Εισβολή στην Ουκρανία και μείωση ρωσικής επιρροής σε Καύκασο και Κεντρική Ασία

Η απρόκλητη και παράνομη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία εισέρχεται σε νέα φάση. Μετά την παρέλευση του χειμώνα ετοιμάζεται κλιμάκωση των στρατιωτικών επιχειρήσεων.

Μέχρι τώρα, οι βαριές καιρικές συνθήκες επέβαλαν τον περιορισμό των συγκρούσεων. Οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες καταπονούν το στρατιωτικό προσωπικό, ενώ ο μεγάλος όγκος χιονιού και πάγου, αλλά και το λασπώδες έδαφος, δεν επιτρέπουν στα τεθωρακισμένα να αναπτύξουν τις δυνατότητες τους. Εξάλλου οι Ρώσοι πολίτες που επιστρατεύθηκαν το φθινόπωρο, είχαν ανάγκη εκπαίδευσης, τουλάχιστον κάποιων μηνών.

Τους επόμενους μήνες, ο Πούτιν θα θελήσει να δείξει, τόσο στο εσωτερικό της χώρας όσο και προς την διεθνή Κοινότητα, ότι δεν έχουν εξαντληθεί οι δυνατότητες του, παρά τα πενιχρά - σε σχέση με τα προσδοκώμενα - αποτελέσματα της εισβολής.

Η ηγεσία της Ουκρανίας και η παλλαϊκή αντίσταση θα θελήσουν να ανακαταλάβουν όσα περισσότερα ουκρανικά εδάφη μπορούν, ώστε να έχουν την καλύτερη δυνατή διαπραγματευτική θέση, όταν κάτι τέτοιο χρειαστεί.

Θα υπάρξουν μεγάλες ρωσικές επιθέσεις και ουκρανικές αντεπιθέσεις, με χρονικό ορίζοντα τουλάχιστον μέχρι τον ερχομό του επόμενου χειμώνα.

«Ρωσικός κόσμος» και «εγγύς εξωτερικό»

Για την κατανόηση των εξελίξεων είναι αναγκαίο να αναλύσουμε την πραγματική φύση του καθεστώτος Πούτιν. Η ηγετική ομάδα του έχει διαφορετικού είδους γεωστρατηγικές βλέψεις και «ιδεολογική» αντίληψη του κόσμου, από αυτήν που έχουμε εμείς στις δημοκρατικές χώρες.

Οι θεωρητικοί που εργάζονται μέσα στο σύστημα εξουσίας του αυταρχικού καθεστώτος Πούτιν, συμβάλλουν αποφασιστικά στη χάραξη της γεωπολιτικής ατζέντας του. Ενστερνίζονται έναν μεγαλοϊδεατικό ρωσικό σωβινισμό και επιθετικό εθνικισμό, έναν αντι-δυτικισμό με «ευρασιατική» αντίληψη, με χαρακτηριστικά ασιατικού δεσποτισμού που υποτιμά τις δημοκρατικές κατακτήσεις και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το κεντρικό αφήγημα τους είναι να «αναστήσουν» αυτό που θεωρούν ως «χαμένο μεγαλείο» της παλιάς Ρωσίας.

Εδώ και χρόνια μιλούν για έναν «ρωσικό κόσμο», που υπερβαίνει τα σύνορα της σημερινής Ρωσίας. Θεωρούν ότι υπάρχουν και άλλες χώρες γύρω τους που ανήκουν στον «ρωσικό κόσμο», στις οποίες η Ρωσία ηγεμονεύει –ή πρέπει να ηγεμονεύει– γεωστρατηγικά, πολιτικά και πολιτιστικά.

Ο βασικός στόχος είναι οι ανεξάρτητες σήμερα χώρες, που ανήκαν κάποτε στην παλιά ρωσική αυτοκρατορία, τσαρική ή σοβιετική, τις οποίες στη Μόσχα αποκαλούν «εγγύς εξωτερικό», να ενταχθούν σε μια ελεγχόμενη από τη Ρωσία ζώνη επιρροής.

Να καταστούν δηλαδή χώρες «περιορισμένης κυριαρχίας», με δικαίωμα «βέτο» της Ρωσίας για τον διεθνή προσανατολισμό τους, για το σε ποιες συμμαχίες και διεθνείς ή περιφερειακούς οργανισμούς μπορούν να ενταχθούν. Ή να αποδεχτούν ένα καθεστώς ουδετερότητας από θέση αδυναμίας, δηλαδή μια «φινλανδοποίησή» τους. Ίσως και έλεγχο του εσωτερικού καθεστώτος τους, ώστε αυτό να είναι φιλικό προς το Κρεμλίνο.

Κάποια εδάφη πιθανόν στοχεύουν να τα εντάξουν απευθείας στη «ρωσική κυριαρχία», όπως τα κατεχόμενα μέχρι σήμερα από τη Ρωσία εδάφη της Γεωργίας (Αμπχαζία, Νότια Οσετία) και της Μολδαβίας (Υπερδνειστερία). Μαζί με την παράνομα προσαρτημένη Κριμαία και την Ανατολική Ουκρανία.

Τον Ιανουάριο του 2022 είχε γίνει στρατιωτική επέμβαση με επικεφαλής ρωσικά στρατεύματα στο Καζακστάν, για να διασωθεί το ημι-δικτατορικό καθεστώς του από τις λαϊκές διαδηλώσεις. Αυτά καταδεικνύουν την κεντρική του αντίληψη για το πώς αντιλαμβάνεται τον «ζωτικό χώρο» του.

Η εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία (2008) είχε φανεί πολύ «μακρινή» στους Δυτικούς για να παρέμβουν με κάποιον τρόπο. Η ρωσική εισβολή στην Κριμαία (2014) είχε κοστίσει στην Ρωσία την καταδίκη από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, την αποπομπή της από τους G8 και κάποιες οικονομικές κυρώσεις. Ήταν όμως εύκολα ενσωματώσιμες συνέπειες. Όλα τα προηγούμενα ώθησαν τη ρωσική ηγεσία να υποτιμήσει τις ενδεχόμενες διεθνείς αντιδράσεις.

Ανησυχία και αναδιάταξη συμμαχιών

Οι χώρες στον Καύκασο και την Κεντρική Ασία, κυρίως πρώην μέλη της Σοβιετικής Ένωσης, παρακολουθούν με μεγάλη ανησυχία τις εξελίξεις. Βλέπουν την απόπειρα της σημερινής ρωσικής ηγετικής ομάδας "να πάρει τη ρεβάνς" για την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ως άμεσο κίνδυνο για την εδαφική ακεραιότητα και ανεξαρτησία τους.

Οι οικονομικές συνέπειες της εισβολής τις επηρεάζουν άμεσα. Οι πιθανότητες για ακόμα πιο μεγάλα προσφυγικά/μεταναστευτικά κύματα προς αυτές ενισχύονται.

Η συνεχής διπλωματική απομόνωση της Ρωσίας, οι συνέπειες από τις οικονομικές κυρώσεις που έχουν επιβληθεί σε βάρος της από την διεθνή Κοινότητα, η επικέντρωση στο ουκρανικό μέτωπο και η συνεχής ανάγκη για στρατεύματα και εξοπλισμούς, δεν επιτρέπουν στην ρωσική ηγεσία να ασκεί τον ρόλο που θα ήθελε στην περιοχή της.

Στην προ ολίγων μηνών αναζωπύρωση των συγκρούσεων μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, η Ρωσία δεν έπαιξε τον ρόλο που αναμενόταν ως δύναμη που έχει ειρηνευτικά στρατεύματα στην περιοχή. Γεγονός που προκάλεσε βαθιά απογοήτευση της αρμενικής ηγεσίας.

Ήδη ρόλο μεσολαβητών παίζουν, σε συνεννόηση μεταξύ τους, οι πρόεδροι Γαλλίας και Τουρκίας, Εμανουέλ Μακρόν και Ταγίπ Ερντογάν. Η μεν Γαλλία διατηρώντας παραδοσιακές σχέσεις με την Αρμενία, η δε Τουρκία έχοντας αδελφικές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν.

Επίσης, οι ΗΠΑ δείχνουν το ενδιαφέρον τους να μην οδηγηθεί σε αποσταθεροποίηση η περιοχή, αναλαμβάνοντας προσεκτικές πρωτοβουλίες.

Στην Γεωργία πρόσφατα, εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτών που κρατούσαν τη σημαία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κατόρθωσαν να ακυρώσουν νόμο της κυβέρνησης. Ο νόμος που θεωρείτο "ρωσικής λογικής", θα επέβαλε να καταγραφούν πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ως "ξένοι πράκτορες".

Ο νέος ηγέτης του Καζακστάν παρατηρεί την υποβάθμιση της ρωσικής επιρροής. Με μια εντυπωσιακή κίνηση, στρέφεται προς την Κίνα, με την οποία υπογράφει σειρά συμφωνιών ως αντιστάθμισμα.

Πολλές άλλες κεντροασιατικές χώρες κάνουν το ίδιο. Προεξοφλούν περιορισμό των δυνατοτήτων της Ρωσίας και αποδέχονται την διείσδυση της Κίνας. Η τελευταία αξιοποιεί τη ευκαιρία να εδραιώσει την επιρροή της στις γειτονικές προς αυτήν χώρες. Σε κάποιες από αυτές τις χώρες, ενδυναμώνεται παράλληλα και ο ρόλος των ΗΠΑ.

Η ίδια η Ρωσία, ολοένα και περισσότερο, αρχίζει να εξαρτάται από την Κίνα. Είναι αναγκασμένη να της παρέχει ορυκτά καύσιμα σε ολοένα και χαμηλότερες τιμές, αφού η πρόσβαση στις δυτικές αγορές έχει περιοριστεί κατά πολύ. Κινδυνεύει έτσι η Ρωσία να μεταβληθεί σε "βενζινάδικο της Κίνας", όπως προσφυώς έχει διατυπωθεί.

Η Κίνα έχει μεν απολυταρχικό καθεστώς, είναι όμως κατεξοχήν δύναμη της παγκοσμιοποίησης. Αντλεί δύναμη από τις οικονομικές και εμπορικές συναλλαγές της σε όλο τον κόσμο. Υποσκελίζει την Ρωσία στην διεθνή σκηνή, ενισχυόμενη ως βασικός παγκόσμιος ανταγωνιστής των ΗΠΑ.

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία όχι μόνο δεν οδήγησε σε ενδυνάμωση του διεθνούς ρόλου της Ρωσίας, αλλά συμβάλει στην μείωση της επιρροής της, ακόμα και στην άμεση γειτονιά της.

Η Ρωσία απομονώνεται ολοένα και περισσότερο. Τείνει να γίνει κράτος-«παρίας» της διεθνούς ζωής. Ο Πούτιν καταστρέφει την ίδια τη χώρα και τον λαό του.

* Ο Θόδωρος Τσίκας είναι Πολιτικός Επιστήμονας-Διεθνολόγος, Αντιπρόεδρος της Ελληνικής Ένωσης για την Ομοσπονδία της Ευρώπης (ΕΕνΟΕ)