Η έρευνα στην Ευρώπη

Πιο ευρωπαϊκή θέλουν την έρευνα οι ερευνητές τής Ευρώπης. Αυτό είναι το συνοπτικό συμπέρασμα της ανοικτής διαβούλευσης που έγινε με τη συμμετοχή 830 πανεπιστημίων, ερευνητικών κέντρων, αρμόδιων αρχών, επιχειρήσεων, μη κυβερνητικών οργανώσεων και άλλων φορέων πάνω στην εισήγηση της Επιτροπής για τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ερευνών (πράσινη βίβλος) που δημοσιεύθηκε πέρυσι τον Απρίλιο. Η προσπάθεια να δημιουργηθεί ένας ενιαίος χώρος για την έρευνα στην Ευρώπη, ώστε να ξεπεραστούν οι αδυναμίες από την ανεπάρκεια πόρων, τον κατακερματισμό και την έλλειψη συντονισμού ανάμεσα στα διάφορα εθνικά και ευρωπαϊκά προγράμματα ξεκίνησε το 2000 και βρίσκεται πάντα σε εξέλιξη.

Για την έρευνα θα διατεθούν 54 δισ. ευρώ από το Κοινοτικό Πλαίσιο 2007-2013, αλλά τα χρήματα μόνο δεν φτάνουν όταν στεγανά και επικαλύψεις εξακολουθούν να εμποδίζουν την καλύτερη αξιοποίησή τους. Η ανάγκη να μοιράζεται η γνώση αναδείχθηκε έτσι κορυφαία προτεραιότητα στις απαντήσεις των πανεπιστημίων και των ερευνητικών κέντρων. Μεταξύ των εμποδίων εδώ επισημάνθηκε ιδίως η διαφορά κουλτούρας ανάμεσα στους φορείς της έρευνας και τον παραγωγικό τομέα της οικονομίας, το χάσμα της γνώσης με την κοινωνία των πολιτών, που χρειάζεται να γεφυρωθούν με οργανωμένη επικοινωνία. Δεύτερη ήρθε η ανάπτυξη ερευνητικών υποδομών παγκόσμιας κλάσης. Υποστηρίχθηκε περισσότερο από τις επιχειρήσεις, αλλά και από κυβερνητικούς φορείς. Ερευνητικά ιδρύματα πρόβαλαν το αίτημα να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα για να υποστηριχθεί η υπερσυνοριακή συνεργασία μεταξύ τους. Εκτιμήθηκε επίσης ότι χρειάζεται να συζητηθεί πολύ βαθύτερα η σχέση ανάμεσα στα πανεπιστήμια και τους ιδιωτικούς ερευνητικούς φορείς των επιχειρήσεων.

Οι ιεραρχήσεις για την επιβαλλόμενη ευρωπαϊκή πολιτική πάντως δεν ήταν ενιαίες. Από χώρες με ανεπτυγμένα ερευνητικά συστήματα, η έμφαση δόθηκε στην ενίσχυση των ασθενεστέρων με χρηματοδότηση, εκπαίδευση και υποδομές, όχι στην επιβολή συντονισμού. Αλλά αρκετοί φορείς έθεσαν ως προϋπόθεση ένα πλαίσιο πολιτικής συναίνεσης για τη διεθνική συνεργασία, για τη διατύπωση κατευθυντήριων αρχών και για κοινοτικές πρωτοβουλίες στα πεδία όπου υπάρχουν κενά, ή όπου μπορούν να προκύψουν πλεονεκτήματα κλίμακας. Ενώσεις ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων επέμεναν περισσότερο σε πρακτικά αποτελέσματα, τονίζοντας ότι η Ε.Ε. θα πρέπει να αξιοποιήσει το μέγεθός της για να στηρίζει συντονισμένες δράσεις στην έρευνα και στη δημιουργία αγορών, ώστε να μπορεί να ανταγωνίζεται καλύτερα τις ΗΠΑ, την Κίνα και άλλους.

Τις απόψεις αυτές φωτίζουν οι εξελίξεις που θεωρήθηκε ότι θα επηρεάσουν τη διαμόρφωση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ερευνών τα επόμενα δέκα χρόνια. Κατά σειρά σημασίας ήταν: οι δημόσιες επενδύσεις στην έρευνα στην Ευρώπη· η παγκοσμιοποίηση της έρευνας· η ανάδυση νέων επιστημονικών και τεχνολογικών δυνάμεων· οι ιδιωτικές επενδύσεις στην έρευνα στην Ευρώπη· και η εξειδίκευση ερευνητικών δραστηριοτήτων σε ευρωπαϊκό μάλλον παρά σε εθνικό επίπεδο.

Ένα κεφάλαιο αφορούσε τους όρους εργασίας και τις αμοιβές των ερευνητών. Από το 2005 η Επιτροπή έχει εκδώσει τον Ευρωπαϊκό Χάρτη για τους Ερευνητές και Κώδικα Συμπεριφοράς για την Πρόσληψή τους, ως κοινό, αν και προαιρετικό, πλαίσιο για τα κράτη-μέλη, τους χρηματοδότες και τους εργοδότες των ερευνητών. Τα τρία πέμπτα όσων συμμετείχαν στη διαβούλευση έκριναν ότι λόγω του προαιρετικού του χαρακτήρα, ο Χάρτης και Κώδικας δεν θα αποκτήσει καθοριστικό ρόλο, αλλά οι ιδιωτικές επιχειρήσεις εξακολουθούσαν να αντιτίθενται στο να γίνει δεσμευτικός. Πολλοί που θα το προτιμούσαν πρόβαλαν την ανάγκη να ρυθμιστούν σε ανταγωνιστικά επίπεδα οι μισθοί, καθώς και η διαδοχική ασφάλιση για να κατοχυρώνονται τα δικαιώματα στη σύνταξη των ερευνητών που μετακινούνται ανά την Ευρώπη. Ο συμβιβασμός, η έκδοση ενός σήματος για τη χρήση όλων των χρηματοδοτών και εργοδοτών που υιοθετούν τις αρχές του Χάρτη και Κώδικα.

Η διαβούλευση αυτή παρουσιάζει ενδιαφέρον για τη χώρα μας από πολλές απόψεις: καθώς υστερούμε δραματικά στον τομέα της έρευνας, με χαμηλό επίπεδο δημόσιας χρηματοδότησης και μηδενικό σχεδόν ιδιωτικής, μεγάλα προβλήματα οργάνωσης και συντονισμού και γενικότερη πολιτική υποτίμηση της σημασίας και των αποτελεσμάτων της, οι θετικές εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ένωση συνιστούν ερέθισμα και ελπίδα για να βελτιώσουμε και τη δική μας κατάσταση. Ήδη άλλωστε πανεπιστήμια, πολυτεχνεία, ερευνητικά κέντρα, αλλά και μεμονωμένοι ερευνητές στηρίζονται στις δυνατότητες που παρέχει η Ε.Ε. Παράλληλα, αξίζει να προσεχθεί η δημοκρατική διαδικασία της ουσιαστικής διαβούλευσης με όλους τους ενδιαφερομένους που ακολουθείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Οπωσδήποτε αναλώνει χρόνο, αλλά οδηγεί σε αποτελέσματα, σε αντίθεση με τις απελπιστικά πρόχειρες και αυθαίρετες δήθεν μεταρρυθμίσεις που είναι σ΄ εμάς ο κανόνας.

Είναι κρίμα ότι από την Ελλάδα συμμετείχε μόνον ένα ίδρυμα, το ΕΚΕΤΑ (Εθνικό Κέντρο Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης που δίνει έμφαση στην εφαρμοσμένη τεχνολογική έρευνα), όταν η μικρή Πορτογαλία, για παράδειγμα, είχε το 6% των συμμετοχών.