Η καταστροφή είναι και αποτέλεσμα των σοβαρών ελλείψεων και παθογενειών

Η κυβέρνηση, ως αντιπολίτευση τότε, τις καταστροφές που προκάλεσαν πρωτοφανή σε έκταση και ένταση φαινόμενα τις είδε ως ευκαιρία μικροκομματικής εκμετάλλευσης.

Η πρωτοφανής καταστροφή που αφήνει πίσω της η πύρινη λαίλαπα είναι, δυστυχώς, «το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου». Όταν περιφρονεί κανείς συστηματικά την πραγματικότητα, επόμενο είναι ότι κάποια στιγμή αυτή θα εκδικηθεί.

Η κυβέρνηση, ως αντιπολίτευση τότε, τις καταστροφές που προκάλεσαν πρωτοφανή σε έκταση και ένταση φαινόμενα τις είδε ως ευκαιρία μικροκομματικής εκμετάλλευσης. Δεν προβληματίστηκε και δεν ανησύχησε από το γεγονός ότι στο Μάτι η χώρα βρέθηκε με ένα αναποτελεσματικό σύστημα Πολιτικής Προστασίας (Π.Π.) του Νόμου Δένδια (4249/2014), «μνημείο» σύγχυσης αρμοδιοτήτων, όπου η Πυροσβεστική υπαγόταν στην Π.Π. και το Κέντρο Επιχειρήσεων της Π.Π. υπαγόταν στην Πυροσβεστική!

Αγνόησε τη στρατηγική της Ε.Ε. για τη μείωση της επικινδυνότητας των καταστροφών (EU Disaster Risk Reduction Strategy*), η οποία στους άξονες δράσης για τα κράτη - μέλη περιλαμβάνει την ενίσχυση της ικανότητας του συστήματος Π.Π. Τελικά αυτοπαγιδεύτηκε στις ανέξοδες - ανεδαφικές «πραγματογνωμοσύνες» που μετά το Μάτι της προσέφεραν αφειδώς «οργανικοί» διανοούμενοι υποτάσσοντας τον επιστημονικό λόγο σε κομματικές σκοπιμότητες.

Οι διανοούμενοι εξαφανίστηκαν, όπως εξαφανίστηκαν και τα «εργαλεία» που (θα) προέβλεπαν την εξέλιξη της πυρκαγιάς στο Μάτι. Ήταν αναμενόμενο, διότι για να χρησιμοποιηθούν επιχειρησιακά προϋποθέτουν τυποποίηση και χαρτογράφηση της καύσιμης ύλης που δεν υπάρχει.

Το νομοσχέδιο για την αναβάθμιση της Π.Π., που καταρτίστηκε στη βάση διεθνών προτύπων και αξόνων της έκθεσης Γκόλνταμερ, το παρέλαβε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έτοιμο προς ψήφιση. Στην κατάρτισή του είχαν συμβάλει έμπειρα στελέχη του τομέα και ο οργανισμός Π.Π. της Ιταλίας και είχε αποσπάσει θετικά σχόλια από το Συμβούλιο της Ευρώπης, την ΚΕΔΕ, τις αρμόδιες επιτροπές, την επιστημονική κοινότητα και από πλήθος φορέων.

Το αγνόησε. Αυτό που ψηφίστηκε τελικά (4662/2020, Φεβ. 2020) δεν είχε σκοπό την αναβάθμιση της Π.Π., αλλά την εξυπηρέτηση προσωπικών φιλοδοξιών, την «άλωση» του τομέα από τον κομματικό μηχανισμό και την προνομιακή πρόσβαση σε κονδύλια του ΕΣΠΑ.

Στο επιχειρησιακό σκέλος της Π.Π. αναπαράγει και πολλαπλασιάζει παθογένειες και αγκυλώσεις του προηγούμενου θεσμικού πλαισίου, παραπέμπει ζωτικές προβλέψεις για ρύθμιση στο μέλλον και η έλλειψη επιχειρησιακής συνοχής δημιουργεί βάσιμες ανησυχίες κατά πόσο μπορούσε να εφαρμοστεί στην πράξη χωρίς να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα. Ειδικότερα:

1. Η Π.Π., αρμόδιος φορέας για τη διαχείριση του συνόλου των κινδύνων, ταυτίζεται επιχειρησιακά με το Πυροσβεστικό Σώμα (Π.Σ.) διαιωνίζοντας το προβληματικό πλαίσιο του Νόμου Δένδια, γεγονός που αποτελεί παγκόσμια πρωτοτυπία, προδίδει επιφανειακή αντίληψη των ζητημάτων της Π.Π. και προκαλεί σοβαρή σύγχυση αρμοδιοτήτων, που στον κρίσιμο χρόνο του συμβάντος συνήθως οδηγεί στην αδράνεια.

2. Η οργάνωση του Εθνικού Συντονιστικού Κέντρου Διαχείρισης Κρίσεων, το οποίο ταυτίζεται με το κέντρο επιχειρήσεων του Π.Σ., είναι υποτυπώδης. Δεν περιλαμβάνει ζωτικές λειτουργίες του επιχειρησιακού κύκλου διαχείρισης καταστάσεων έκτακτης ανάγκης όπως: εκτίμηση της κατάστασης, σχεδιασμό, ανάθεση έργου, παρακολούθηση της υλοποίησης, αξιολόγηση των αποτελεσμάτων, (επαν)εκτίμηση της κατάστασης κ.ο.κ.

Οι ίδιες σοβαρές ελλείψεις αφορούν και το Π.Σ. Η ανάθεση του συντονισμού των δράσεων Π.Π. της Περιφέρειας σε μετακλητό, στον οποίο μάλιστα λογοδοτούν και οι δήμοι, μόνο ως φάρσα μπορεί να εκληφθεί. Δεν προβλέπονται κέντρα επιχειρήσεων για τους δήμους, που είναι στο επίκεντρο των περισσότερων καταστροφών. Επιγραμματικά ένας επιχειρησιακός μηχανισμός Π.Π. αυτού του τύπου έχει περιορισμένη ικανότητα ανταπόκρισης σε ταυτόχρονα συμβάντα αυξημένου ρίσκου και πολυπλοκότητας.

3. Το Π.Σ. ανέλαβε την αποκλειστική ευθύνη για τη δασοπυρόσβεση το 1998 -σε μια νύχτα- χωρίς ποτέ να του δοθεί ο χρόνος να προετοιμαστεί οργανωτικά και επιχειρησιακά για τον σκοπό αυτόν. Παρουσιάζει σοβαρές ελλείψεις σε προσωπικό και μέσα, δεν υπάρχει μηχανισμός υποστήριξης του προσωπικού στο πεδίο και υπάρχει σοβαρή ανάγκη εκσυγχρονισμού και προσαρμογής των επιχειρησιακών του δομών και πρακτικών στα νέα δεδομένα, λαμβάνοντας υπόψη τις διεθνείς εξελίξεις στον τομέα και την ανάγκη ανάπτυξης συνεργειών στο πεδίο με άλλους φορείς, όπως είναι η Δασική Υπηρεσία.

4. Στο επίπεδο της εφαρμογής η διαχείριση των καταστάσεων έκτακτης ανάγκης εστιάζει αποκλειστικά στη φάση της αντιμετώπισης παραβλέποντας το γεγονός ότι αυτή περιλαμβάνει τέσσερις αλληλοτροφοδοτούμενους κύκλους: πρόληψη, ετοιμότητα, αντιμετώπιση και αποκατάσταση. Η πολιτική αυτή επιφέρει οριακά αποτελέσματα, είναι εξαιρετικά δαπανηρή -μόνο για τη μίσθωση εναερίων μέσων δαπανώνται δεκάδες εκατομμύρια- και εκ των πραγμάτων αδιέξοδη.

Δεν θα πρέπει να αναμένεται αντιστροφή των σημερινών τάσεων σε ό,τι αφορά τις δασικές πυρκαγιές, αν προηγουμένως δεν ανασυγκροτηθεί και ενισχυθεί η Δασική Υπηρεσία προκειμένου να δρομολογήσει τις απαιτούμενες δράσεις αντιπυρικής προστασίας. Εάν δεν περιοριστεί η πλεονάζουσα καύσιμη ύλη, ανεξάρτητα από τον αριθμό των εναερίων μέσων, οι μεγάλες πυρκαγιές θα σβήνουν στη θάλασσα.

5. Με τη «βιομηχανία» των προληπτικών εκκενώσεων ήταν καθαρά θέμα τύχης που δεν θρηνήσαμε θύματα. Σʼ αυτό συνετέλεσε το γεγονός ότι δεν έπνεαν ισχυροί άνεμοι. Η προληπτική εκκένωση του πληθυσμού, αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας διεθνώς, είναι από τα πλέον ευαίσθητα και πολύπλοκα ζητήματα της Π.Π.

Χωρίς λεπτομερές και δοκιμασμένο σχέδιο από τη φάση της ετοιμότητας, που λαμβάνει υπόψη πλήθος παραμέτρων (σύσταση του πληθυσμού, ηλικιωμένοι, ΑμεΑ κ.λπ., χώροι συγκέντρωσης, διαθέσιμα μέσα μεταφοράς, χωρητικότητα οδικού δικτύου, εναλλακτικές οδεύσεις στην περίπτωση εμποδίων, συμπεριφορά των ανθρώπων στον κίνδυνο κ.λπ.) και χωρίς λεπτομερή γνώση των συνθηκών που επικρατούν στο πεδίο, εγκυμονεί σοβαρό κίνδυνο να προκαλέσει απώλειες ανθρώπινης ζωής στην έξοδο, που θα αποτρέπονταν εάν οι άνθρωποι έμειναν στα σπίτια τους και έπαιρναν τα αναγκαία μέτρα αυτοπροστασίας.

Η μελέτη της εμπειρίας της Αυστραλίας στον τομέα καθώς και της αντίστοιχης από την απομάκρυνση 700.000 ανθρώπων κατά τη διάρκεια των πλημμυρών στην πολιτεία της Νέας Ορλεάνης των ΗΠΑ είναι άκρως διδακτική. Σχέδια, επιπέδου δήμου, για την προληπτική εκκένωση του πληθυσμού δεν προβλέπονται και δεν υπάρχουν.