Δεν ήταν υποψήφιος. Και δεν θα μπορούσε να ήταν, εφόσον δεν το επέτρεπαν όχι μόνον οι κανόνες του κόμματός του αλλά κυρίως η υγεία του. Ομως, ο Μιχάλης Παπαγιαννάκης στάθηκε πάντα το πρώτο σημείο αναφοράς για οτιδήποτε είχε σχέση με την Ευρώπη.

Και σήμερα μας λείπει, μας λείπει πολύ, ενώ παρακολουθούμε τους σκυλοκαυγάδες ανάμεσα στα δύο κόμματα εξουσίας που μας κάνουν να ντρεπόμαστε για την πολιτική ηγεσία της χώρας, για την κατάντια της τηλεόρασης και για εμάς τους ίδιους που τα βλέπουμε. Μας λείπει επίσης όταν το κόμμα του, το οποίο εξακολουθεί να διατηρεί το επίθετο «ανανεωτική» στον επίσημο τίτλο του, επέλεξε να εκπροσωπηθεί στην Ευρώπη από τα εγγόνια του Μάο.

Γιατί ο Μιχάλης ήταν επίσης το πρώτο σημείο αναφοράς για την Ανανεωτική Αριστερά. Δεν ξέρω τι απέμεινε απ’ αυτήν, δεν ξέρω τι θα απογίνει. Μια και το ’φερε η κουβέντα, όμως, δύο πράγματα μόνον: η αξιοπρέπεια και η συνέπεια του Παπαγιαννάκη δεν ήταν ο κανόνας σε αυτή τη μεγάλη και πονεμένη ιστορία ενός προϊόντος διχασμού, όπου ο κυνισμός, η ιδιοτέλεια και ο φανατισμός δεν βαρύνουν μόνο τη μία πλευρά. Οταν όμως ακούω, παραμονές εκλογών, ότι και εκείνοι που απομακρύνθηκαν πρέπει να συντρέξουν το κόμμα στις δύσκολες στιγμές του, θέλω να πω στους πλειοψηφούντες ότι θα ήταν πιο πειστικοί αν στην αφήγηση που διακινούν δεν κυριαρχούσε το τρίτο πληθυντικό του ρήματος «φεύγω», αλλά ακουγόταν κάπου κάπου και το πρώτο πληθυντικό τού «διώχνω». Αυτά, όμως, ας τα αφήσουμε για λιγότερο φορτισμένες περιστάσεις.

Την ημέρα που κηδέψαμε τον Μιχάλη είχε προγραμματιστεί μια εκδήλωση για τον Ελεφάντη, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του. Μιχάλης Παπαγιαννάκης, Αγγελος Ελεφάντης, κι αν πάμε λίγο πιο πίσω, Φίλιππος Ηλιού. Βαριά ονόματα... Κι επειδή, βοηθούντος και του Λαζόπουλου, επικρατεί η εντύπωση ότι μόνον οι νέοι μπορούν να μας σώσουν, εφόσον οι μη νέοι αδιαφορούν, συμβιβάστηκαν και γενικώς μουχλιάζουν, επειδή μερικοί θα ήθελαν να λανσάρουν τον ΣΥΡΙΖΑ ως «Ζάρα» της πολιτικής ζωής, ας πούμε δυο λόγια για τους τρεις που έφυγαν. Ηταν αυτοί που έζησαν το ’89 και τη διάψευση του ονείρου, αυτοί που κατάλαβαν ότι οι αυτοκολακευτικές και ανακουφιστικές βεβαιότητες δεν υπάρχουν πια, οι εύκολες αγωνιστικές μεγαλοστομίες είναι λόγια κούφια, κι ότι χανόμαστε, όχι επειδή μας έχει στην μπούκα ο Πρετεντέρης, αλλά γιατί οι παλιές λύσεις έπαψαν να ισχύουν και οφείλουμε επειγόντως να ξανασκεφτούμε τα δύσκολα. Δεν έδωσαν και οι τρεις τις ίδιες απαντήσεις, συχνά διαφώνησαν, αλλά μεταξύ τους υπήρχε μια ιδιότυπη συμπόρευση, μια αλληλεγγύη, που πολλοί την απέδωσαν, λανθασμένα, μόνο στην προσωπική φιλία. Τι τα θέλετε, κανείς δεν διαλέγει πότε θα γεννηθεί. Ισως θα τους ήταν πιο βολικό να βρίσκονταν κι αυτοί στους παιδικούς σταθμούς όταν ο κόσμος γύρισε ανάποδα, γιατί τότε θα μπορούσαν να επαναλάβουν τα λόγια του Αλέξη Τσίπρα, ότι όλα αυτά τα δυσάρεστα ανήκουν στο παρελθόν και δεν τους αφορούν. Ομως αλλιώς ήρθαν τα φύλλα.

Δεν θέλω να μιλήσω για τις ικανότητες, το ήθος και τη συνέπεια του Μιχάλη. Ειπώθηκαν ήδη πολλά και διαισθάνομαι τον κίνδυνο να εκληφθούν τα λόγια μου ως εγκώμια που επιβάλλει το τελετουργικό. Σε καθαρά προσωπικό επίπεδο, όμως, δεν θα τον ξεχάσω ποτέ, γιατί μου έμαθε με τη στάση του ότι άλλο αριστερός κι άλλο οπαδός της Αριστεράς. Και γιατί από τότε, παλιά, από τα φοιτητικά μας χρόνια, ήταν το αστέρι μας.