Πριν από μερικές βδομάδες σε εκδήλωση της ΠΟΣΔΕΠ άκουσα τον πρόεδρό της Λ. Απέκη να εκθέτει τους λόγους για τους οποίους η πανεπιστημιακή κοινότητα οφείλει να αντισταθεί με νύχια και με δόντια στην «αντιμεταρρύθμιση» που απεργάζεται η κυβέρνηση. Το θέμα είναι όντως αχανές και ο χώρος ελάχιστος, γι’ αυτό θα περιοριστώ στην εξής μία μόνο αντίδραση: τα λόγια του μου θύμισαν το Κόσοβο και τους βομβαρδισμούς στη Γιουγκοσλαβία.

Σπεύδω να εξηγήσω τον αδιαφανή συνειρμό: η επίθεση του ΝΑΤΟ ήταν η πρώτη παράνομη πράξη αυτοδικίας και το πρότυπο για τη μετέπειτα συμπεριφορά των Αμερικανών, οι οποίοι μπορούν τώρα να παρακάμπτουν κατά βούληση το Συμβούλιο Ασφαλείας, όπως είδαμε να γίνεται, ακόμα πιο κατάφωρα, στην περίπτωση του Ιράκ. Συνεπώς δικαιώνονται απόλυτα όσοι την καταδίκασαν. Ομως ο πόλεμος είχε αρχίσει χρόνια πριν απογειωθεί το πρώτο βομβαρδιστικό του ΝΑΤΟ, και στο διάστημα αυτό οι φίλοι μας οι Σέρβοι είχαν διαπράξει απίστευτες ωμότητες χωρίς η πλειονότητα των Ελλήνων να ενοχληθεί ιδιαίτερα. Σήμερα, μάλιστα, διακινείται συστηματικά η άποψη ότι στη Γιουγκοσλαβία συνέβη μόνο ένα αξιομνημόνευτο γεγονός: η επέμβαση του ΝΑΤΟ. Ολα τα υπόλοιπα, δηλαδή η εθνοκάθαρση στη Βοσνία, η ισοπέδωση του Σεράγεβο και η εν ψυχρώ σφαγή χιλιάδων αιχμαλώτων στη Σρεμπρένιτσα έχουν ξεχαστεί από κάποιους που το παίζουν απροσκύνητοι και τιμητές. Διευκρινίζω: τα εγκλήματα των Σέρβων δεν νομιμοποιούν τους βομβαρδισμούς. Εκείνοι όμως που εξοργίστηκαν για τους βομβαρδισμούς και αποσιώπησαν τα εγκλήματα των «αδελφών μας» ελέγχονται για επιλεκτική ηθική και όραση -δηλαδή είδαν και καταδίκασαν μόνον ό,τι τους συνέφερε.

Κάτι ανάλογο ισχύει και στην περίπτωση της παιδείας, τηρουμένων των αναλογιών φυσικά. Θέλω να πω ότι η ΠΟΣΔΕΠ και όσοι προσπαθούν να εμποδίσουν την αναθεώρηση του άρθρου 16 έχουν ένα μεγάλο, ένα τεράστιο δίκιο. Η λεγόμενη μεταρρύθμιση, παρά τα ωραία και ενίοτε καλοπροαίρετα λόγια που ακούγονται, θα πλήξει τη γενική αρχή της δημόσιας και δωρεάν ανώτατης παιδείας. Θα μετατρέψει τα νέα «πανεπιστήμια» σε μαγαζιά που θα πουλούν τίτλους σπουδών, τους οποίους κάποιοι θα μπορούν να αγοράζουν και κάποιοι όχι. Θα καταργήσει το δικαίωμα να ξεκινάει το κάθε παιδί με ίσες ευκαιρίες - δικαίωμα όχι λιγότερο σημαντικό από τις ατομικές ελευθερίες που διασφαλίζονται από το Σύνταγμα. Γι’ αυτό νομίζω ότι σφάλλουν όσοι πιστεύουν ότι το άρθρο 16 είναι ένα ψευδοπρόβλημα, που αποπροσανατολίζει τη μάχη για το δημόσιο πανεπιστήμιο.

Εχουν όμως το δικό τους τεράστιο δίκιο όταν λένε ότι δεν αρκεί η νομική θωράκιση -την οποία δικαιούται να τροποποιήσει μια εκλεγμένη κυβέρνηση- αλλά χρειάζεται επίσης να γίνουν εξυγιαντικές κινήσεις από την ίδια την πανεπιστημιακή κοινότητα, για κάποια θέματα που δεν αφορούν το δημόσιο και δωρεάν χαρακτήρα της ανώτατης εκπαίδευσης, όπως το άσυλο, η βάση του 10, το μοναδικό σύγγραμμα, οι συναλλαγές με τα κόμματα στις εκλογές, ο ρόλος των φοιτητοπατέρων κ.λπ. Διότι η δημόσια και δωρεάν παιδεία μαραζώνει εδώ και καιρό, και η αιτία δεν είναι μόνο η υποχρηματοδότηση αλλά και η παθολογία ενός συστήματος που διατήρησε τους τύπους τού δημόσιου θεσμού ενώ στην ουσία εξέθρεψε την αναξιοκρατία, τη συντεχνιακή ιδιοτέλεια και τον υστερόβουλο συντηρητισμό των βολεμένων. Κι αυτά τα λένε, συνήθως κατ’ ιδίαν, οι πολλοί πανεπιστημιακοί που τιμούν το επάγγελμά τους. Στην ομιλία του ο κ. Απέκης αναφέρθηκε, κάπως γενικόλογα, στα εν λόγω φαινόμενα και τα χαρακτήρισε «εκφυλιστικά». Δεν έδειξε όμως ιδιαίτερα ενοχλημένος. Μου θύμισε εκείνους που έσχιζαν τα ιμάτιά τους για τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ, προσθέτοντας βιαστικά, και πάντα εκ των υστέρων, ότι ο Μιλόσεβιτς δεν ήταν και άγιος, αλλά...

Οταν γινόταν ο πόλεμος στο Κόσοβο δεν μπορούσα να καταλάβω γιατί θα έπρεπε ντε και καλά να διαλέξουμε ανάμεσα στο ΝΑΤΟ και τον Μιλόσεβιτς, και γιατί ήταν τόσο δύσκολο ή αδιανόητο να τους καταδικάσουμε και τους δύο. Ετσι και σήμερα, όταν ακούω τους μεν να λένε ότι μόνο η μάχη κατά του άρθρου 16 έχει σημασία και όλα τα άλλα είναι εκ του πονηρού, και τους δε να αντιτείνουν ότι το θέμα δεν είναι η δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ αλλά το πώς τα πανεπιστήμια θα αυτοεξυγιανθούν, και πάλι δεν καταλαβαίνω γιατί το ένα αποκλείει το άλλο. Αντίθετα, έχω πειστεί ότι δεν μπορεί να υπάρξει λύση αν δεν συνδυαστούν. Η διατήρηση του άρθρου 16 από μόνη της δεν θα κάνει απολύτως τίποτα για να σταματήσει τον κατήφορο, εφόσον θα ενισχύσει την άλλοτε ρηχή αγωνιστικότητα και τον άλλοτε υστερόβουλο συντηρητισμό που συχνά κρύβονται κάτω από την «αριστερή» ρητορεία. Και οι εσωτερικές μεταρρυθμίσεις δεν θα έχουν κανένα αντίκρισμα αν η ανώτατη παιδεία, σε συνθήκες βαλκανικού καπιταλισμού, όπως έγραψε ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, γίνει προνόμιο των πλουσίων ή μια επικερδής βιομηχανία που θα παράγει εύκολα πτυχία.