης
- Πολυδώρου Μιχάλης
- Πολυμίλης Σήφης
- Πορτάλιου Ελένη
- Πορφυργένη Κατερίνα Μιλτ.
- Πουλάκης Κώστας
- Πουλίδου Χριστίνα
- Πούπκος Γιάννης
- Πράνγκερ Ρόμπερτ Τζ.
- Πρετεντέρης Γιάννης Κ.
- Προβατάς Φώτης
- Προκοπάκης Γιώργος
- Πρόντι Ρομάνο
- Πρωτοπαπάς Μπάμπης
- Πρωτοπαπάς Χαράλαμπος
- Πρωτοπαππάς Μπάμπης
- Ραγκούσης Γιάννης
- Ραμπίνι Φρεντερίκο
- Ράμφος Στέλιος
- Ραντάν Πιέρ
- Ραπανάκης Σπύρος
- Ράπανος Βασίλης Θ.
- Ράπτης Νίκος
- Ράπτης Κώστας
- Ράσελ Τζένι
- Ραυτόπουλος Δημήτρης
- Ρεβέλι Μάρκο
- Ρέγκλινγκ Κλάους
- Ρενιέρης Αντώνης
- Ρεπούση Μαρία
- Ρεσβάνης Κώστας
- ΡΗΓΑ ΑΝΝΑ Π.
- Ρήγα Άννα Π.
- Ρήγας Παναγιώτης
- Ρήγας Πάνος
- Ρηγόπουλος Δημήτρης
- Ρήγος Άλκης
- Ρίκο Σαντιάγκο Αλμπα
- Ρινόπουλος Λουκάς
- Ριτζούλης Γιώργος Β.
- Ρίφκιν Τζέρεμι
- Ροζάκης Χρήστος
- Ροζανβαλόν Πιερ
- Ροκάρ Μισέλ
- Ρομπόλης Σάββας
- Ρομπόλης Σάββας Γ.
- Ροντρίγκεζ Γκρέγκορι
- Ροσανβαλόν Πιερ
- Ροσάντα Ροσάνα
- Ρουά Ολιβιέ
- Ρουµπίνι Νουριέλ
- Ρουπακιώτης Αντώνης
- Ρούφαλο Τζόρτζιο
- Ρουφόλο Τζόρτζιο
- Ρούφολο Τζόρτζιο
- Ρωμανός Αριστείδης
- Σαββίδης Φίλιππος
- Σακελαρόπουλος Θόδωρος
- Σακελλάρης Ιωάννης
- Σακελλάρης Δημήτρης
- Σακελλαρόπουλος Θεόδωρος
- Σακελλίων Σταμάτης
- Σακελλίωνας Σταμάτης
- Σακιώτης Γιάννης
- Σακκά Ιλεάνα
- Σακς Τζέφρι
- Σάλβανο Ρομπέρτο
- Σαλβαντόρι Μάσιμο
- Σαλβατόρι Μάσιμο
- Σαμαντάς Τέλης
- Σάμουελσον Ρόμπερτ
- Σαμπατακάκης Μιχάλης
- Σαραντής Τάσος
- Σαρδελιάνος Δημήτρης
- Σαριλάκη Βασιλίκα
- Σαρτόριους Νικολάς
- Σαχινίδης Φίλιππος
- Σβορώνος Νίκος
- Σεβαστάκης Δημήτρης
- Σεβαστάκης Νικόλας
- Σεβαστάκης Δημήτρης Α.
- Σεβαστάκης Νίκος
- Σεϊτανίδης Διαμαντής
- Σελλά Όλγα
- Σεν Αμάρτια
- Σένετ Ρίτσαρντ
- Σεραφείμ Πολίτης
- Σερέτη Κατερίνα
- Σημίτης Κώστας
- Σημίτης Σπύρος
- Σημίτης Κωνσταντίνος
- Σιακαντάρης Ηλίας
- Σιακαντάρης Γιώργος
- Σιδέρης Νίκος
- Σιδέρης Γιάννης
- Σιούτη Βασιλική
- Σκαμπαρδώνης Γιώργος
- Σκανδαλίδης Κώστας
- Σκιαδάς Νίκος
- Σκοπούλη Φωτεινή
- Σκορίνης Νίκος
- Σκοτινιώτης Πάνος
- Σκουλαρίκη Αθηνά
- Σκουνάκη Ιουλία
- Σµιτ Χέλµουτ
- Σμυρλής Κώστας
- Σολταρίδης Συμών
- Σουλιώτης Μίμης
- Σούλτσε Ίνγκο
- Σοφούλης Κωνσταντίνος
- Σοφούλης Κώστας
- Σπάκοβιτζ Ανέτ
- Σπανού Αγγελική
- Σπηλιόπουλος Τάκης
- Σπίγκος Χρήστος
- Σπιλάνης Γιάννης
- Σπινέλλι Μπάρμπαρα
- Σπινθουράκης Μανώλης
- Σπιτσέρης Νίκος
- Σπυρόπουλος Κώστας
- Σπυρόπουλος Ροβέρτος
- Σρέντερ Γκέρχαρντ
- Σρικί Φιλίπ
- Στάγκος Άγγελος
- Στάη Ελλη
- Σταθάκης Γιώργος
- Σταθόπουλος Πάνος
- Σταθόπουλος Μιχάλης
- Στάικος Χρήστος
- Σταϊνμάιερ Φρανκ Βάλτερ
- Σταματόπουλος Γιώργος
- Στάμου Δημήτρης
- Στασινός Ανδρέας
- Στασινού Νατάσσα
- Σταυρόπουλος Χρήστος
- Σταυρόπουλος Στάθης
- Στέιτον Μπέιθαν
- Στεφανίδης Μάνος
- Στεφανόπουλος Κωστής
- Στεφάνου Στέφανος
- Στίγκλιτζ Τζόζεφ
- Στιγκλιτς Τζοζεφ
- Στίγκλιτς Τζόζεφ
- Στογιάννος Αλέκος
- Στούπας Κώστας
- Στραγαλινός Αποστόλης
- Στραγαλινός Απόστολος
- Στρατηγάκη Μαρία
- Στρατόπουλος Γιώργος
- Στρός Καν Ντομινίκ
- Στυλιανίδης Στέλιος
- Στυλιανίδης Χρ.
- Συνοδινός Τζούλιος
- Συρίγος Φίλιππος
- Συρμαλένιος Νίκος
- Σφοίνη Αλεξάνδρα
- Σχίζας Γιάννης
- Σχινάς Θόδωρος
- Σχινάς Στάθης
- Σχινάς-Παπαδόπουλος Ιάσων
- Σώκος Πάνος
- Σωμερίτης Ριχάρδος
- Σωτηρέλη Γιώργου Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος Χ.
- Σωτηρέλης Γιώργος
- Σωτηρέλης Γιώργος X.
- Σωτηρίου Διδώ
- Ταγιάνι Αντόνιο
- Τάκης Ανδρέας
- Ταλαμάγκας Βασίλης
- Ταμήλος Μιχάλης
- Ταμπούκι Αντόνιο
- Τάσιος Θεοδόσης
- Τάσσιος Θ.Π.
- Ταχιάου Χριστίνα
- Τέλλογλου Τάσος
- Τέλογλου Τάσος
- Τεμπονέρας Διονύσης
- Τερζής Δημήτρης
- Τζανάκης Στέφανος
- Τζήκας Γιάννης Π.
- Τζιαμπάζης Κυριάκος
- Τζιαντζή Μαριάννα
- Τζιάς Γιώργος Θ.
- Τζιάς Παύλος
- Τζίμας Σταύρος
- Τζόκας Σπύρος
- Τήνιος Πλάτων
- Τίρμαν Τζον
- Τοθ Μπάρμπαρα
- Τόλιος Διομήδης
- Τόλιος Άρης
- Τομπάζος Σταύρος
- Τοπάλη Μαρία
- Τούντας Γιάννης
- Τουρέν Αλέν
- Τραϊφόρος Βασίλης
- Τρεμόπουλος Μιχάλης
- Τριανταφυλλίδης Μιχάλης Γ.
- Τριανταφύλλου Ελίζα
- Τριανταφύλλου Σώτη
- Τριάντης Γιάννης
- Τριφύλλης Αντώνης
- Τσακίρογλου Τάσος
- Τσακνής Διονύσης
- Τσακνιάς Γιώργος
- Τσακόπουλος Χρήστος
- Τσακυράκης Σταύρος
- Τσαλίκη Λίζα
- Τσαλίκογλου Φωτεινή
- Τσαμουργκέλης Γιάννης
- Τσαούσης Κώστας
- Τσάρτας Πάρις
- Τσάτσης Θωμάς
- Τσάτσος Δημήτρης
- Τσέκος Θεόδωρος
- Τσεκούρα Έλσα
- Τσεκούρας Θανάσης
- Τσελεπής Τουμάζος
- Τσεμπελής Γιώργος
- Τσερεζόλε Ελένη
- Τσιάκαλος Γιώργος
- Τσιακνής Διονύσης
- Τσικαρδάνη Ντόρα
- Τσικαρδάνη Δώρα
- Τσίκας Θόδωρος
- Τσίμας Παύλος
- Τσιμεράκης Αντρέας
- Τσιντσίνης Μιχάλης
- Τσιόδρας Δημήτρης
- Τσιόκας Χάρης
- Τσίπρας Αλέξης
- Τσίπρας Γιώργος
- Τσιρώνης Γιάννης
- Τσιτήλου Σόνια Γ.
- Τσιτήλου Σόνια
- Τσιτσελίκης Κωνσταντίνος
- Τσιχλιάς Σωκράτης
- Τσόλης Ζώης
- Τσορμπατζόγλου Πάνος
- Τσουκαλάς Γιώργος
- Τσουκαλάς Κωνσταντίνος
- ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΚΩΣΤΑΣ Δ.
- Τσούκαλης Λουκάς
- Τσούκαλης Νίκος
- Τσούκας Χαρίδημος Κ.
- Τσούκας Χαρίδημος
- Τσουκνίδας Άρης
- Τσουκνίδας Λάμπρος Αθ.
- Τσουκνίδας Λάμπρος
- Τσουκόνι Βιτόριο
- Τσουπαρόπουλος Κώστας
- Τσούρος Σιδερής
- Τσώλης Ζώης
- Φάμελλος Σωκράτης
- Φαναράς Στράτος
- Φανουράκης Μιχάλης
- Φάντης Ανδρέας
- Φαράκος Γρηγόρης
- Φασίνο Πιέρο
- Φασούλας Γιάννης
- Φελέκης Νίκος
- Φερέρα Μαουρίτσιο
- Φερέτος Δημήτρης
- Φέρχοφστατ Γκυ
- Φίλης Γιάννης
- Φίλης Κωνσταντίνος
- Φιλίνη Άννα
- Φίλιος Φίλιππας
- Φιλιππίδης Νίκος
- Φιντάλγο Χοσέ-Μαρία
- Φίσερ Γιόσκα
- Φιτσανάκης Σήφης
- φον ντερ Λάιεν Ούρσουλα
- Φουκουγιάμα Φράνσις
- Φούντα Νίκη
- Φουντής Αντώνης
- Φουρτούνης Γιώργος
- Φραγκάκη Μαρίκα
- Φραγκουδάκη Άννα
- Φύσας Δημήτρης
- Φύσσας Δημήτρης
- Φυτράκης Ευτύχης
- Φωτίου Νίκος
- Φωτονιάτα Ευγενία
- Φωτόπουλος Νίκος
- Χαζαναβίσιους Μισέλ
- Χαϊνάς Κώστας
- Χαλαζωνίτης Δημήτρης
- Χάλαρης Μιχάλης
- Χαλικιά Δήμητρα
- Χάμπερμας Γιούργκεν
- Χανδάνος Γιώργος
- Χανιώτης Άγγελος
- Χάουαρντ Ντικ
- Χαραλαμπίδης Νίκος
- Χαράρι Γιουβάλ Νόα
- Χάρης Γιάννης Η.
- Χαρίτσης Αλέξης
- Χαρτουλάρη Μικέλα
- Χασάπης Δημήτρης
- Χασαπλαδάκης Δημήτρης
- Χατζάκος Λυκούργος
- Χατζηβασιλείου Βαγγέλης
- Χατζηγεωργίου Τάκης
- Χατζηγεωργίου Παναγιώτης
- Χατζηδημητρίου Τάκης
- Χατζηθεοδοσίου Γιάννης
- Χατζηµπίρος Κίμων
- Χατζημπίρος Κίµων
- Χατζημπίρος Κίμων
- Χατζηπαντελής Θεόδωρος
- Χατζής Αριστείδης
- Χατζησάββας Παναγιώτης Η.
- Χατζησωκράτης Δημήτρης
- Χατζόπουλος Χρήστος
- Χειμωνάς Θανάσης
- Χελάκης Γιώργος
- ΧΕΛΙΔΩΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Ν.
- Χελιδώνης Αντώνης
- Χελμ Ντίτερ
- Χερτσογκ Νταγκμαρ
- Χιλ Τζορτζ
- Χίλσαμ Λίντσεϊ
- Χλύκας Νίκος
- Χλωμούδης Κώστας
- Χομπσμπάουμ Έρικ
- Χόμπσμπομ Έρικ
- Χόμπσμπωμ Έρικ
- ΧΟΣΚΙΝ ΡΕΜΠΕΚΑ
- Χούκλη Μαρία
- Χρήστου Δημήτρης
- Χριστοδουλάκης Νίκος
- Χριστοδουλίδου Αστέρω
- Χριστοδουλοπούλου Τασία
- Χριστόπουλος Δημήτρης
- Χριστουδουλάκης Νίκος
- Χριστόφιας Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλος Δημήτρης
- Χριστοφιλόπουλου Δημήτρη Γ.
- Χριστοφιλοπούλου Εύη
- Χρυσόγελος Νίκος
- Χρυσόγονος Κώστας
- Χρυσολωρά Ειρήνη
- Χρυσολωράς Νίκος
- Χρυσοστομίδης Ανταίος
- Χρυσοστομίδης Σοφιανός
- Χρυσόστομος + Ο Μεσσηνίας
- Χρυσοχοϊδης Μιχάλης
- Χωμενίδης Χρήστος
- Χωμενίδης Χρήστος Α.
- Χωμενίδης Χρήστος
- Ψαριανός Γρηγόρης
- Ψαρουδάκης Γεώργιος Μ.
- Ψαρρά Αγγέλικα
- Ψαρράκης Δημήτρης
- Ψαρράς Δημήτρης
- Ψύρρας Θωμάς
- Ψυχογιός Δημήτρης
- Ψυχογιός Δημήτρης Κ.
- Ψυχογιός Γιώργος