Η δημοκρατία στην Ευρώπη προσαρμόζεται στην Ακροδεξιά

Υπάρχουν κάποιες πολιτικές στιγμές που μένουν χαραγμένες στη μνήμη. Έχω πολύ έντονη την ανάμνηση να στέκομαι στην Πλας Ντε ΛʼΟπερά στο Παρίσι, παρακολουθώντας τον Ζαν-Μαρί Λε Πεν να δίνει ομιλία για τις προεδρικές εκλογές του 2002. Δίπλα μου κάθονταν μέλη της Forza Nuova, ιταλικού ακροδεξιού κόμματος. Φαινόταν σαν μια νέα και επικίνδυνη στιγμή για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

Σχεδόν 20 χρόνια αργότερα, η ακροδεξιά αποτελεί ένα πολύ πιο οικείο μέρος του ευρωπαϊκού πολιτικού τοπίου. Στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν, η κόρη του Ζαν-Μαρί, ηγείται πλέον του Εθνικού Συναγερμού. Το κόμμα γνώρισε την απογοήτευση αυτό το Σαββατοκύριακο, όταν απέτυχε να κερδίσει σε οποιαδήποτε γαλλική περιφέρεια στις εκλογές. Αλλά το κόμμα της Λεπέν είναι σημαντικά πιο ισχυρό από ό,τι πριν από 20 χρόνια.

Η Μαρίν θα εκπροσωπήσει το κόμμα στις προεδρικές εκλογές της επόμενης χρονιάς και έχει μια πολύ μικρή πιθανότητα να κερδίσει.

Οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. έχουν πλέον από ένα σημαντικό ακροδεξιό κόμμα. Ο όρος «ακροδεξιά» είναι, φυσικά, αμφιλεγόμενος. Κάποιοι προτιμούν ταμπέλες όπως δεξιός λαϊκισμός. Αλλά τα κόμματα τα οποία ανήκουν στις κύριες ακροδεξιές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχουν σε γενικές γραμμές παρόμοια χαρακτηριστικά. Αυτά περιλαμβάνουν έχθρα για τους μετανάστες, ειδικά τους μουσουλμάνους∙ ρητορική κατά των ελίτ, που ρέπει προς τις θεωρίες συνωμοσίας∙ πολιτισμικό συντηρητισμό, υπερεθνικισμό και αντιπάθεια προς την Ε.Ε. Yπάρχει επίσης συχνά μια διφορούμενη στάση απέναντι στον φασισμό της δεκαετίας του 1930 -είτε είναι ο Βισί στη Γαλλία, ο Μουσολίνι στην Ιταλία, ο Φράνκο στην Ισπανία ή οι ναζί στη Γερμανία και την Αυστρία.

Η σκιά της δεκαετίας του 1930 πλανάται πάνω από την ευρωπαϊκή ακροδεξιά. Εξηγεί τον αποτροπιασμό στην Ε.Ε., όταν το αυστριακό Κόμμα της Ελευθερίας εισήλθε για πρώτη φορά σε κυβέρνηση συνασπισμού το 2000 και τον φόβο όταν ο πατέρας Λεπέν πέρασε στον δεύτερο γύρο των προεδρικών εκλογών το 2002. Τα χρόνια εκείνα, η απόφαση φαινόταν ξεκάθαρη. Ο ακροδεξιός εξτρεμισμός έπρεπε να συντριβεί, διαφορετικά η δημοκρατία θα βρισκόταν σε κίνδυνο.

Περίπου 20 χρόνια αργότερα, η κατάσταση είναι πολύ πιο αμφιλεγόμενη. Η ακροδεξιά έχει εδραιωθεί σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αλλά μοιάζει περισσότερο με μια χρόνια ασθένεια παρά με θανάσιμη απειλή. Έχουμε μάθει ότι τα ακροδεξιά κόμματα μπορούν να συμμετέχουν σε κυβερνήσεις, χωρίς η δημοκρατία να καταρρεύσει όπως συνέβη το 1933, όταν ο Χίτλερ σχημάτισε κυβέρνηση συνεργασίας στο Βερολίνο. Αντίθετα, κόμματα που χαρακτηρίζονται ως ακροδεξιά έχουν συμμετάσχει σε κυβερνητικούς συνασπισμούς στην Αυστρία, την Ιταλία, την Εσθονία και τη Φινλανδία και στη συνέχεια έχασαν την εξουσία. Αντί να καταρρέει, η δημοκρατία προσαρμόζεται.

Tα ακροδεξιά κόμματα έχουν, κατά καιρούς, συμβιβαστεί σε κάποιες από τις πιο ριζοσπαστικές απαιτήσεις τους και έχουν χάσει ψηφοφόρους -το οποίο είναι αυτό που συνέβη στους Αληθινούς Φινλανδούς. Ή έχουν εμπλακεί σε ντροπιαστικά σκάνδαλα και έχουν χάσει ψηφοφόρους και την εξουσία -όπως συνέβη με το Κόμμα της Ελευθερίας στην Αυστρία και το Έκρε στην Εσθονία.

Αλλά η διαδικασία της δημοκρατικής προσαρμογής είναι διττή. Πολλά παραδοσιακά κόμματα έχουν εφαρμόσει πολιτικές που κάποτε ενστερνιζόταν η ακροδεξιά, σε μια προσπάθεια να κερδίσει τους ψηφοφόρους τους. Ο κυβερνητικός συνασπισμός της Δανίας έχει υιοθετήσει μια ολοένα και πιο σκληρή γραμμή στο μεταναστευτικό, απειλώντας να επιστρέψει πρόσφυγες στη Συρία με τον αμφιλεγόμενο ισχυρισμό ότι η χώρα είναι πλέον «ασφαλής». Στη Γαλλία, ένας εξέχων υπουργός στην κυβέρνηση του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν έφτασε μέχρι το σημείο να κατηγορήσει τη Λεπέν ότι είναι «μαλακή» απέναντι στον ισλαμισμό.

Η επόμενη χώρα όπου ένα κόμμα το οποίο έχει χαρακτηριστεί ενίοτε «ακροδεξιό» μπορεί να μπει σε κυβερνητικό συνασπισμό είναι η Σουηδία, η κυβέρνηση της οποίας μόλις έπεσε. Οι Σουηδοί Δημοκράτες, ένα κόμμα το οποίο είχε κάποτε κριθεί ότι ανήκει στα άκρα λόγω των νεο-ναζιστικών καταβολών του, τώρα φαίνεται να είναι κοντά στο να μοιραστεί την εξουσία. Οι Σουηδοί Δημοκράτες έχουν μετριάσει τη ρητορική και την εικόνα τους. Αλλά σε όποια κυβέρνηση και αν συμμετάσχουν, θα υιοθετήσουν πιθανότατα θέσεις σε ζητήματα όπως η μετανάστευση και το Ισλάμ οι οποίες ήταν αδιανόητες μια δεκαετία πριν.

Οι φιλελεύθεροι θα βρουν τη διαδικασία αυτή καταθλιπτική, ακόμα και απειλητική. Αλλά από πολλές απόψεις, είναι ο τρόπος με τον οποίο υποτίθεται ότι λειτουργεί η δημοκρατία. Το λαϊκό αίσθημα αλλάζει, τα πολιτικά κόμματα προσαρμόζονται.

Ωστόσο, είναι ακόμα πολύ νωρίς για να είναι κανείς αισιόδοξος όσον αφορά τη δυνατότητα της ευρωπαϊκής δημοκρατίας να απορροφά την ακροδεξιά πολιτική. Υπάρχουν πολλά κρίσιμα ερωτήματα που μένει να απαντηθούν στο μέλλον. Πρώτον, τι συμβαίνει ότι ένα ακροδεξιό κόμμα κυβερνά όχι σε έναν συνασπισμό αλλά μόνο του; Δεύτερον, τι συμβαίνει όταν μια από τις μεγάλες δυνάμεις της Ε.Ε. ακολουθήσει ακροδεξιά κατεύθυνση; Αυτό θα μπορούσε να συμβεί στην Ιταλία, αν η επόμενη κυβέρνηση στηριχτεί σε δύο ακροδεξιά κόμματα -τους Αδελφούς της Ιταλίας και τη Λίγκα. Θα μπορούσε να συμβεί στη Γαλλία, αν η Λεπέν κερδίσει τις προεδρικές εκλογές.

Oι ενδείξεις από την Ουγγαρία και την Πολωνία δεν είναι ενθαρρυντικές όσον αφορά το τι μπορεί να κάνει η ακροδεξιά, όταν δεν περιορίζεται από κυβερνητικούς εταίρους. Ο Βίκτορ Όρμπαν στην Ουγγαρία έχει ακολουθήσει το κλασικό εγχειρίδιο του αυταρχικού ηγέτη, με τη φίμωση των μέσων ενημέρωσης και τον έλεγχο των δικαστηρίων για να εδραιωθεί στην εξουσία. Όταν η Άνγκελα Μέρκελ ολοκληρώσει τη θητεία της ως καγκελάριου αργότερα φέτος, ο Όρμπαν θα γίνει ο μακροβιότερος ηγέτης στην Ε.Ε. -το οποίο μπορεί να αντικατοπτρίζει κάτι περισσότερο από την απήχησή του στους ψηφοφόρους.

Η δυσκολία της Ε.Ε. να αφομοιώσει έναν ακροδεξιό ηγέτη αντανακλάται στις ολοένα και πιο έντονες αψιμαχίες ανάμεσα στον Όρμπαν και την πλειονότητα των υπόλοιπων ηγετών της Ε.Ε. Αλλά η Ουγγαρία είναι μικρή χώρα, οπότε ο αντίκτυπός της στην Ε.Ε. συνολικά μπορεί να αντιμετωπιστεί. Αν η Λεπέν κέρδιζε τις προεδρικές εκλογές της Γαλλίας την επόμενη χρονιά, το σοκ θα γινόταν αισθητό σε όλη την ήπειρο.

Δεν είναι απίθανο η Ε.Ε. να καταρρεύσει υπό το βάρος του αντίκτυπου αυτού. Διαφορετικά, η Ε.Ε. μπορεί να ακολουθήσει το μοτίβο των εθνικών δημοκρατιών της Ευρώπης και να μετατραπεί σε μια άβολη συμμαχία ακροδεξιών και παραδοσιακών πολιτικών δυνάμεων.