Εξουσία και λείψανα

Κατά καιρούς, διοργανώνονται λιτανείες αλλά και προσκυνηματικές τελετές για λείψανα αγίων, συχνά δε εκτίθενται αντικείμενα που ανήκουν σε αγιολογικές μορφές.

Πρόκειται για παραμορφωτική έκφραση της λαϊκής πίστης.

Τέτοιο παράδειγμα ήταν η έκθεση των πλαστικών παντοφλών γνωστού οσίου, ο οποίος τιμάται με σεβασμό για τη συνέπεια των πνευματικών και θρησκευτικών του αρχών με τον τρόπο που έζησε.

Προφανώς, δεν είναι λίγες οι φορές που τα αντικείμενα αυτά εξυπηρετούν την ακόρεστη δίψα κάποιων εκκλησιαστικών στελεχών να αποθησαυρίσουν χρυσία.

Το θέμα αυτό επανήλθε με αφορμή την έκθεση των λειψάνων της Αγίας Βαρβάρας, που προσέλκυσαν πολλούς πιστούς.

Το γεγονός αυτό προκάλεσε την αγανάκτηση του κ. Φίλη, κοινοβουλευτικού εκπροσώπου του ΣΥΡΙΖΑ. «Τι δουλειά έχουν τα λείψανα να τριγυρνάνε από εδώ κι από ‘κεί; Υπάρχει ένα θέμα σεβασμού που πρέπει να έχουμε απέναντι στη λαϊκή θρησκευτικότητα, όχι όμως να αποδίδουμε τιμές αρχηγού κράτους στα λείψανα μιας αγίας», ήταν ένα μέρος των δηλώσεών του.

Αναμφίβολα, η απόδοση κοσμικών τιμών (αρχηγού κράτους) σε αγιολογικές μορφές απάδει προς τη λαϊκή θρησκευτικότητα, που χαρακτηρίζεται από μια χαμηλόφωνη –αλλά και αντιφατική- σχέση με την πίστη.

Η ταξινόμηση των αγιολογικών μορφών στην κλίμακα της κοσμικής εξουσίας εξυπηρετεί τα συμφέροντα των εξουσιαστικών δομών, οι οποίες χρειάζονται την επικύρωση της εξουσίας τους μέσω της συνύπαρξης με τις αγιολογικές μορφές.

Αυτό δεν είναι τωρινό φαινόμενο. Εχει βαθιές ρίζες.

Το ίδιο βαθύρριζη, όμως, είναι και η αντίληψη των ανθρώπων για τα λείψανα. Πρόκειται για δύο διαφορετικά πράγματα.

Τα κόκαλα για τον ανθρώπινο πολιτισμό συμπύκνωσαν την προγονική μνήμη. Ηταν η χειροπιαστή απόδειξη για τη δημιουργία ενός μνημονικού κύκλου, στον οποίο εντάσσονται ζωντανοί και τεθνεώτες.

Ο όρκος δε «στα κόκαλα των γονιών μου» ήταν ιερός και αποτελούσε, ώς πρόσφατα, ισχυρό και αποφασιστικό επιχείρημα για την αποδοχή όσων ισχυριζόταν ο ομιλών.

Η πίστη στα λείψανα είναι μια πολιτισμική πρακτική, που εδράζεται σε αρχετυπικές αντιλήψεις των ανθρώπων για τα κόκαλα ως φορέα ζωής και μνήμης.

Η περιφορά τους, ωστόσο, και η έκθεσή τους για προσκύνημα μπορεί να ενταχθούν στο παραπάνω σχήμα.

Στην περίπτωση αυτή τα λείψανα των αγιολογικών μορφών λειτουργούν ως τόπος για την έκφραση της λαϊκής πίστης και την ενίσχυση των δεσμών στα όρια της θρησκευτικής κοινότητας.

Χάνεται, όμως, η συγκεκριμένη λειτουργία, μετακινείται δηλαδή από τη λαϊκή θρησκευτικότητα στην υπαγωγή της στις ανάγκες των εξουσιαστικών δομών, όταν αποδίδονται κοσμικές τιμές και οι πιστοί καταβάλλουν τον οβολό τους.

Στην περίπτωση αυτή, ο εν λόγω βουλευτής δικαιούται να υποστηρίζει ότι υποκρύπτεται εκμετάλλευση των λειψάνων, είτε εμπορική, είτε πολιτική, προσθέτω.

Η προσέγγιση αυτού του φαινομένου, ωστόσο, δεν μπορεί να γίνει από καθέδρας, μιλώντας από θέση υπεροχής σε μια εποχή που βαυκαλίζεται ότι συνέτριψε τον ανορθολογισμό με την επιβολή ενός απόλυτα λογοκρατικού τρόπου σκέψης.

Πρόκειται για μια αλαζονική συμπεριφορά, η οποία ακυρώνεται από την αντιφατική συμπεριφορά της πλειονότητας των πολιτών στην Ευρώπη και αλλαχού.

Η λαϊκή πίστη στα λείψανα του πολιτικού παρελθόντος επανέρχεται ενισχυμένη, παρά την καταστροφική αλαζονεία του πολιτικού ιερατείου της Ευρωπαϊκής Ενωσης.

Τα λείψανα του νεοφιλελευθερισμού περιφέρονται στην Ευρώπη, λατρεύονται από την πολιτική εξουσία αλλά και από τους πολίτες, από φόβο ή ριζωμένη παθητικότητα ή κάτι άλλο, αδιάφορο.

Ας απασχολήσει τους αναλυτές. Επί της ουσίας, τα λείψανα του νεοφιλελευθερισμού αναδεικνύονται σε ριάλια μιας ακατανόητης «θρησκοληψίας», τα οποία τιμώνται με ποικίλους τρόπους.

Τρανή απόδειξη αυτό που συνέβη στην Αγγλία, όπου ο Κάμερον κατατρόπωσε τους αντιπάλους του, υπερτονίζοντας την ανάγκη για επιστροφή της αγνότητας στη Μεγάλη Βρετανία.

Τα λείψανα συνεπώς είναι πάντα επικίνδυνα, όταν γίνονται εμπόρευμα και παραμυθία για επιστροφή στη βεβαιότητα άλλων εποχών.