Κυκλοφόρησε πρόσφατα και στη γλώσσα μας το βιβλίο του Ολιβιέ Ρουά «Η Ευρώπη είναι χριστιανική;» (μετάφραση: Βάλια Καϊμάκη, Πόλις 2020). Ο Ολιβιέ Ρουά είναι διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Κέντρο Επιστημονικών Ερευνών (CNRS) της Γαλλίας και καθηγητής στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας. Θεωρείται, μάλιστα, ένας από τους εγκυρότερους παγκοσμίως μελετητές του πολιτικού Ισλάμ. Το κείμενο που ακολουθεί είναι απόσπασμα συνέντευξής του, που δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό «L’Obs».

Έχουμε συνηθίσει να αντιλαμβανόμαστε την Ευρωπαϊκή Ενωση και την ιστορία της ενοποίησης, σαν οικονομική πρωτίστως πραγματικότητα. Τέτοιοι ήταν άλλωστε οι μεγάλοι σταθμοί της πορείας της. Κοινότητα άνθρακα και χάλυβα, οικονομική κοινότητα, ενιαία αγορά, νομισματική ένωση χωρίς κράτος. Τέτοια ήταν και η επικρατούσα στρατηγική της ενοποίησης: η διαρκής πύκνωση της οικονομικής συνεργασίας θα απαιτούσε αυξανόμενη πολιτική ενοποίηση. Αυτή η θεώρηση της ΕΕ ως «οικονομικής» πραγματικότητας είναι τόσο εδραιωμένη στην κοινή γνώμη ώστε να ξεχνάμε ότι όλοι οι μεγάλοι σταθμοί της ευρωπαϊκής ενοποίησης έγιναν υπό την επίδραση των παγκόσμιων γεωπολιτικών μεταβολών. 

Η πρόσφατη γαλλο-γερμανική πρόταση για ίδρυση Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης ύψους 500 δισεκατομμυρίων ευρώ, αποτελεί σημαντικό θετικό βήμα, όχι μόνο για την αντιμετώπιση των οικονομικών συνεπειών από την πανδημία, αλλά και για την ευρωπαϊκή προοπτική γενικότερα. Η συμφωνία του προέδρου της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, με την καγκελάριο της Γερμανίας, Άνγκελα Μέρκελ, αποτελεί μια θαρραλέα πρωτοβουλία και τοποθετεί την Ευρωπαϊκή Ένωση ως έναν εκ των πρωταγωνιστών της εποχής μετά την πανδημία, δίπλα στις ΗΠΑ, Κίνα, και άλλες ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη.

Ο αθέμιτος ανταγωνισμός των εταιρειών του Βορρά εις βάρος των εταιρειών του Νότου είναι απτός. Πώς; Πρώτον, ανεστάλησαν οι κανόνες που απαγόρευαν τις κρατικές ενισχύσεις, ώστε να επιτραπεί στα κράτη-μέλη να προστατεύσουν τις οικονομίες, επιχειρήσεις και μισθωτούς από την πρωτοφανή κρίση. Δεύτερον, η Γενική Διεύθυνση Ανταγωνισμού της Κομισιόν έχει προνοήσει να αποτρέπει τις εξαγορές ευρωπαϊκών επιχειρήσεων από τρίτες χώρες. Αυτές οι κατ’ αρχάς εύλογες ρυθμίσεις, ceteris paribus αποφέρουν απροσδόκητα αποτελέσματα, καθώς κουμπώνουν με την πραγματικότητα ότι οι βόρειες πλούσιες χώρες διαθέτουν άφθονα κεφάλαια και μπορούν προνομιακά να ενισχύουν τις εταιρείες τους, ενώ ο φτωχός ευρωπαϊκός Νότος δεν έχει. Οι «αθώοι» κανόνες καταλήγουν να υπηρετούν «ένοχα» συμφέροντα.

Έχει γίνει με πολλούς τρόπους φανερό, ήδη από το ξέσπασμά της, ότι η δοκιμασία της πανδημίας στον ευρωπαϊκό χώρο δεν αφορά μόνο τα εθνικά κράτη. Αφορά εξ ίσου και την Ευρωπαϊκή Ένωση, (ΕΕ) η οποία για δεύτερη φορά, μέσα σε 10 χρόνια, βρίσκεται αντιμέτωπη με προβλήματα που απειλούν την ίδια την ύπαρξη και την προοπτική της. Το χειρότερο δε είναι ότι αυτήν την φορά η ΕΕ δεν έχει πλέον την λάμψη του παρελθόντος. Οι έκδηλες αδυναμίες, τα καθυστερημένα αντανακλαστικά και οι προβληματικοί χειρισμοί της στην οικονομική κρίση και το μεταναστευτικό (με μεγαλύτερο θύμα την χώρα μας) έχουν προκαλέσει μια πρωτοφανή κρίση πολιτικής νομιμοποίησης, που εκδηλώθηκε ήδη με την άνοδο ευρωσκεπτικιστικών ή και αντιευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων.

«Η δυσκολία δεν έγκειται στην ανάπτυξη νέων ιδεών, αλλά στο πώς θα αφήσουμε πίσω μας τις παλιές»
Τζ. Μ. Κέινς, 1936

Όταν, το 2015, η Ελλάδα αντιμετώπιζε τον παραλογισμό της τιμωριτικής λιτότητας που είχε ήδη οδηγήσει, μετά από δύο αποτυχημένα προγράμματα του ΔΝΤ, μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού στα πρόθυρα ανθρωπιστικής κρίσης, οι περισσότεροι στην Ευρώπη θεωρούσαν ότι «αυτή η μικρή χώρα» θα παρέμενε μια εξαίρεση. Κάτι σαν μια τιμωρία παραδειγματισμού για να μην ακολουθήσουν και άλλες χώρες τον ολισθηρό δρόμο των μεγάλων ελλειμμάτων.