Ολοένα και περισσότερο γίνεται εμφανές ότι η κυβέρνηση αδυνατεί να κάνει ευρηματική χρήση των μηχανισμών διαμόρφωσης πολιτικής και λήψης αποφάσεων της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή, ακόμη, εμφανίζεται να αγνοεί πλήρως ορισμένους από τους μηχανισμούς αυτούς και τη διαπραγματευτική τους αξιοποίηση. Τα συμπτώματα πολλαπλασιάζονται. Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις των τελευταίων ημερών: Ο Πρωθυπουργός διακήρυξε ότι πέτυχε προφορική δέσμευση από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (Διάσκεψη Κορυφής των ηγετών της Ενωσης) για το μη κλείσιμο των συνόρων με τη λήψη μονομερών ενεργειών.

Μα ακόμα και ένας πρωτοετής φοιτητής Ευρωπαϊκών Σπουδών γνωρίζει ότι προφορικές δεσμεύσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου δεν υπάρχουν και δεν υπήρξαν ποτέ. Οι οποιεσδήποτε δεσμεύσεις είναι πάντοτε γραπτές και καταγράφονται στο κείμενο των συμπερασμάτων του Συμβουλίου. Αλλά τέτοια γραπτή δέσμευση δεν υπήρξε λόγω εμφανούς αδυναμίας αξιοποίησης των κατάλληλων θεματικών διασυνδέσεων την κατάλληλη ώρα, διασυνδέσεων που μπορούσαν να γίνουν.

Δεύτερο παράδειγμα: Η κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός ιδιαίτερα επισείουν την απειλή της άσκησης βέτο πάνω σε θέματα προσφυγικής/μεταναστευτικής πολιτικής προκειμένου να πετύχουμε δεσμεύσεις που μας ενδιαφέρουν. Αλλά το βέτο στο πεδίο της μεταναστευτικής πολιτικής είναι ανύπαρκτο. Προβλέπεται ρητά (άρ. 77 Συνθήκης Λισαβόνας) ότι οι αποφάσεις για τα θέματα αυτά λαμβάνονται με τη «συνήθη νομοθετική διαδικασία», δηλαδή με ειδική πλειοψηφία, στη χρήση της οποίας καμιά μεμονωμένη χώρα - μέλος δεν έχει τη δυνατότητα βέτο. Και ευτυχώς που δεν έχει, γιατί στην αντίθετη περίπτωση το σύνολο σχεδόν των αποφάσεων θα είχε μπλοκαριστεί από κάποιες χώρες - μέλη εθνικοδεξιάς εξαλλοσύνης της Ανατολικής Ευρώπης.

Κάθε χώρα, ιδιαίτερα μια χώρα μεσαίου μεγέθους όπως η Ελλάδα, οφείλει να αξιοποιεί όλα τα θεσμικά μέσα της Ενωσης για τη μεγιστοποίηση των στόχων της. Να κάνει ευφυείς διασυνδέσεις θεμάτων, ιδιαίτερα σε επίπεδο Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, όπου όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται με συναίνεση (by consensus). Αλλά δεν μπορεί άνετα και άκαιρα να επικαλείται βέτο και άλλα συναφή γιατί, πρώτα απ’ όλα, αυτό καταλήγει στην απομόνωση και την αυτοπαγίδευση. Το κεκτημένο της ΕΕ προσφέρει πολλαπλά εργαλεία σε κάθε χώρα για να διαπραγματευθεί αποτελεσματικά. Αλλιώς, καταλήγουμε σε διαπραγμάτευση αδιεξόδου. Η Ελλάδα οφείλει ακόμη να παίρνει πρωτοβουλίες. Θα μπορούσε π.χ. να συγκάλεσει δική της σύνοδο όλων των βαλκανικών χωρών με τη συμμετοχή και των θεσμών της ΕΕ, της Γερμανίας και άλλων - μια σύνοδο θεμιτή και νομοποιημένη. Γιατί δεν το έκανε και άφησε το πεδίο ανοιχτό, για παράδειγμα στην Αυστρία;

Αυτό όμως που δεν πρέπει σε καμιά περίπτωση να κάνει η κυβέρνηση είναι να επιχειρεί τις εντελώς άστοχες και επιβλαβείς διασυνδέσεις, όπως π.χ. ανάμεσα στο Προσφυγικό/Μεταναστευτικό αφενός και στην αξιολόγηση του προγράμματος ή στην ελάφρυνση του χρέους αφετέρου. Μια τέτοια διασύνδεση θα οδηγούσε σε αρνητικά αποτελέσματα και για τα δύο θέματα. Θα μετέτρεπε πιθανότατα την Ελλάδα σ’ ένα απέραντο hotspot προσφύγων για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα, για δε την αξιολόγηση, εάν υπήρχε παραχώρηση, θα ήταν εντελώς περιορισμένου χαρακτήρα, για τα μάτια. Μια τέτοια διασύνδεση, όμως, θα άφηνε έκθετη την Ελλάδα σε κάθε είδους πιέσεις ή και εκβιασμούς. Οι δεσμεύσεις του Μνημονίου δεν πρόκειται να αλλάξουν ουσιαστικά και ελάφρυνση χρέους δεν πρόκειται να υπάρξει πέρα από τα όσα προβλέπονται στις σχετικές αποφάσεις (Eurogroup Νοεμβρίου 2012). Αφήστε που τέτοιες διασυνδέσεις πλήτουν την αξιοπιστία της χώρας που τις επιχειρεί.

Ο Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.