Tηλεοπτικοποιημένη(οι) πολιτική(οι)

Οι άνθρωποι στις ημέρες μας, λόγω της αμεσότητας της τηλεόρασης, μαθαίνουν τα δρώμενα την ίδια ώρα που τα μαθαίνουν και οι ηγέτες τους, χωρίς καθυστερήσεις, πολιτικές παρεμβάσεις ή «λογοκρισία». Όμως αυτό το πλεονέκτημα ενέχει παράλληλα ένα σημαντικό μειονέκτημα και αυτό φάνηκε ιδιαίτερα στη χώρα μας από την «Κρίση στα Ίμια» έως την «παραίτηση Τσιτουρίδη», όπου δόθηκε μια εντύπωση ότι οι πολιτικοί μας ηγέτες παρακολουθούσαν ή/και ανέλυαν τα τεκταινόμενα από τα τηλεοπτικά παράθυρα.

Συνήθως η έντονη συναισθηματική φόρτιση και η συνεπαγόμενη αγανάκτηση της κοινής γνώμης έχουν ως αντανακλαστικό είτε σπασμωδικές ενέργειες ή την εντύπωση ότι μια κυβέρνηση αντιδρά υπό το καθεστώς πίεσης. Και τούτο διότι, καθώς τα πάντα διαδραματίζονται σε απευθείας σύνδεση, οι πολιτικοί χάνουν τον έλεγχο, αφού δεν υπάρχει ο απαιτούμενος χρόνος για την αναζήτηση εναλλακτικών λύσεων, την επίτευξη συμφωνιών στο παρασκήνιο και τη δυνατότητα δημιουργίας ενός κλίματος ώστε η κοινή γνώμη να κατανοήσει τα προβλήματα.

H κρίση στην Κούβα έλαβε χώρα σε μια εποχή όπου η δορυφορική απευθείας ενημέρωση ήταν προνόμιο των κυβερνήσεων και ο Κέννεντυ είχε την πολυτέλεια της μυστικότητας επί έξι ημέρες. H κρίση στην Κούβα διήρκεσε δύο εβδομάδες, αλλά ο τότε υπουργός των Εξωτερικών Μαναμάρα δεν άνοιξε ούτε μια φορά την τηλεόραση για να ενημερωθεί περί της έκβασής της. Όταν ο Κέννεντυ επισκέφθηκε το Βερολίνο μεσολάβησαν οκτώ ημέρες μέχρι να προβεί σε δηλώσεις, ενώ όταν ο Μπους ο πρεσβύτερος το επισκέφθηκε τριάντα χρόνια μετά αναγκάστηκε να κάνει δηλώσεις από το αεροπλάνο.

Τα πρόσφατα γεγονότα μάς δείχνουν επίσης ότι στον «τηλεοπτικό» τρόπο αντιμετώπισης των κρίσεων, οι επίσημες δηλώσεις αμέσως μετά τη μετάδοση μιας σημαντικής είδησης έχουν ως αποτέλεσμα την πρόκληση μιας χαώδους κατάστασης (Ίμια) ή ανάγκη να φανεί πειθαρχία (Τσιτουρίδης).

Σε άλλες εποχές, η διπλωματική ή πολιτική δεοντολογία θα επέβαλλε «όσο το δυνατόν λιγότερες κουβέντες» μέχρι να υπάρξει πληρέστερη ενημέρωση. Τούτο όμως είναι πρακτικά δύσκολο στη σύγχρονη εποχή, με αποτέλεσμα ο ρόλος των MME να καθίσταται καταλυτικός. Τούτο είναι ιδιαίτερα σημαντικό, καθώς στην εποχή της «απευθείας» ηλεκτρονικής ενημέρωσης, η εικόνα του κόσμου φαντάζει συνήθως «τρομακτικά» διαστρεβλωμένη, ενώ η πραγματική είναι ενημέρωση περιορισμένη.

Από την άλλη πλευρά, στην κοινωνία της εικόνας και της εθελούσιας «έκθεσης», οι πολιτικοί και άλλα δημόσια πρόσωπα έχουν εθιστεί να εμφανίζονται μπροστά σε απομακρυσμένο κοινό και να αποκαλύπτουν κάποια πτυχή του εαυτού τους ή της προσωπικής τους ζωής, με συνέπεια να κρίνονται - ίσως - όχι μόνο από τα επιτεύγματα στη δημόσια ζωή, αλλά και από τα προσωπικά τους γνωρίσματα. Τον τελευταίο καιρό μάλιστα, η πολιτική και οι πολιτικοί φαίνεται να έχουν «μεταναστεύσει» στα θορυβώδη και εν μέρει μελοδραματικά κεντρικά δελτία ειδήσεων. Όσο πιο πολύ οι πολιτικοί θέλουν να παρουσιάζονται ως απλοί άνθρωποι τόσο πιο πιθανό είναι να κρίνονται σε σχέση με τον χαρακτήρα τους.

H «διαμεσολαβημένη ορατότητα» είναι δώρο σε αυτούς που είναι πεπειραμένοι στη χρησιμοποίηση των MME για τη διαμόρφωση της εικόνας τους ή για την επίτευξη των στόχων τους. Αλλά, εφόσον τα MME κάνουν ορατές ολόκληρες αρένες πράξεων που ήταν κρυμμένες πριν και εφόσον δημιούργησαν ένα περίπλοκο πεδίο εικόνων και πληροφοριών - που ήταν πολύ δύσκολο να τεθούν υπό έλεγχο - η «διαμεσολαβημένη ορατότητα» μπορεί να γίνει και παγίδα.

Σε αυτήν την παγίδα κινδυνεύει να «πέσει» (αν δεν έχει ήδη) ένα μεγάλο μέρος του σύγχρονου πολιτικού κόσμου. Κι αυτό γιατί στην εποχή της ορατότητας και της εικόνας, η τηλεόραση των δυνάμεων της αγοράς τροποποιεί το νόημα της «ενημέρωσης» δημιουργώντας κατηγορίες ενημέρωσης ή πληροφοριών, το σύνολο των οποίων θα μπορούσε να αποκληθεί «παραπληροφόρηση». Παραπληροφόρηση σημαίνει διαστρεβλωμένη, άκαιρη, αποσπασματική και επιφανειακή ενημέρωση, δηλαδή ενημέρωση που δημιουργεί την ψευδαίσθηση γνώσης για κάτι, ενώ στην πράξη απομακρύνει από τη γνώση. Λέγοντας κάτι τέτοιο, δεν υπονοούμε ότι τα τηλεοπτικά δελτία αποσκοπούν να αποστερήσουν τους θεατές από μια συγκροτημένη και επαρκή κατανόηση του κόσμου.

Σε τελική ανάλυση, όπως έχει επισημαίνει ο μελετητής των MME, Λανς Μπένετ, η σύγχρονη ενημέρωσή στην εποχή της τηλεοπτικής κυριαρχίας τείνει να είναι προσωποποιημένη, δραματοποιημένη, κατακερματισμένη και καθησυχαστική. Προσωποποιημένη, γιατί η εστίαση γίνεται κυρίως ή αποκλειστικά σε πρόσωπα, παρά θεσμούς και καταστάσεις. Δραματοποιημένη, γιατί το δράμα και η σύγκρουση προσελκύουν τηλεθεατές και κατ’ επέκταση ποσοστά τηλεθέασης και διαφημίσεις. Κατακερματισμένη, γιατί τα γεγονότα απομονώνονται από το κοινωνικό και πολιτικό τους πλαίσιο. Είναι όμως σε τελική ανάλυση και καθησυχαστική, αφού τείνει να προβάλλει πάντα το οικείο, το φυσιολογικό και να αποφεύγει αυτό που μπορεί να διαταράξει την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο ότι κάθε λίγο παρουσιάζεται κάποιο καινούργιο θέμα και ως συνήθως έπειτα από λίγο ξεχνιέται.