Αχ τι ντροπή, τέτοια ντροπή

«Η Ευρώπη με κάνει και ντρέπομαι». Με το γνωστό ύφος της ανακύκλωσης συγκινητικών στερεοτύπων, ο πρωθυπουργός δήλωσε από το βήμα της Βουλής, με αφορμή το νέο προσφυγικό ζήτημα, ότι η «ο ελληνικός λαός έδωσε ένα μεγάλο μάθημα στους Ευρωπαίους». Ας προσέξουμε αυτό το ενδιαφέρον ρητορικό παιχνίδι της νέας πολιτικής αναμέτρησης με τους εταίρους μας. Από τη μια μεριά βρίσκεται ο «ελληνικός λαός» και από την άλλη οι «Ευρωπαίοι», στη γενικευτική και ολοποιημένη εκδοχή τους∙ από τη μια μεριά βρίσκεται ο πρωθυπουργός και από την άλλη «η Ευρώπη», στιγματισμένη μάλιστα από το αίσθημα της «εσωτερικής» ντροπής του Έλληνα ηγέτη.

Η ντροπή, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς, είναι ένα αρκετά περίπλοκο συναίσθημα, που μπορεί να οδηγήσει ακόμη και σε αποποίηση των ατομικών ευθυνών. Στον πυρήνα της κυριαρχεί ένας «εαυτός μειωμένης αξίας», που ελέγχεται διαρκώς για πράξεις ή παραλείψεις, διεκδικώντας εντέλει μια ανεστραμμένη, ενοχική έστω, ανωτερότητα. Νομίζω ότι πολλά από αυτά τα στοιχεία ανιχνεύονται ξεκάθαρα στο λόγο του πρωθυπουργού αλλά δεν φτάνουν για να εξηγήσουν τη διαρκή επιθετική στάση του και τα ανακλαστικά του απέναντι στους Ευρωπαίους εταίρους. Τα ανακλαστικά αυτά άλλωστε τον οδήγησαν πριν από μερικούς μήνες να υποβαθμίσει το ζήτημα, όταν πολλοί τον προειδοποιούσαν ότι το προσφυγικό θα εξελιχθεί σε μια «κρίση μέσα στην κρίση». Σε εκείνη τη φάση, ο κ. Τσίπρας επέτρεπε στους γραφικούς ακροδεξιούς υπουργούς του να απειλούν τους εταίρους με «εξαγωγή τζιχαντιστών», στο όνομα της γεωπολιτικής θέσης της χώρας! Στη σημερινή φάση, η κυβέρνηση επιχειρεί με μίζερη ιδιοτέλεια να εντάξει το προσφυγικό ζήτημα στην ατζέντα της γεωπολιτικής πίεσης για τη διευθέτηση του ελληνικού χρέους.

Στη νέα «σκληρή διαπραγμάτευση» που θα ζήσουμε τους επόμενους μήνες, ο κυνικός ευρωσκεπτικισμός θα εναλλάσσεται με ακραία εκφραστικά ατοπήματα, σαν κι αυτά που ακούσαμε στην «εισαγγελική» ομιλία του κ. Τσίπρα: «Είναι σε όλους μας συμπαθή τα νεκρά παιδιά και μας προκαλούν θλίψη, αλλά τα άλλα προσφυγόπουλα που ζουν δεν είναι συμπαθή»! Φαίνεται πως στην παράξενη συριζική ζυγαριά της ανθρωπιάς, η Ευρώπη εζυγίσθη, εμετρήθη και ευρέθη ελλιπής. Κι όμως. Εκατομμύρια πρόσφυγες αυτή την περίοδο παίζουν τη ζωή τους κορώνα-γράμματα ταξιδεύοντας προς την Ευρώπη, θεωρώντας ότι η γηραιά ήπειρος παραμένει ακόμη το ασφαλέστερο μέρος υπεράσπισης της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων αλλά και των ουμανιστικών αξιών. Αυτό που έχουν καταλάβει ωστόσο οι θαλασσοδαρμένοι πρόσφυγες, δεν το έχει καταλάβει ο Έλληνας πρωθυπουργός, που «ντρέπεται» για την Ευρώπη.

Πράγματι, πολλές ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποδεικνύονται κατώτερες των προσδοκιών μας. Υψώνουν νέα τείχη, αρνούνται την ισοκατανομή της φιλοξενίας, εμποδίζουν την ανθρωπιστική αλυσίδα αλληλεγγύης. Ο Τζιάνι Πιτέλα, στην πρόσφατη επίσκεψή του στο Λίβανο, μίλησε για αυτούς τους ιδιάζοντες «εγωισμούς» ορισμένων κυβερνήσεων που φέρνουν προσκόμματα στην επίλυση του προβλήματος, υπενθυμίζοντας όμως ταυτόχρονα πως η προσφυγική κρίση υπερβαίνει τις ευρωπαϊκές υποθέσεις. Δεν είναι τυχαίο πως κι εκείνος χρησιμοποίησε την έννοια της ντροπής: «Είναι ντροπή που εμείς στην Ευρώπη δεν είμαστε ικανοί να δείξουμε την ίδια γενναιοδωρία», δήλωσε ο Πιτέλα, αναδεικνύοντας τις ευθύνες της λαϊκιστικής ρητορικής και των ξενοφοβικών πολιτικών δυνάμεων στην ευρωπαϊκή ήπειρο.

Αυτό που διαχωρίζει τις δύο διαφορετικές αποχρώσεις της ντροπής είναι η συναίσθηση του συνανήκειν σε μια κοινή ταυτότητα. Για τον Τσίπρα η ντροπή έχει τα ατομικά χαρακτηριστικά ενός παράταιρου ηγέτη μιας χώρας που δίνει «μαθήματα ανθρωπιάς»: «απευθύνομαι στους Ευρωπαίους εταίρους, απευθύνομαι σ’ αυτούς που κουνάνε το δάχτυλο στην Ελλάδα! Η Ελλάδα βρίσκεται σε κρίση. Ο ελληνικός λαός είναι ένας φτωχός λαός, αλλά πλούσιος σε αξίες και ανθρωπιά!» «Η Ελλάδα διδάσκει ανθρωπιά». Για τον Πιτέλα, η ντροπή έχει τα χαρακτηριστικά μιας συλλογικής ειδικής ευαισθησίας πάνω σε ένα κεντρικό θέμα των ευρωπαϊκών αξιών. Για αυτό και η αναφορά του στην κοινή ταυτότητα («εμείς στην Ευρώπη»), συνοδεύεται από την έκκληση για μια διεθνή πρωτοβουλία με στόχο την επιβολή της ειρήνης στη Συρία. (Ας σκεφτούν αυτή τη θεμελιώδη διαφορά, όσοι νομίζουν πως ο ΣΥΡΙΖΑ μετεξελίσσεται δήθεν σε κόμμα της σύγχρονης σοσιαλδημοκρατίας και της «δημοκρατικής ευρωπαϊκής αριστεράς»).

Το πρόβλημα δεν θα λυθεί βέβαια ούτε με τα τσιτάτα της ντροπής ούτε με «μαργαριτάρια» που «εκτίθουν» (sic) τον πρωθυπουργό. Είναι ήδη ένα διεθνές θέμα, που χρειάζεται πρωτοβουλίες μεγάλης κλίμακας. Ίσως μάλιστα και η «νέα Ευρώπη» να αναδυθεί μέσα από αυτή τη μείζονα προσφυγική κρίση. Η χώρα μας πάντως έχει αναλάβει τη δέσμευση ότι θα λειτουργήσουν άμεσα δομές υποδοχής και φιλοξενίας, που θα υπαχθούν στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης των προσφύγων σε άλλα κράτη μέλη. Η κυβέρνηση ωστόσο δεν έχει ακόμη προσδιορίσει ούτε τις στοιχειώδεις λειτουργίες της διάσωσης, της υποδοχής, της καταγραφής και της χωροταξίας των προσφύγων καθώς και την ευρύτερη συνεργασία με τους αρμόδιους ευρωπαϊκούς φορείς. Αντί για όλα αυτά, ο πρωθυπουργός δηλώνει απλώς ότι «ντρέπεται» για την Ευρώπη και αισθάνεται περήφανος για την ελληνική ανθρωπιά. «Αχ τι ντροπή, τέτοια ντροπή», έλεγε ο Καμπανέλλης, σε μουσική του Χατζιδάκι∙ πρώτα για το «Παραμύθι χωρίς όνομα» και μετά για την «Οδό ονείρων». Δυστυχώς, το δικό μας εγχώριο πολιτικό παραμύθι έχει όνομα και ο αφηγητής του κατοικεί στην οδό Κουμουνδούρου.