Η φύση αν δεν παρεμποδιστεί, θα ανακάμψει

Υπάρχει μια οικολογική αρχή: Η φύση όπου της αφήνουμε χώρο θα επεκταθεί προς τα εκεί. Εάν δεν καταφέρει να το κάνει, σημαίνει ότι από κάπου παρεμποδίζεται

Οι πυρκαγιές σκόρπισαν τον όλεθρο στη χώρα. Μόνο στη βόρεια Εύβοια κάηκαν γύρω στα 650.000 στρέμματα, 100.000 στην Πάρνηθα, 176.000 στην Ηλεία, ενώ η φωτιά στα Βίλια καίει ακόμα... Μια τεράστια οικολογική καταστροφή συντελείται στη χώρα, ενώ οι πληγείσες περιοχές μετρούν τις ζημιές στο περιβάλλον, στην οικονομία, στα χωριά, τις ζωές των ανθρώπων. Η ανάκαμψη φαίνεται να είναι μια αργή και επίπονη διαδικασία

Με το βλέμμα στην επόμενη μέρα, η ΑΥΓΗ απευθύνθηκε στον δασολόγο, διευθυντή Ερευνών Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων Γιώργο Καρέτσο αναζητώντας ποια είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν ώστε τα δάση να ανακάμψουν.

Μιλάμε για μια τεράστια καταστροφή στη χώρα από τις πυρκαγιές. Τι έφταιξε και φτάσαμε σ’ αυτό το οδυνηρό αποτέλεσμα; Οι καιρικές συνθήκες, ο συντονισμός, η διαχείριση;

Τις πρώτες ημέρες οι πυροσβέστες που ήταν εκεί από την τοπική διοίκηση και ήξεραν τον χώρο κατάφεραν να ελέγξουν την πυρκαγιά. Μετά, εφόσον κουράστηκαν και ήρθαν άλλοι, από άλλες περιοχές, που δεν γνώριζαν την περιοχή, τους ξέφυγε. Μέσα σε μία ώρα απέκτησε περίπου 1,5 χλμ. μήκος. Επίσης υπάρχει και το δόγμα -μια κατευθυντήρια γραμμή από την πλευρά της κυβέρνησης- που λέει ‘περιφρουρούμε τους οικισμούς’. Αυτό είχε το εξής αρνητικό φαινόμενο. Σε κάποιες περιπτώσεις μπορείς να εκκενώνεις οικισμούς που δεν έχουν σχέση με τον δασικό και τον αγροτικό χώρο. Δεν μπορείς όμως να εκκενώνεις συλλήβδην οικισμούς όπου οι άνθρωποι έχουν στην καθημερινότητά τους την αγροτική ενασχόληση, γιατί αυτοί γνωρίζουν την περιοχή τους, τους δρόμους, τις πηγές υδροληψίας και τις δυνατότητες διαφυγής. Θα μπορούσαν να ήταν σύμμαχοι στην Πυροσβεστική και να περιφρουρήσουν και τα σπίτια τους ώστε οι πυροσβεστικές δυνάμεις να μπορούν να επέμβουν στους οικισμούς και στο δάσος.

Εν προκειμένω, όλες οι πυροσβεστικές δυνάμεις είχαν κάνει τις εγκαταστάσεις τους πάνω στην αστική γραμμή, με αποτέλεσμα να μην μπαίνουν στο δάσος. Αν υπήρχε μια καλύτερη οργάνωση και είχαν εξαρχής χαρτογραφηθεί οι θέσεις άμυνας, φαντάζομαι πως η πυρκαγιά θα είχε περιοριστεί. Επίσης, δεν δούλεψαν τα πεζοπόρα τμήματα. Αντιθέτως, στην Πάρνηθα, όπου χρησιμοποιήσαμε πεζοπόρα τμήματα, καταφέραμε να περιορίσουμε τη φωτιά και να μην επεκταθεί προς το ελατοδάσος. Αυτό όμως έγινε ύστερα από πολλές πιέσεις και παρεμβάσεις.

Ας περάσουμε, όμως, στο τώρα. Τι χρειάζεται να γίνει την επόμενη μέρα; Ποιες παρεμβάσεις πρέπει να γίνουν ώστε το δάσος να ανακάμψει;

Είχε ένα θετικό όλο αυτό. Και πάντα τέτοια μεγάλα γεγονότα φέρνουν στο προσκήνιο συζητήσεις που έπρεπε να είχαν προηγηθεί. Δυστυχώς, γίνονται κάτω από τέτοιου είδους πιέσεις. Το πρώτο θετικό είναι ότι η Δασική Υπηρεσία γίνεται πλέον ενιαία. Φεύγουν από την Αποκεντρωμένη Διοίκηση και ακολουθούν μια δομή ως περιφερειακές υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος. Αυτό σημαίνει ότι η Δασική Υπηρεσία μπορεί να έχει μια ενιαία πολιτική και να μην διασπάται από τις διαθέσεις των συντονιστών τής Περιφέρειας. Τέτοιου είδους προβλήματα είχαμε εντοπίσει στο παρελθόν κι αυτό ήταν ένα μεγάλο αρνητικό.

Το δεύτερο θετικό είναι ότι έχει τονιστεί επανειλημμένως το κομμάτι της πρόληψης. Για την καταστολή μπορούμε να έχουμε μια οργανωμένη υπηρεσία, όμως τα δάση θωρακίζονται με τη διαχείρισή τους. Εφόσον είναι εκτός διαχείρισης, λογικό είναι να ξαναδημιουργήσουν τέτοια προβλήματα και να έχουμε επαναλήψεις τέτοιων φαινομένων.

Η Δασική Υπηρεσία εδώ και τρεις - τέσσερις δεκαετίες περίπου έχει εγκαταλειφθεί πλήρως. Έχει αποστελεχωθεί. Έχουν συνταξιοδοτηθεί οι παλιοί έμπειροι υπάλληλοι, ενώ δεν δίνονται χρήματα για νέες προσλήψεις. Είχε εξαγγελθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση η πρόσληψη 600 δασικών υπαλλήλων, η οποία όμως δεν έγινε. Δεν πρόλαβαν, και εδώ υπήρξε μια ολιγωρία. Η νέα κυβέρνηση υποσχέθηκε ότι θα προχωρήσει σε προσλήψεις, αλλά δεν έχει γίνει κάτι, με αποτέλεσμα οι δασικές υπηρεσίες να υπολειτουργούν και να μην είναι καθόλου αποτελεσματικές.

Επιπλέον, δεν ασχολούνται με το βασικό τους επιστημονικό αντικείμενο, που είναι η διαχείριση των δασών, αλλά με διοικητικά κυρίως θέματα ή τους δασικούς χάρτες. Όχι ότι δεν είναι σημαντικό να γίνει ο δασικός χάρτης, αλλά το θέμα είναι ότι λείπουν από τον χώρο τους, που είναι το δάσος. Το δάσος χρειάζεται διαχείριση. Είναι όπως όταν έχουμε ένα χωράφι. Δεν μπορείς να απέχεις από αυτό. Ειδικά ο χώρος των πεδινών δασών, των παραλιακών δασών (από το ύψος της θάλασσας μέχρι τα 400 μέτρα) είναι σχεδόν όλος εκτός διαχείρισης.

Παλιότερα σ’ αυτές τις περιοχές ασκούνταν δραστηριότητες όπως η βοσκή ή η ρητινοσυλλογή -μια πολύ σημαντική δραστηριότητα στην Πελοπόννησο, την Αττική και την Εύβοια-, που με την καταστροφή των δασών κατέρρευσε ολοσχερώς. Οι παλιοί ρητινοσυλλέκτες απέχουν από το επάγγελμα γιατί τα δέντρα χρειάζεται να είναι κάποιας ηλικίας. Δεν μπορείς να πληγώνεις νεαρά δέντρα. Αυτοί οι άνθρωποι, τόσο οι ρητινοσυλλέκτες όσο και οι βοσκοί, αφαιρούσαν οργανική δραστηριότητα που συσσωρευόταν μέσα από τη διαδικασία της ίδιας της παραγωγής του φυσικού οικοσυστήματος.

Τα οικοσυστήματα, επειδή είναι στην παρακλίμακα, όπως λέμε στην Οικολογία, συσσωρεύουν τεράστιες ποσότητες οργανικής ουσίας που δεν μπαίνει στον κύκλο της ζωής με γρήγορους ρυθμούς. Η αποσύνθεση αργεί γιατί έχουμε παρατεταμένα και ξηρά καλοκαίρια. Αυτό έχει αποτέλεσμα να μην δημιουργούνται άλλα θρεπτικά στοιχεία για να μπουν ξανά στον κύκλο της ζωής κι έτσι συσσωρεύονται τεράστιες ποσότητες οργανικής ουσίας οι οποίες είναι εύφλεκτες και μπορούν να δώσουν από μικρές μέχρι μεγαλύτερες πυρκαγιές.

Τι πρέπει να γίνει αυτή τη στιγμή για να μπορέσουν τα δάση να ανακάμψουν;

Το πρώτο που πρέπει να γίνει είναι κατ’ αρχάς να οργανωθεί και να στελεχωθεί η Δασική Υπηρεσία και να αρχίσει να ασχολείται με τη διαχείριση των δασών ώστε αυτά να θωρακιστούν. Από κει και πέρα, η αποκατάσταση είναι μια πολύπλοκη διαδικασία που απαιτεί τον συντονισμό πολλών υπηρεσιών και δυνάμεων. Στην ουσία είναι μια ανασυγκρότηση των καμένων περιοχών, διότι δεν είναι μόνο τα καμένα δάση, αλλά και τα καμένα χωριά, οι υποδομές, τα χαμένα ποίμνια, μελισσοκομία κ.ά.

Όσον αφορά τον δασικό χώρο, πρέπει άμεσα να κοπούν όλα τα καμένα δέντρα. Από αυτά κάποια θα χρησιμοποιηθούν για την κατασκευή των κορμοσειρών και την αποτροπή των διαβρώσεων. Επειδή οι κατεστραμμένες εκτάσεις είναι τεράστιες, θα πρέπει να δουλέψει πάρα πολύς κόσμος και δεν ξέρω αν οι υπάρχοντες δασικοί συνεταιρισμοί θα μπορέσουν να καλύψουν αυτή την τεράστια ανάγκη που θα δημιουργηθεί, διότι δεν θα δουλέψουν μόνο στην Εύβοια, αλλά επίσης στην Πελοπόννησο και την Αττική.

Αν πετύχουμε να σταθεροποιήσουμε το έδαφος, θα πετύχουμε ένα πολύ σημαντικό αποτέλεσμα. Κατ’ αρχάς δεν θα έχουμε μεγάλες επιφανειακές διαβρώσεις. Ενδεχόμενα να περιορίσουμε πλημμυρικά φαινόμενα σε περιπτώσεις ισχυρών βροχοπτώσεων. Οι σπόροι θα συγκρατηθούν σ’ αυτή την περιοχή και δεν θα παρασυρθούν σε χαμηλότερα τμήματα. Αν γίνουν παράλληλα και φράγματα στα μικρά ρέματα, δεν θα έχουμε πολλές ποσότητες φερτών υλικών προς τα κατάντη. Αν κατασκευαστούν και στα κατάντη φράγματα βάρους από άλλες υπηρεσίες, όπως είναι η ΕΥΔΑΠ ή άλλες τεχνικές υπηρεσίες του κράτους, θα αποτελέσουν και αυτά μια δεύτερη γραμμή άμυνας.

Επίσης, πολύ ξύλο θα πρέπει να φύγει και να χρησιμοποιηθεί στην ξυλοβιομηχανία, κυρίως για παραγωγή μοριοσανίδων και πέλετ. Οι ποσότητες που θα περισσέψουν θα πρέπει ένα τμήμα τους να πάει για τις ανάγκες των κατοίκων των καμένων περιοχών και ένα άλλο που θα μείνει -κλαδιά, κυρίως, που δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν για άλλο σκοπό- θα πρέπει να τεμαχιστεί και να διασκορπιστεί στον χώρο. Θα χρειαστούν όμως μεγάλοι θρυμματιστές, γιατί οι μικροί δεν μπορούν να κάνουν αποτελεσματική δουλειά. Ο διασκορπισμός των κλαδιών μπορεί να λειτουργήσει και ως αντιδιαβρωτικό υλικό και παράλληλα ως προστασία του εδάφους, ενώ με την αποσύνθεσή του θα αποτελέσει και θρεπτικό υλικό για τα φυτά που θα αναπτυχθούν εκεί.

Η ίδια η φύση έχει πολλές δυνατότητες. Τα περισσότερα δάση -αν δεν ήταν διπλοκαμένα με μια συχνότητα δεκαετίας- ήταν ώριμα δάση και έχουν παραγωγή σπερμάτων για να επιτευχθεί η φυσική αναγέννηση. Τα αείφυλλα πλατύφυλλα που έχουν καεί θα πετάξουν σχεδόν αμέσως, μέσα στον μήνα μετά τη φωτιά θα πετάξουν τα νέα τους φύλλα. Τα πεύκα πρέπει να αναπαραχθούν μόνο με σπόρους. Δεν έχουν τη δυνατότητα ριζοβλαστημάτων. Θα βγουν κατά χιλιάδες μέσα στον χειμώνα και την επόμενη χρονιά. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να περάσουν τουλάχιστον δύο χρονιές για να εκτιμήσουμε τη δυνατότητα της φυσικής αναγέννησης και αναλόγως μετά να επέμβουμε.

Τελευταία αναπτύσσονται διάφορες απόψεις, οι οποίες είναι και πολύ τραβηγμένες, και καθόλου επιστημονικά τεκμηριωμένες. Λένε, για παράδειγμα, να αλλάξουμε το πευκοδάσος και να βάλουμε κάποιου άλλου τύπου δάσους. Αυτό είναι μια ματαιοπονία. Δεν μπορούμε να πάμε ενάντια στους φυσικούς νόμους. Η χαλέπιος πεύκη θα επικρατήσει είτε το θέλουμε είτε όχι. Μπορούμε να την περιορίσουμε σε κάποια σημεία, αλλά δεν μπορούμε να τη βγάλουμε τελείως. Θα πρέπει να μπαίνουμε να τα κόβουμε και να τα ξανακόβουμε. Ποιος θα δώσει τόσα χρήματα να γίνουν όλες αυτές οι δουλειές σε έναν τεράστιο χώρο που έχει καεί; Δεν είναι εύκολα πράγματα αυτά. Είναι πέρα από τη φύση τού οικοσυστήματος.

Η φύση θα εκμεταλλευτεί ό,τι δυνατότητα της δίνουμε και, αν δεν παρεμποδιστεί, θα καλύψει όλα αυτά τα κενά. Υπάρχει μια οικολογική αρχή: Η φύση δεν ανέχεται κενά, όπου της αφήνουμε χώρο θα επεκταθεί προς τα εκεί. Εάν δεν καταφέρει να το κάνει, σημαίνει ότι από κάπου παρεμποδίζεται και κυρίως από τον άνθρωπο και τις ανθρώπινες δραστηριότητες.

Η αναδάσωση δηλαδή δεν είναι η λύση;

Προφανώς και δεν είναι η πρώτη λύση. Θα δούμε πού πρέπει να γίνουν αναδασώσεις και με ποιον τρόπο θα γίνουν. Εκτός αυτού, υπάρχουν οι νέες επιστημονικές απόψεις που επιβάλλουν τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Δεν έχουμε συλλέξει σπέρματα από αυτές τις περιοχές. Τα δασικά φυτώρια είναι διαλυμένα, δεν λειτουργεί κανένα. Δεν μπορούμε να φέρουμε ξένο γενετικό υλικό να χρησιμοποιήσουμε σε αναδασώσεις στη χώρα μας. Θα πρέπει να ξαναλειτουργήσουν τα φυτώρια, να μπορούν να παράγουν φυτευτικό υλικό, να είναι διαθέσιμο όταν πρέπει. Θα μπορούσαν στην προσπάθεια αυτή να συμβάλουν και τα ιδιωτικά φυτώρια, αλλά θα πρέπει να μπουν κανόνες, το υλικό θα πρέπει να είναι διαπιστευμένο και να αποδεικνύεται η προέλευσή του.

Έχουν εμφανιστεί πάρα πολλοί χορηγοί - όχι μόνο τώρα. Θυμάμαι, από τις πρώτες συναντήσεις που είχαμε με τον Κ. Χατζηδάκη στο παρελθόν ως υπουργό Περιβάλλοντος, ότι έλεγε ότι υπήρχαν πολλοί χορηγοί που ήθελαν να δώσουν χρήματα για αναδασώσεις. Δεν υπάρχει αντίρρηση, αλλά πού θα γίνουν οι αναδασώσεις και πού θα βρεθεί το φυτευτικό υλικό;