Δημοψηφίσματα…

Νέα συζήτηση για τη σημασία του δημοψηφίσματος έχει ανοίξει με αφορμή τις προθέσεις που φαίνεται να έχει η κυβέρνηση για τη χρησιμοποίησή του στη διαδικασία αναθεώρησης του Συντάγματος. Βεβαίως, όπως ορθώς επιχειρηματολόγησε ο Β. Βενιζέλος, «δημοψήφισμα για το Σύνταγμα ακόμη και συμβουλευτικό είναι αντισυνταγματικό». Πρόκειται ουσιαστικά, όπως είπε, για «συνταγματικό λαϊκισμό». Αλλά γενικότερα φαίνεται ότι η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ/ΑΝΕΛ θέλει να γενικεύσει τη χρήση του δημοψηφίσματος ως μέσου άμεσης δημοκρατίας μέσω της σχεδιαζόμενης αναθεώρησης του Συντάγματος. Ωστόσο η χρήση του δημοψηφίσματος θα πρέπει να γίνεται «με φειδώ και περίσκεψη», καθώς σε διαφορετική περίπτωση όχι μόνο δεν διευρύνει τα όρια της δημοκρατίας αλλά αντίθετα μπορεί να υπονομεύσει καίρια τους κοινοβουλευτικούς, δημοκρατικούς θεσμούς. Ελάχιστα θέματα είναι επιδεκτικά μιας δημοψηφισματικής απάντησης ενός «ναι» ή «όχι» με στοιχειώδη ορθολογικά κριτήρια. Με την αναγκαία γνώση για υπεύθυνες αποφάσεις. Η Ευρωπαϊκή εμπειρία προσφέρει χρήσιμα μαθήματα που καλό θα είναι να τα λάβουμε σοβαρά υπόψη.

Η χρήση του δημοψηφίσματος στον Ευρωπαϊκό χώρο δεν έγινε «με φειδώ και περίσκεψη». Αντίθετα έγινε με πολιτική απερισκεψία και με πολιτικές σκοπιμότητες, γεγονός που είχε ως συνέπεια να υπονομεύσει τελικά τη νομιμοποίηση της διαδικασίας της Ευρωπαϊκής ενοποίησης αλλά και σε κάποιο βαθμό την Ευρωπαϊκή κοινοβουλευτική, αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Ειδικότερα στον Ευρωπαϊκό χώρο η χρήση των δημοψηφισμάτων έγινε κυρίως για την επικύρωση ενοποιητικών Συνθηκών (Συνθήκη Ευρωπαϊκής Ένωσης – Maastricht, Ευρωπαικό Σύνταγμα, Συνθήκη Νίκαιας, Συνθήκη Λισσαβώνας) ή για την προσχώρηση ή μη χώρας σε ενοποιητικά σχήματα όπως αυτό της οικονομικής και νομισματικής ένωσης – ΟΝΕ (Σουηδία, Δανία). Εκτίμησή μου είναι ότι τα όλα αυτά τα θέματα αυτά δεν είναι επιδεκτικά μιας δημοψηφισματικής απάντησης με ένα «ναι» ή «όχι». Είναι θέματα που απαιτούν ενδελεχή, ορθολογική συζήτηση που μπορεί να διεξαχθεί μόνο στο πλαίσιο των αντιπροσωπευτικών κοινοβουλευτικών σωμάτων. Λόγω της απουσίας μιας τέτοιας συζήτησης, ο πολίτης χρησιμοποιεί την ψήφο του στο δημοψήφισμα όχι για να αποφανθεί πάνω στο ερώτημα στο οποίο καλείται να απαντήσει αλλά συνήθως σε ένα διαφορετικό ερώτημα. Και βεβαίως στίς περισσότερες περίπτωσεις η λεκτική διατύπωση ( το wording) του ερωτήματος ( προ)καθορίζει το αποτέλεσμα.ή θέτει τον πολίτη μπροστα σε ανυπέρεβλητα διλήμματα ηθικού περιχεχομένου.

Στην περίπτωση π.χ. του δημοψηφίσματος για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στη Γαλλία ( Μαιος 2005) έρευνα έδειξε ότι οι πολίτες στην μεγάλη τους πλειοψηφία ψήφισαν αρνητικά ( «όχι») γιατί πρωτίστως ήθελαν να αποδοκιμάσουν την μεγάλη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τις χώρες της Αν. Ευρώπης που ειχε συντελεσθεί ένα χρόνο πρίν, το Μάιο 2004 («σύνδρομο του Πολωνού υδραυλικού») καθώς και την πολιτική του προέδρου Ζ. Σιράκ και όχι το Ευρωπαικό Σύνταγμα αυτό καθ’εαυτό. Ωστόσο το τελικό θύμα της διαδικασίας αυτής υπήρξε το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα. Το ελληνικό δημοψήφισμα του Ιουνίου 2015 δείχνει επίσης γιατι δεν μπορεί να καλειται ο πολιτης να αποφανθεί σε ένα περίπλοκο τεχνικό ζήτημα και μάλιστα με το ερώτημα εν μερει διατυπωμένο στην αγγλική γλώσσα !

Η περίπτωση του δημοψηφίσματος για την αποχώρηση της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Brexit) εμφανίζεται να είναι κάπως διαφορετικής κατηγορίας. Το ερώτημα («έξω» ή «μέσα» στην Ένωση) εμφανίζεται περισσότερο επιδεκτικό δημοψηφισματικής απάντησης. Αν και στην περίπτωση αυτή δεν μπορεί να παραβλεφθεί το γεγονός ότι η δημοψηφισματική διαδικασία επέτρεψε την προβολή ενός απλουστευτικού και εν πολλοίς δημαγωγικού και λαικίστικου λόγου, κυρίως από τους υποστηρικτές της εξόδου ( Brexiteers) .Ετσι οι πολίτες με ισχνή πλειοψηφία τάχθηκαν υπέ του Brexit αλλά χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς τι είδους Brexit ήθελαν, ήπιο, σκληρό, τι ; Το αποτέλεσμα είναι είνα ότι αυτή τη στιγμή επικρατεί χάος στη σχετική διπραγμάτευση. Είναι ακριβώς αυτή η πτυχή της δημοψηφισματικής διαδικασίας, η προβολή δηλαδή του απλοστευτικού , δημαγωγικού λόγου που έχει οδηγήσει στην διατύπωση της άποψης σύμφωνα με την οποία τα δημοψηφίσματα στην Ευρώπη έχουν συμβάλει στην άνοδο του λαϊκισμού και ευρωσκεπτικισμού και στην υπονόμευση της κοινοβουλευτικής , αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας…