Είναι καλό ότι δημοσιοποιήθηκε η έκθεση για τη σύζευξη ευελιξίας με ασφάλεια στην απασχόληση. Οι συντάκτες της, ομάδα επιστημόνων, νομικών κυρίως, με επικεφαλής τον καθηγητή Γιάννη Κουκιάδη, έχουν συγκεντρώσει μεγάλο όγκο πληροφοριών γύρω από το κεντρικό αυτό θέμα της ευρωπαϊκής πολιτικής απασχόλησης, επιχειρούν διασταυρώσεις με τις πραγματικότητες στις αγορές εργασίας, τη νομοθεσία και τις ακολουθούμενες πολιτικές στην Ελλάδα, και συνάγουν κάποιες μεταρρυθμιστικές προτάσεις. Τιτλοφορούν όμως την έκθεσή τους «ενδιάμεση», καθώς πιστεύουν ότι πριν προωθηθούν οποιεσδήποτε αλλαγές χρειάζεται μια μεγάλη δημόσια συζήτηση, ιδίως μεταξύ εργοδοτών και συνδικάτων των εργαζομένων, για την οποία προσφέρουν πλούσιο υλικό. Υποστηρίζουν μάλιστα, συμφωνώντας με την πρακτική πολλών άλλων χωρών, ότι προτιμότερο θα ήταν μια τέτοια συζήτηση/διαπραγμάτευση να καταλήξει σε συμφωνίες και σε αυτή τη βάση να γίνουν κατόπιν όποιες νομοθετικές ρυθμίσεις απαιτηθούν.

Έχει πια ακουστεί ότι η ευελιξία με ασφάλεια στην απασχόληση, που ξεκίνησε την περασμένη δεκαετία από τη Δανία (με την ονομασία flexicurity), είχε εκεί πολύ θετικά αποτελέσματα: υψηλή απασχόληση, καλά εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό που διαρκώς αποκτά νέες γνώσεις, πολλές καλές θέσεις εργασίας, χαμηλή ανεργία. Ενώ όμως εξαπλώθηκε με παραλλαγές σε διάφορες χώρες, εκδοχές της έχουν υιοθετήσει η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων και αρκετές εθνικές συνδικαλιστικές ενώσεις και από πέρυσι αποτελεί επίσημη πολιτική της Ε.Ε. με υποχρέωση κάθε χώρας- μέλους να ανακοινώνει την πρόοδό της σχετικά, σε μας προσκρούει σε έντονη δυσπιστία που απέτρεψε έως τώρα κάθε ουσιαστική συζήτηση. Η αρνητική εμπειρία από τις υπαρκτές μορφές ευέλικτης απασχόλησης στην Ελλάδα, που συνήθως ισοδυναμούν με εργοδοτική αυθαιρεσία και παντελή έλλειψη προστασίας και δικαιωμάτων των εργαζομένων, τροφοδοτεί φόβους ότι κάθε ελαστικοποίηση των υφιστάμενων κανόνων θα γενικεύσει τέτοια φαινόμενα, θα χειροτερεύσει τη θέση όσων εργαζομένων η απασχόληση και τα δικαιώματα ακόμα προστατεύονται. Κατανοώντας τις ενστάσεις αυτές, οι συντάκτες της έκθεσης αναλώνουν μεγάλο μέρος από το πρώτο εισαγωγικό κεφάλαιο για να εξηγήσουν πώς οι αλλαγές στην οικονομία, στην τεχνολογία, στην οργάνωση των επιχειρήσεων τις τελευταίες δεκαετίες οδηγούν σε όλον τον κόσμο στην εισαγωγή ευελιξίας στην απασχόληση. Πουθενά δεν μπόρεσαν να την εμποδίσουν οι περιορισμοί του καθιερωμένου εργατικού δικαίου. Το ζητούμενο είναι επομένως νέες μορφές προστασίας, νέα δικαιώματα και κίνητρα που να αντιστοιχούν στη μεταβαλλόμενη οργάνωση της οικονομίας. Γι΄ αυτό εισηγούνται στα συνδικάτα να τις διαπραγματευθούν, ώστε να συνδυάσουν την ευελιξία με την ασφάλεια των εργαζομένων. Και γι΄ αυτό υπογραμμίζουν την παράλληλη απαίτηση να οικοδομηθεί ένα νέο κοινωνικό κράτος, ικανό να ανταποκριθεί στις νέες ανάγκες.

Το μεγαλύτερο ταμπού στην ελληνική αντιπαράθεση είναι ίσως η προστασία από τις απολύσεις. Ώς τώρα αντιμετωπίζεται αφενός με προσπάθειες να περιορισθεί το δικαίωμα του εργοδότη να απολύει και αφετέρου με αποζημίωση των απολυομένων. Τα αποτελέσματα, όπως ξέρουμε, είναι πενιχρά. Αλλά η έκθεση αναπτύσσει τη νέα αντίληψη για τα δικαιώματα του απολυομένου: Εφόσον καταργείται η θέση εργασίας που κατείχε, θα πρέπει να χρηματοδοτηθούν νέες δεξιότητες που θα χρειασθεί, να διασφαλισθεί μεταβατικά το εισόδημά του, και να του εξασφαλισθεί μια νέα βιώσιμη θέση. Η απόλυση έτσι δεν οδηγεί στην ανεργία αλλά σε ανανέωση της απασχόλησης. Ακούγεται ουτοπικό στις ελληνικές συνθήκες; Για να υλοποιηθεί μια τέτοια αντίληψη προϋποθέτει οπωσδήποτε μεγάλες αλλαγές: στις επιχειρήσεις που θα πρέπει να προβλέπουν τις αλλαγές στο εργατικό τους δυναμικό, να καλύπτουν μέρος του κόστους τους και να συντονίζονται μεταξύ τους, στο κράτος όχι μόνο για να αυξήσει αλλά προπάντων για να κατευθύνει αποδοτικά τους πόρους που διαθέτει για εκπαίδευση, κατάρτιση και απασχόληση, τέλος στους ίδιους τους εργαζομένους για να δεχθούν την πρόκληση της κινητικότητας, καθώς και τη μετατροπή της προστασίας από προνομιακή για λίγους σε ελαστικότερη αλλά καθολική για όλους τους εργαζομένους.

Η βασικότερη διαρθρωτική αλλαγή που απαιτείται στον κοινωνικό τομέα, υποστηρίζει η έκθεση, είναι η διά βίου μάθηση, όχι πια πλασματική αλλά πραγματική, με μέτρηση των αποτελεσμάτων της για την ένταξη στην αγορά εργασίας. Διεξοδικά αναλύει το φαινόμενο των οικονομικά εξαρτημένων αυτοαπασχολουμένων- εργαζομένων με δελτίο παροχής υπηρεσιών σε έναν ή περισσότερους εργοδότες - για να προτείνει την υπαγωγή τους στις εγγυήσεις της εργατικής νομοθεσίας, διερευνά μέτρα για να καταπολεμηθεί η εκτεταμένη παράνομη ευελιξία της αδήλωτης εργασίας που εμποδίζει ανοίγματα στη νόμιμη ευελιξία, καταγράφει την ανεπαρκή προστασία των ανέργων, επαναφέρει το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα. Διαβάζοντας κανείς την έκθεση δεν απορεί που η κυβέρνηση την κράτησε στο συρτάρι. Τώρα όμως που βγήκε στο φως, επιβάλλεται να συζητηθεί.