Κοινωνία που αυτοκτονεί

Πολλά ειπώθηκαν για το τραγικό περιστατικό της αυτοκτονίας στο Σύνταγμα, για την ατομική πλευρά του οποίου χρειάζεται να εκφράσουμε μόνο τη θλίψη μας και να σταματήσουμε εκεί. Πάνω όμως σ’ αυτό το γεγονός στήθηκε ένα επικοινωνιακό και πολιτικό παιχνίδι εκμετάλλευσης της τραγικής πράξης. Ας μην πέσουμε στο ίδιο σφάλμα, ας σεβαστούμε τη μεγάλη αξία που λέγεται ατομική ανθρώπινη ζωή.

Τα πράγματα ποτέ δεν είναι όπως φαίνονται, αλλά κυρίως ποτέ δεν είναι έτσι όπως τα πολιτικά άκρα θέλουν να τα κάνουν να φαίνονται. Η ελληνική άκρα Αριστερά και η αντίστοιχη άκρα Δεξιά καλλιέργησαν ένα κλίμα πλήρους απαξίωσης των πάντων, κυρίως των θεσμών αυτής της χώρας και των κανόνων που διέπουν τη λειτουργία των δομών της. Η Ελλάδα έχει μετατραπεί σε μια κοινωνία στην οποία η μεγαλύτερη αξία είναι η ανομία - μάλιστα παρουσιάζεται και ως πράξη αντίστασης κατά των ισχυρών. Οπως όμως έγραφε ο μεγάλος κλασικός κοινωνιολόγος Εμίλ Ντιρκάιμ, σε περιόδους ανομίας αυξάνονται οι, σύμφωνα με την ορολογία του, ανομικές αυτοκτονίες. Αυτές είναι αποτέλεσμα της αδυναμίας των ατόμων να προσαρμοσθούν σε συνθήκες όπου δεν λειτουργούν οι κοινωνικές νόρμες. Εκεί τα άτομα έρχονται σε ρήξη με το κοινωνικό τους περιβάλλον. Οι αυτοκτονίες, σύμφωνα με τη μελέτη 26.000 διαφορετικών περιπτώσεων αυτοκτονίας σε διαφορετικές κοινωνικές συνθήκες και χρονικές περιόδους, αυξάνονται σε περιόδους μεγάλης κρίσης και τότε, τις περισσότερες φορές, αφορούν άτομα υψηλότερου οικονομικού και πνευματικού επιπέδου, τα οποία πέφτουν από ένα υψηλότερο σε ένα πολύ χαμηλότερο επίπεδο. Από την άλλη, όμως, οι αυτοκτονίες αυξάνονται και σε περιόδους οικονομικής ευμάρειας - και εδώ, σε αντίθεση με την περίοδο κρίσης, αυτοκτονούν άτομα χαμηλού οικονομικού επιπέδου, τα οποία βλέπουν τον πλούτο να κυλάει δίπλα τους χωρίς να μπορούν να πιουν απ’ αυτόν. Η ανομική κοινωνία μετατρέπει τα άτομα σε αδύναμους παρατηρητές των εξελίξεων και οδηγεί σε αύξηση των αυτοκτονικών κρουσμάτων. Αντιθέτως, σε περιόδους μεγάλων πολεμικών συρράξεων, σε περιόδους κατοχής και εμφυλίων, επειδή αυξάνεται η επιρροή των κοινών κοινωνικών πεποιθήσεων, υποχωρούν οι μοναχικές συμπεριφορές και τα κρούσματα είναι σαφώς λιγότερα.

Η μετατροπή της έννομης κοινωνίας σε ανομική αποτελεί, κατά τη γνώμη μου, και το πλαίσιο για την ερμηνεία της αύξησης των αυτοκτονιών στη σημερινή Ελλάδα. Οι ακραίες δυνάμεις, αν κοιτάξουν καλύτερα, θα δουν τους εαυτούς τους στον καθρέφτη, και αντί να χρίζουν ενόχους θα χρειαστεί να κάνουν και καμιά αυτοεξομολόγηση.

Είναι αλήθεια όμως ότι υπάρχει και ένας ακόμη παράγοντας, πέραν του ανομικού κλίματος, ο οποίος δημιουργεί συνθήκες ατομικής απομόνωσης. Αυτός αφορά την παντελή απουσία ενός δικτύου ασφαλείας για όσους βρίσκονται εκτός εργασίας. Ο έλληνας άνεργος οδηγείται αυτόματα στον κοινωνικό αποκλεισμό, σε καταστάσεις απόλυτης εξόδου από το κοινωνικό γίγνεσθαι. Αυτοί που με περισσή ευκολία προτείνουν τις απολύσεις για λύση στην ελληνική κρίση, μάλλον - το λιγότερο - δεν λαμβάνουν υπόψη τους αυτόν τον παράγοντα. Παρόμοια κρίση είχε ζήσει κατά τη δεκαετία του 1990 η Φινλανδία. Εκεί, όμως, παρά τους όποιους κοινωνικούς κλυδωνισμούς, δεν παρατηρήθηκαν τόσο μεγάλες κοινωνικές εντάσεις όσο στην Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στο ότι η Φινλανδία είχε πολύ καλό κράτος πρόνοιας, με αξιόλογες εξατομικευμένες υπηρεσίες και όχι γενικευμένα επιδόματα. Για να μη θρηνούμε συνεχώς την απώλεια συνανθρώπων μας, χρειάζεται άμεσα να δημιουργηθεί ένα κράτος υπηρεσιών στους χώρους της Παιδείας, της Υγείας και της Ασφάλειας, με αναδιανομή πόρων που θα αφαιρεθούν από το σπάταλο κράτος-παραγωγό και βιομήχανο, χρηματοδότη πλούσιων συνδικάτων και «ευγενών» Ταμείων.

Φυσικά, χρειάζεται να αλλάξει και η κοινή ευρωπαϊκή πολιτική έναντι του προβλήματος της κρίσης χρέους. Πρέπει να δοθεί χρηματοδοτική ανάσα στην Ελλάδα για να στήσει άμεσα ένα στοιχειώδες προνοιακό σύστημα. Αυτό το σύστημα θα πρέπει να είναι η δική μας αναπτυξιακή πρόταση και όχι τα δήθεν χρήματα για να κινηθεί η αγορά. Αλλιώς φοβάμαι ότι, αν συνεχισθεί η πολιτική της μονομερούς δημοσιονομικής πειθαρχίας, σε λίγο καιρό, όσο και να μειωθούν οι δαπάνες, δεν θα υπάρχουν καθόλου έσοδα για να φορολογηθούν. Η μείωση των δαπανών από μόνη της δεν οδηγεί σε μείωση των ελλειμμάτων. Η Ελλάδα ζούσε σε έναν τεχνητό κόσμο, η προσπάθεια όμως να επιστρέψει απότομα στον πραγματικό κόσμο θα οδηγήσει τους πολίτες της στην κόλαση και όχι στην πραγματικότητα.