Η μεγάλη πλειονότητα των πολιτών των κρατών-μελών γνωρίζει ότι διαθέτει το status του πολίτη της ΕΕ και τη δυνατότητα άσκησης των δικαιωμάτων που απορρέουν από αυτό (βλ. Flash Eurobarometer, 365, «EU Citizens’ awareness of their status as citizens of the EU»). Αρκετοί κύκλοι επιδιώκουν έναν αρκετά αισιόδοξο πολιτικό ρόλο για τους ευρωπαίους πολίτες, όπως συμβαίνει και με τον επίσημο λόγο της ΕΕ. Η επίτροπος Βίβιαν Ρέντινγκ υποστήριξε ότι «η ιδιότητα του πολίτη της ΕΕ είναι για την Πολιτική Ενωση ανάλογης σπουδαιότητας με το ευρώ για την Οικονομική και Νομισματική Ενωση». Μία απόφαση του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων (Case C-184/99 Grzelczyk) ανέφερε ότι «η ιδιότητα του πολίτη της ΕΕ προορίζεται να γίνει το θεμελιώδες στάτους των υπηκόων των κρατών-μελών».

Οι απόψεις αυτές προωθούν έναν εύλογο οραματικό στόχο, αλλά παραβλέπουν την απουσία των ουσιαστικών πολιτικών προϋποθέσεων για την επίτευξή του. Λείπει, για παράδειγμα, μία πραγματική ευρωπαϊκή δημόσια σφαίρα στην οποία θα αποκτούσε νόημα και περιεχόμενο η πολιτικοποίηση των ζητημάτων της ΕΕ, δηλαδή η δημόσια συζήτηση και ο πολιτικός ανταγωνισμός που να διατρέχει οριζόντια τα κράτη-μέλη.

Η προεκλογική περίοδος στη Γερμανία επιβεβαιώνει τη μεγάλη απόσταση που πρέπει να διανύσουμε. Η συζήτηση για το «ελληνικό ζήτημα» και τη διαχείριση της κρίσης στην ευρωζώνη γίνεται σχεδόν αποκλειστικά με γνώμονα το συμφέρον της Γερμανίας και του ψηφοφόρου-φορολογούμενου γερμανού πολίτη. Η Μέρκελ υποστήριξε ότι ο Σρέντερ δεν έπρεπε να αποδεχθεί στην ένταξη της Ελλάδας στην ΟΝΕ, αλλά κανείς από τους δύο δεν είπε ότι κακώς η Γερμανία ήταν από τις πρώτες χώρες που παραβίασε το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης.

Το πρόβλημα δεν είναι αμιγώς γερμανικό, καθώς παρόμοιες ενδείξεις προκύπτουν και σε άλλα μεγαλύτερα ή μικρότερα, παλαιότερα ή νεότερα κράτη-μέλη. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πολιτικός ρόλος των ευρωπαίων πολιτών δεν μπορεί να είναι αυτόνομος ούτε θα προκύψει με τη συνδρομή κάποιου από μηχανής θεού. Σε όλα τα πολιτικά συστήματα της Ευρώπης ο ρόλος αυτός αποκτά νόημα μέσω των ενδιάμεσων φορέων αντιπροσώπευσης των πολιτών, όπως είναι κατ’ εξοχήν τα πολιτικά κόμματα. Κάτι ανάλογο δεν συμβαίνει ακόμη σε επίπεδο ΕΕ. Τα υφιστάμενα ευρωπαϊκά κόμματα και οι συναφείς συγκροτημένες κοινοβουλευτικές ομάδες στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν έχουν κατορθώσει ακόμη να συναρθρώσουν συμφέροντα ούτε να καθορίσουν μια συνεκτική στάση για ζητήματα αιχμής μεταξύ των εθνικών κομμάτων που είναι μέλη τους.

Το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, αντί της υιοθέτησης γενικών διακηρυκτικών στόχων, οφείλει να επιδιώκει την προγραμματική σύγκλιση των κεντροδεξιών κομμάτων σχετικά με ζητήματα όπως η κρίση της ευρωζώνης και η διαχείριση του ελληνικού ζητήματος. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν είναι ακόμη εφικτό, γιατί το CDU της Μέρκελ (και κάθε ανάλογο κόμμα) διατηρεί μια αίσθηση αποκλειστικότητας για την εκλογική επικράτειά του, άρα και του τρόπου πολιτεύεσθαι στο εγχώριο επίπεδο. Κάπως έτσι εξακολουθεί να διαπλάθεται η κοινή γνώμη στα κράτη-μέλη προσδίδοντας μόνο δευτερεύουσα σημασία σε αυτό που θα μπορούσε να αποκληθεί ευρωπαϊκό δημόσιο συμφέρον.

Το πρόβλημα λοιπόν είναι ότι οι προσπάθειες για την προώθηση του πολιτικού ρόλου των πολιτών συνοδεύονται από πολιτική αβελτηρία και αδυναμία κατανόησης των πολιτικών προϋποθέσεων που πρέπει να επιτευχθούν. Ποια είναι, για παράδειγμα, η επίδραση του Ευρωπαϊκού Ετους των Πολιτών 2013 και των Διαλόγων των Πολιτών που διεξάγονται σε ευρωπαϊκές πόλεις; Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι ο πολιτικός ρόλος των ευρωπαίων πολιτών είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την επιρροή των ευρωπαϊκών πολιτικών κομμάτων και θα παραμένει μειωμένος, όσο τα τελευταία δεν έχουν σοβαρή δημόσια υπόσταση.

Η μόνη, ίσως, θετική εξέλιξη είναι ότι, σε συνέχεια της Εκθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα ευρωπαϊκά πολιτικά κόμματα την οποία ανέλαβε η ευρωβουλευτής Μαριέττα Γιαννάκου, η σχετική νομοθετική πρωτοβουλία της ΕΕ περιλαμβάνει καινοτομίες όπως η δυνατότητα να εγγράψουν μέλη και φυσικά πρόσωπα. Κυρίως, όμως, χρειάζεται πολιτική βούληση για να αντισταθμίσουμε τη διάθεση των εθνικών κομμάτων να συμπεριφέρονται ηγεμονικά και ως άλλοι ποιμένες στην εκλογική περιφέρειά τους για ζητήματα που έχουν έναν αυτονόητα ευρωπαϊκό χαρακτήρα. Τα παραπάνω είναι χρήσιμα νομίζω για τον ομφαλοσκοπικό τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουν τα ελληνικά κόμματα τις επικείμενες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο σύμφωνα με τα εσωτερικά διακυβεύματα και υπό την επίδραση των επιμέρους κομματικών και προσωπικών σκοπιμοτήτων που φαίνεται ότι θα καθοδηγήσουν τις επιλογές θέσεων και προσώπων.