Δικαιώματα με εξαιρέσεις
Κακή αρχή στη Διάσκεψη για τη νέα Συνθήκη της Ε.Ε.
Ελίζα Παπαδάκη, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2007-07-26
Χωρίς από καμία πλευρά να προβάλλεται κάποια διάθεση να ανοίξουν νέες ουσιαστικές συζητήσεις, άρχισε τη Δευτέρα στις Βρυξέλλες η Διακυβερνητική Διάσκεψη για την τελική διατύπωση της Συνθήκης Μεταρρύθμισης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στόχος της πορτογαλικής προεδρίας, τον οποίο φαίνεται να συμμερίζονται περίπου όλοι οι εθνικοί αντιπρόσωποι, είναι η διαδικασία να καταλήξει μέσα στο φθινόπωρο, ώστε η κύρωση στα 27 κράτη- μέλη να ολοκληρωθεί ώς τα τέλη του 2008, οπότε στις ευρωεκλογές του 2009 να πάμε με τη νέα Συνθήκη: ο πρόεδρος της Ένωσης θα εκλέγεται, θα υπάρχει υπουργός Εξωτερικών (δεν θα αποκαλείται έτσι, αλλά αυτό θα είναι), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θα είναι ισχυρότερο, ενώ πιο σημαντικό ρόλο θα έχουν και τα εθνικά κοινοβούλια των χωρώνμελών.
Με ανακούφιση είδαν έτσι όλοι να παρακάμπτεται ο πρώτος σκόπελος, η εμμονή της Πολωνίας σε διαδικασίες που θα καθυστερούσαν τη λήψη αποφάσεων αν βρισκόταν σε σχετική μειοψηφία, καθώς απαιτούσε να ενισχυθεί ο λεγόμενος «μηχανισμός των Ιωαννίνων» (συμβιβασμός που είχε εφευρεθεί το 1994, εν όψει της διεύρυνσης της Ε.Ε. των 12 τότε με τις σκανδιναβικές χώρες και την Αυστρία). Τελικά η Πολωνίδα υπουργός Εξωτερικών Άννα Φορτίγκα υποχώρησε, δέχθηκε τον «εύλογο χρόνο», αντί για τα δύο χρόνια που απαιτούσε αρχικά, και απέσπασε επαίνους για την «εποικοδομητική της στάση».
Όση σημασία κι αν έχει το παζάρι γύρω από τις μεθόδους ψηφοφορίας για την τελική ικανότητα της Ένωσης να λαμβάνει αποφάσεις, αυτή η διελκυστίνδα μεταξύ των κυβερνήσεων, που διαρκεί πάρα πολλά χρόνια ήδη, λίγο μπορεί να συγκινήσει μιαν ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Αλλά τη Δευτέρα σημειώθηκε και μια ανησυχητική εξέλιξη. Τον δρόμο της Βρετανίας, που είχε επιβάλει την αυτοεξαίρεσή της από την ισχύ του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δηλώνει τώρα ότι σκέπτεται να ακολουθήσει και η Πολωνία. Στο κείμενο που υιοθέτησαν τον Ιούνιο οι 27 Ευρωπαίοι ηγέτες αναφερόταν ότι «Η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που διακηρύχθηκαν στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της 7ης Δεκεμβρίου του 2000 [...], ο οποίος έχει την ίδια νομική ισχύ με τις Συνθήκες». Εκείνη η διακήρυξη της Νίκαιας προβλέπεται να γίνει δηλαδή πλέον νομικά δεσμευτική. Η αυτοεξαίρεση της Βρετανίας αφορούσε ιδίως τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων, πιο προωθημένα στον Χάρτη παρ΄ όσο στη βρετανική νομοθεσία και πρακτική, και ήταν από καιρό γνωστή: τίμημα του συμβιβασμού για να προσυπογράψει ο Μπλερ τη Συνθήκη και να αποφύγει τη διεξαγωγή εσωτερικού δημοψηφίσματος. Ήταν οπωσδήποτε αρνητική, αλλά, όπως λεγόταν, περισσότερο ίσως για την αυτοεξαιρούμενη χώρα, που υποβαθμίζει τον ρόλο της και περιθωριοποιείται στην Ένωση, παρά για την Ευρώπη συνολικά. Εφόσον όμως γίνει μεταδοτική, κινδυνεύει να σημάνει το τέλος του Χάρτη, φοβούνται τώρα αρκετοί ευρωβουλευτές.
Στις υφιστάμενες πολιτικές συνθήκες της Πολωνίας άλλωστε το ζήτημα επεκτείνεται και σε άλλα θεμελιώδη δικαιώματα. Στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου, οι δίδυμοι αδελφοί Λεχ και Γιάροσλαβ Καζίνσκι, πρόεδρος και πρωθυπουργός της χώρας αντίστοιχα, πέτυχαν να περιληφθεί μια μονομερής τους δήλωση, σύμφωνα με την οποία «ο Χάρτης δεν θα επηρεάζει με κανένα τρόπο το δικαίωμα των κρατών- μελών να νομοθετούν στους τομείς της δημόσιας ηθικής, του οικογενειακού δικαίου, καθώς και της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού της ανθρώπινης ηθικής και φυσικής ακεραιότητας».
Σ ύμφωνα με μια πρώτη ερμηνεία, οι σημερινοί ιθύνοντες της Πολωνίας θέλουν να έχουν το ελεύθερο να αποκλείουν ομοφυλόφιλους π.χ. από δημόσιες θέσεις, σε κατάφωρη αντίθεση με τον Χάρτη, που στο άρθρο 21 προβλέπει: «Κάθε διάκριση που θα βασίζεται στο φύλο, τη φυλή, το χρώμα, την εθνική ή κοινωνική προέλευση, γενετικά χαρακτηριστικά, τη γλώσσα, τη θρησκεία ή πίστη, σε πολιτικές ή όποιες άλλες πεποιθήσεις, στη συμμετοχή σε μιαν εθνική μειονότητα, την ιδιοκτησία, την καταγωγή, την αναπηρία, την ηλικία ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, θα απαγορεύεται». Έχουν εξαλειφθεί όλες αυτές οι διακρίσεις στους 27 ή έστω στη χώρα μας; Όχι βέβαια. Αλλά γι΄ αυτό ακριβώς είναι πολύ σημαντική η νομική δεσμευτικότητα του Χάρτη: ώστε να μπορεί να καταφεύγει στη Δικαιοσύνη καθένας που υφίσταται τέτοιες διακρίσεις και να δικαιώνεται, ώστε να αυξηθεί η πίεση για την εξάλειψη κάθε διάκρισης στην Ευρώπη. Οι πιο αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τέτοιες απόψεις δεν θα επικρατούν για πολύ στην Πολωνία, όπου εκφράζεται μια ολοένα εντονότερα φιλοευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Μακάρι να επαληθευθούν. Στο μεταξύ όμως αυτό το πάρε-δώσε με τον Χάρτη, σαν τα θεμελιώδη δικαιώματα να είναι ένας κατάλογος από τον οποίο θα επιτρέπεται σε κάποιες κυβερνήσεις να επιλέγουν κατά την κρίση τους, υπονομεύει ακόμα περισσότερο την κλονισμένη εμπιστοσύνη στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.
Με ανακούφιση είδαν έτσι όλοι να παρακάμπτεται ο πρώτος σκόπελος, η εμμονή της Πολωνίας σε διαδικασίες που θα καθυστερούσαν τη λήψη αποφάσεων αν βρισκόταν σε σχετική μειοψηφία, καθώς απαιτούσε να ενισχυθεί ο λεγόμενος «μηχανισμός των Ιωαννίνων» (συμβιβασμός που είχε εφευρεθεί το 1994, εν όψει της διεύρυνσης της Ε.Ε. των 12 τότε με τις σκανδιναβικές χώρες και την Αυστρία). Τελικά η Πολωνίδα υπουργός Εξωτερικών Άννα Φορτίγκα υποχώρησε, δέχθηκε τον «εύλογο χρόνο», αντί για τα δύο χρόνια που απαιτούσε αρχικά, και απέσπασε επαίνους για την «εποικοδομητική της στάση».
Όση σημασία κι αν έχει το παζάρι γύρω από τις μεθόδους ψηφοφορίας για την τελική ικανότητα της Ένωσης να λαμβάνει αποφάσεις, αυτή η διελκυστίνδα μεταξύ των κυβερνήσεων, που διαρκεί πάρα πολλά χρόνια ήδη, λίγο μπορεί να συγκινήσει μιαν ευρύτερη ευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Αλλά τη Δευτέρα σημειώθηκε και μια ανησυχητική εξέλιξη. Τον δρόμο της Βρετανίας, που είχε επιβάλει την αυτοεξαίρεσή της από την ισχύ του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, δηλώνει τώρα ότι σκέπτεται να ακολουθήσει και η Πολωνία. Στο κείμενο που υιοθέτησαν τον Ιούνιο οι 27 Ευρωπαίοι ηγέτες αναφερόταν ότι «Η Ένωση αναγνωρίζει τα δικαιώματα, τις ελευθερίες και τις αρχές που διακηρύχθηκαν στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της 7ης Δεκεμβρίου του 2000 [...], ο οποίος έχει την ίδια νομική ισχύ με τις Συνθήκες». Εκείνη η διακήρυξη της Νίκαιας προβλέπεται να γίνει δηλαδή πλέον νομικά δεσμευτική. Η αυτοεξαίρεση της Βρετανίας αφορούσε ιδίως τα συνδικαλιστικά δικαιώματα των εργαζομένων, πιο προωθημένα στον Χάρτη παρ΄ όσο στη βρετανική νομοθεσία και πρακτική, και ήταν από καιρό γνωστή: τίμημα του συμβιβασμού για να προσυπογράψει ο Μπλερ τη Συνθήκη και να αποφύγει τη διεξαγωγή εσωτερικού δημοψηφίσματος. Ήταν οπωσδήποτε αρνητική, αλλά, όπως λεγόταν, περισσότερο ίσως για την αυτοεξαιρούμενη χώρα, που υποβαθμίζει τον ρόλο της και περιθωριοποιείται στην Ένωση, παρά για την Ευρώπη συνολικά. Εφόσον όμως γίνει μεταδοτική, κινδυνεύει να σημάνει το τέλος του Χάρτη, φοβούνται τώρα αρκετοί ευρωβουλευτές.
Στις υφιστάμενες πολιτικές συνθήκες της Πολωνίας άλλωστε το ζήτημα επεκτείνεται και σε άλλα θεμελιώδη δικαιώματα. Στη σύνοδο κορυφής του Ιουνίου, οι δίδυμοι αδελφοί Λεχ και Γιάροσλαβ Καζίνσκι, πρόεδρος και πρωθυπουργός της χώρας αντίστοιχα, πέτυχαν να περιληφθεί μια μονομερής τους δήλωση, σύμφωνα με την οποία «ο Χάρτης δεν θα επηρεάζει με κανένα τρόπο το δικαίωμα των κρατών- μελών να νομοθετούν στους τομείς της δημόσιας ηθικής, του οικογενειακού δικαίου, καθώς και της προστασίας της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του σεβασμού της ανθρώπινης ηθικής και φυσικής ακεραιότητας».
Σ ύμφωνα με μια πρώτη ερμηνεία, οι σημερινοί ιθύνοντες της Πολωνίας θέλουν να έχουν το ελεύθερο να αποκλείουν ομοφυλόφιλους π.χ. από δημόσιες θέσεις, σε κατάφωρη αντίθεση με τον Χάρτη, που στο άρθρο 21 προβλέπει: «Κάθε διάκριση που θα βασίζεται στο φύλο, τη φυλή, το χρώμα, την εθνική ή κοινωνική προέλευση, γενετικά χαρακτηριστικά, τη γλώσσα, τη θρησκεία ή πίστη, σε πολιτικές ή όποιες άλλες πεποιθήσεις, στη συμμετοχή σε μιαν εθνική μειονότητα, την ιδιοκτησία, την καταγωγή, την αναπηρία, την ηλικία ή τον σεξουαλικό προσανατολισμό, θα απαγορεύεται». Έχουν εξαλειφθεί όλες αυτές οι διακρίσεις στους 27 ή έστω στη χώρα μας; Όχι βέβαια. Αλλά γι΄ αυτό ακριβώς είναι πολύ σημαντική η νομική δεσμευτικότητα του Χάρτη: ώστε να μπορεί να καταφεύγει στη Δικαιοσύνη καθένας που υφίσταται τέτοιες διακρίσεις και να δικαιώνεται, ώστε να αυξηθεί η πίεση για την εξάλειψη κάθε διάκρισης στην Ευρώπη. Οι πιο αισιόδοξοι υποστηρίζουν ότι τέτοιες απόψεις δεν θα επικρατούν για πολύ στην Πολωνία, όπου εκφράζεται μια ολοένα εντονότερα φιλοευρωπαϊκή κοινή γνώμη. Μακάρι να επαληθευθούν. Στο μεταξύ όμως αυτό το πάρε-δώσε με τον Χάρτη, σαν τα θεμελιώδη δικαιώματα να είναι ένας κατάλογος από τον οποίο θα επιτρέπεται σε κάποιες κυβερνήσεις να επιλέγουν κατά την κρίση τους, υπονομεύει ακόμα περισσότερο την κλονισμένη εμπιστοσύνη στο ευρωπαϊκό εγχείρημα.
