...Εάν η κυβέρνηση έκανε την επιλογή να ζητήσει γραμμή προληπτικής πίστωσης, οι δεσμεύσεις έναντι των πιστωτών θα συνδέονταν με αυτή, ενώ τα μέτρα για το χρέος θα ήταν σίγουρα, θα εφαρμόζονταν άμεσα κι όχι σε βάθος χρόνου, μειώνοντας ανάλογα τα επιτόκια δανεισμού.

Το συμφέρον της χώρας είναι μια καθαρή, χωρίς αστερίσκους και προϋποθέσεις ελάφρυνση του χρέους. Οσο κι αν αυτό προκαλεί εκνευρισμό στην Αθήνα και σε άλλες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.

Το πρόβλημα υπήρχε, υπάρχει και, το χειρότερο, διογκώνεται. Δεν ενδημεί μόνο στην Ελλάδα, αλλά στην Ελλάδα έχει δραματικές διαστάσεις και θα λάβει ακόμη δραματικότερες αν δεν αναληφθεί συστηματική δράση για την αντιμετώπισή του. Το περιέγραψε την Πέμπτη, μιλώντας σε σχετική ημερίδα, ο πρόεδρος του ΣΕΒ Θ. Φέσσας:
Το παράδοξο είναι –είπε σε μια αποστροφή της ομιλίας του– να υπάρχουν ένα εκατομμύριο άνεργοι που δεν μπορούν να βρουν εργασία και, ταυτόχρονα, το 60% των μελών του ΣΕΒ να δυσκολεύεται να καλύψει κενές θέσεις εργασίας, εξαιτίας της έλλειψης προσωπικών, επαγγελματικών και τεχνικών δεξιοτήτων.

Οχι μόνο είναι σημαντική επιτυχία η ολοκλήρωση της ομολογιακής έκδοσης της Alpha Bank, την Πέμπτη, αλλά δείχνει τον δρόμο και σε άλλους. Αυτή η ομολογιακή έκδοση ήταν μεγαλύτερης διάρκειας από δύο άλλες που προηγήθηκαν (ήταν για 5ετία αντί για 3ετία…), έτυχε ευρείας αποδοχής (ζητούσε 500 εκατ. και της προσφέρθηκαν λίγο κάτω από 2,5 δισ. ευρώ), είχε αναλογικά χαμηλότερη απόδοση (2,75%) και, τέλος, ήταν έτσι δομημένη ώστε να καταστεί άμεσα επιλέξιμη από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εφόσον η χώρα περιληφθεί στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης (QE).

Μιλώντας στην παρουσίαση του πολύ ενδιαφέροντος και χρήσιμου συλλογικού τόμου «Κατανοώντας την ελληνική κρίση», ο αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών κ. Γ. Χουλιαράκης, μεταξύ άλλων επανέλαβε μία εκτίμηση και απηύθυνε μία προειδοποίηση – κατά τη γνώμη μου και οι δύο είναι σημαντικές.

Η εκτίμηση: Την κρίση δεν την έφεραν τα μνημόνια, αλλά η κρίση έφερε τα μνημόνια και, μάλιστα, χωρίς αυτά η χρεοκοπία θα ήταν σίγουρη, η δημοσιονομική προσαρμογή ασύγκριτα βιαιότερη και η έξοδος της χώρας από την Ευρωζώνη βεβαία. Φρέσκαρε έτσι τη μνήμη όλων, υπενθυμίζοντας ότι το 2010 η Ελλάδα κατάφερε να συνάψει το μνημόνιο και έτσι, χάρη σε αυτό, να αποφύγει την ολοσχερή καταστροφή, σε μια εποχή, μάλιστα, που οι ευρωπαϊκές συνθήκες απαγόρευαν ολωσδιόλου τη διάσωση κράτους- μέλους της Ευρωζώνης.

Από την αρχή της κρίσης, όταν οι διεθνείς αγορές αρνήθηκαν να συνεχίσουν να μας δανείζουν και υποχρεωθήκαμε να μπούμε σε πρόγραμμα, το πρώτο μνημόνιο, η Ελλάδα είχε αναλάβει μεταξύ των άλλων υποχρεώσεων και την ακόλουθη: Να καταρτίσει δικό της εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο. Δεν την υλοποίησε. Την ίδια, πάλι, υποχρέωση ανέλαβε με το τρέχον, τρίτο μνημόνιο: Οφειλε να έχει καταρτίσει εθνικό αναπτυξιακό σχέδιο και μάλιστα με προθεσμία τον Μάρτιο 2016. Ούτε αυτή υλοποιήθηκε. Οπως εξελίσσονται τα πράγματα, είναι πιθανό να βγούμε από το μνημόνιο και η μόνη δέσμευση που αναλάβαμε και δεν υλοποιήσαμε να είναι αυτή: Οτι, δηλαδή, δεν καταρτίσαμε δικό μας σχέδιο για τη χώρα μας…

Η δημόσια συζήτηση για το πρόσφατο παρελθόν είναι πολύτιμη όταν γίνεται με στόχο να οξύνει και να βαθύνει την αυτογνωσία μας, για να κατανοήσουμε πώς φτάσαμε στην πιο παρατεταμένη και βαθιά κρίση που έχει γνωρίσει μια χώρα σε συνθήκες ειρήνης και να αποφύγουμε την επανάληψη των ίδιων λαθών. Ενα τέτοιο θέμα είναι τα «πώς», τα «πότε» και τα «γιατί» της μεγάλης κρίσης.

Μπήκαμε σε κρίση εξαιτίας μιας συνωμοσίας, ενός λάθους ή μιας διαχειριστικής ανεπάρκειας της τελευταίας στιγμής; Οχι, βέβαια. Η χώρα είχε βάλει ρότα συνάντησης με τη χρεοκοπία πολύ πριν. Τον Δεκέμβριο του 2008, η «Κ» αποκάλυπτε ότι η ΕΚΤ, απαντώντας σε ερώτημα της ανήσυχης Κομισιόν, διευκρίνιζε ότι αν μια χώρα της Ευρωζώνης χρεοκοπήσει, δεν υπάρχει παρά μόνο ένας δρόμος: Να προσφύγει στο ΔΝΤ.

Οι πρόδρομοι δείκτες προμήνυαν σταθεροποίηση και τάση ανάκαμψης της οικονομίας ήδη από τα τέλη του πρώτου εξαμήνου 2016. Από τότε, αυτή η τάση, αν και παραμένει αναιμική, συνεχίστηκε και έγινε εμφανέστερη. Πέραν της θετικής επίδρασης που άσκησε σε αυτή την εξέλιξη η έντονη ευρωπαϊκή ανάκαμψη, καθοριστικό ρόλο είχαν η (παρά τις καθυστερήσεις…) ολοκλήρωση των αξιολογήσεων και η τυπική συμμόρφωση της χώρας με τις υποχρεώσεις που αναλάμβανε προς την τρόικα. Αυτό που αυτοκριτικά διαπίστωνε ο κ. Γιούνκερ το 2013, ότι «όλοι γνωρίζουμε τι πρέπει να κάνουμε αλλά δεν γνωρίζουμε πως θα επανεκλεγούμε αφότου το κάνουμε…», εμπόδισε μεν και πολλαπλασίασε δυσβάστακτα το κοινωνικό κόστος, ωστόσο δεν ανέτρεψε τη διαδικασία της προσαρμογής.

Για να υπερβεί η χώρα την κρίση επιτέλους χρειάζεται αλλαγή πολιτικής, αποτελεσματική διαπραγμάτευση, προοδευτική πολιτική, με στόχο τη μείωση της σπατάλης πόρων με διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Ένα υγιές παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης με αρμονική συνύπαρξη ιδιωτικού και δημόσιου τομέα, με ενίσχυση της υγιούς επιχειρηματικότητας με κοινωνική συνοχή και ποιοτικές υπηρεσίες κοινωνικής πολιτικής χωρίς επιδοματική πολιτική ανακύκλωσης της φτώχειας. Αυτά μόνο ο δικός μας χώρος μπορεί να τα εγγυηθεί και θα τα προωθήσει το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.

Προς το παρόν η ευρωπαϊκή οικονομία βρίσκεται σε φάση έντονης ανάκαμψης. Αλλες χώρες τα πηγαίνουν περισσότερο καλά (όπως η Γερμανία, η Ισπανία, η Γαλλία, η Ιρλανδία), άλλες αγωνίζονται να ακολουθήσουν και η Ελλάδα πασχίζει ακόμα να βγει από την κρίση. Συνολικά, όμως, η ευρωπαϊκή οικονομία κινείται σε τροχιά μεγέθυνσης, το ακαθάριστο εθνικό εισόδημά της σε σταθερές τιμές υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί σχεδόν 2% φέτος, η ανεργία κινείται σε χαμηλά επίπεδα (βεβαίως, με πολύ χαμηλή αμοιβή της εργασίας), η παραγωγή της μεταποίησης αυξάνεται, ενώ ο πληθωρισμός και τα επιτόκια παραμένουν σε καθοδική τροχιά. Το ερώτημα είναι αν αυτή η ανάκαμψη είναι σταθερή ή εύθραυστη, με βραχύ ορίζοντα.

Οσα συμβαίνουν σήμερα στην κεντρική πολιτική σκηνή μόνο κατ’ ευφημισμό θα μπορούσαν να αποκληθούν πολιτική αντιπαράθεση. Στην πραγματικότητα μαίνεται ένας κομματικός πόλεμος μέχρις εσχάτων, μέχρι της τελικής πολιτικής και ηθικής εξοντώσεως του αντιπάλου. Πόλεμος στον οποίο οι εμπλεκόμενοι εμφορούνται από την άθλια αρχή ότι ο σκοπός αγιάζει τα μέσα – κάθε μέσο, και το πιο ποταπό. Και αδίστακτα βομβαρδίζουν οποιονδήποτε βρίσκεται εγγύς του αντιπάλου (πλέον συνήθη θύματα, μέλη της οικογένειάς του...) ή ακόμα και απόμακρο άμαχο πληθυσμό, κάποιους που κάποτε είτε έτυχε να ανταλλάξουν μια χειραψία μαζί του, όπερ κρίνεται επαρκής αιτιολόγηση για να μπουν στο στόχαστρο και αίφνης, οι ανύποπτοι, να στραπατσαριστούν από τα πυρά του εχθρικού πυροβολικού.

Στα μεσαία στρώματα συμπεριλαμβάνονται ιδιοκτήτες μικρών επιχειρήσεων, ελεύθεροι επαγγελματίες και τμήματα της μισθωτής εργασίας. Το μεσαίου επιπέδου εισόδημα, η μόρφωση και η προσβασιμότητα στις οικονομικές και κοινωνικές διαδικασίες χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους των μεσαίων στρωμάτων.

Τα μεσαία στρώματα διαφέρουν από χώρα σε χώρα, ενώ και η εξέλιξή τους δεν είναι παρόμοια. Στις αναδυόμενες οικονομίες αυξήθηκαν, καθώς 1 δισεκατομμύριο άνθρωποι τα τελευταία 25 χρόνια υπερέβησαν τη φτώχεια. Αντίθετα, στις ΗΠΑ και την ΕΕ μειώνονται και υποβαθμίζονται ως αποτέλεσμα της χαμηλής οικονομικής μεγέθυνσης αλλά και της υλοποίησης μιας πολιτικής αύξησης των ανισοτήτων.

Με την ολοκλήρωση του Τρίτου Μνημονίου τον Αύγουστο του 2018, η Ελλάδα θα είναι η τελευταία χώρα της ευρωζώνης, από τις τέσσερις που προσέφυγαν σε αναγκαστικό δανεισμό, που θα αποκτήσει πρόσβαση στις αγορές. Ετσι, έχει ξεκινήσει η συζήτηση για το μεταπρογραμματικό πλαίσιο εποπτείας της ελληνικής οικονομίας.

Η κυβέρνηση έχει διακηρύξει ότι στοχεύει στην «καθαρή έξοδο». Ετσι, στις επόμενες εκλογές, ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝ.ΕΛΛ. θα μπορούν να ισχυριστούν ότι οδήγησαν τη χώρα έξω από την εποπτεία των μνημονίων, χωρίς τις δεσμεύσεις που θα συνεπαγόταν η έξοδος μέσω προσφυγής σε κάποια προληπτική γραμμή πίστωσης.