Η Αριστερά ως αφηρημένη έννοια
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2004-05-19
Την Κυριακή διάβασα στην «Αυγή» ένα άρθρο του Θοδωρή Δρίτσα με τίτλο «Ενότητα... ο πιο δύσκολος δρόμος», και θέμα, όπως εύκολα μαντεύει κανείς, τον επιθανάτιο ρόγχο του ΣΥΡΙΖΑ. Δεν θα ήθελα να σχολιάσω τα όσα έχουν συμβεί τελευταία στον εν λόγω χώρο, αλλά μόνο να διατυπώσω κάποιες γενικότερες σκέψεις.
Στο κείμενο του Θ. Δρίτσα δεσπόζουν δύο έννοιες: ενότητα και συνεννόηση. Το γιατί προβάλλονται ως αυτονόητα θετικές, εύκολα εξηγείται. Δεν είναι προτιμότερη η ενότητα από τη διχόνοια, όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στη ζωή γενικότερα; Δεν θα ήταν καλύτερο να τα βρίσκουμε μεταξύ μας αντί να τσακωνόμαστε; Δεν ωφελείται μια παράταξη όταν ξεπερνάει τον κατακερματισμό της και εμφανίζεται ενωμένη; Προφανώς, ναι. Ας δούμε όμως συγκεκριμένα τι σημαίνει η ενότητα και η συνεννόηση που υποτίθεται ότι χαρακτήριζε τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρις ότου να αρχίσουν οι σκυλοκαβγάδες. Δηλαδή, τι σημαίνει πολιτικά.
Ποιο είναι το αρχικό πρόβλημα; Για να το πω επιγραμματικά, η ιδέα της Αριστεράς διατηρεί την αίγλη της σε ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, παρά το γεγονός ότι έχει χάσει το πολιτικό της περιεχόμενο. Κι έτσι κάθε προσπάθεια επανασυγκόλλησης που επικαλείται αυτή την αίγλη καταλήγει σε αδιέξοδο, επειδή επαναφέρει την πολιτική στο προσκήνιο. Οχι όμως ως κοινό στόχο, αλλά ως έλλειψη η οποία συγκαλύφθηκε για να επιτευχθεί η ενότητά της. Δηλαδή η αφηρημένη έννοια της Αριστεράς συγκινεί ακόμα. Οταν όμως βρεθεί αντιμέτωπη με ένα πραγματικό και επείγον πρόβλημα, όπως το Κυπριακό -όταν τεθεί θέμα πολιτικού περιεχομένου- αποκαλύπτεται η αδυναμία της να αρθρώσει πειστικά ένα συνεκτικό αριστερό λόγο.
Γι’ αυτό προσπαθεί να περιορίσει την πολιτική σε δύο μόνο χώρους, όπου μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό της: την ιστορική μνήμη και την καταδίκη του νεοφιλελευθερισμού σε συνδυασμό με τον αντιαμερικανισμό. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, παρά την έντονη πολιτικοποίησή τους, η Αριστερά παραμένει αφηρημένη και κατ’ επέκταση μεταφυσική. Η ιστορική μνήμη υπεραναπληρώνει την τρέχουσα μειονεξία, παραπέμποντας σε μια ηρωική εποχή, όταν το δίκιο ήταν όλο με το μέρος μας και τα προβλήματα που σήμερα αντιμετωπίζουμε δεν είχαν προκύψει. Οσο για τους δαίμονες νεοφιλελεύθερους/Αμερικανούς, και πάλι η αντιμετώπισή τους αποδεικνύεται πολιτικά αφηρημένη, εφόσον ένα απλό ανάθεμα αρκεί για να κατοχυρωθεί η αριστεροσύνη οποιουδήποτε. Οπως έχουμε ξαναπεί, η δαιμονοποίηση πρέπει να αποφεύγεται, όχι ως υπερβολική ή άδικη αλλά επειδή δημιουργεί αγγέλους, οι οποίοι, ως γνωστόν, κινούνται πέραν της πολιτικής. Ετσι η Αριστερά από συγκεκριμένη εναλλακτική πολιτική πρόταση γίνεται εύκολη και, κυρίως, αφηρημένη καταγγελία.
Πολλά και διόλου ευχάριστα έχουν ακουστεί ένθεν και ένθεν για το τι συνέβη στον ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμα όμως κι αν ισχύουν τα περί προσωπικών φιλοδοξιών, υπαναχωρήσεων και αλαζονείας, νομίζω ότι θα πρέπει να εγγραφούν σε ένα γενικότερο πλαίσιο, που είναι η κατάργηση της πολιτικής. Η οποία δεν προέκυψε όταν δόθηκε η μάχη για το σταυρό στις εκλογές ή όταν ετέθη θέμα λίστας για τις ευρωεκλογές. Φοβάμαι ότι η κατάργηση της πολιτικής ήταν η δυνητική προϋπόθεση του ΣΥΡΙΖΑ. Στο όνομα μιας αφηρημένης και πολιτικά εξαϋλωμένης Αριστεράς, κατασκεύασε την απολιτική και συνεπώς εύθραυστη ενότητά της, που κατέρρευσε με τον πρώτο κλυδωνισμό. Πώς είναι δυνατόν στο νέο σχήμα, που υποτίθεται ότι ενσάρκωνε την ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά, να φιγουράρουν στην πρώτη γραμμή στελέχη που διώχθηκαν από το ΚΚΕ αλλά τον Περισσό τον κουβαλάνε ακόμα στο κεφάλι τους; Πώς γίνεται να προβάλλεται ως σύμβολο της νέας Αριστεράς ο Μανώλης Γλέζος, με τις «ελληνοπρεπείς» δηλώσεις του ότι μόνο εμείς έχουμε πολυδιάστατη σκέψη ενώ όλοι οι ξένοι είναι μονοδιάστατοι; Πώς συνυπάρχει η ανανεωτική Αριστερά με τους Τροτσκιστές; Αραγε, στο όνομα της ενότητας και της συνεννόησης θα πρέπει να εξευμενίσουμε τον Κλεάνθη Γρίβα; Μήπως το γεγονός ότι όλοι οι ανωτέρω έχουν ταχθεί εναντίον του φιλελευθερισμού και της νέας τάξης πραγμάτων αποδεικνύει ότι αυτό μπορεί να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά δεν αρκεί για να ξανασταθεί η Αριστερά στα πόδια της;
Για να επαναλάβω τα λόγια κάποιου άλλου, δεν διαλέγουμε εμείς τα προβλήματα - εκείνα μάς διαλέγουν. Αυτόν το ρόλο έπαιξε το Κυπριακό. Επανέφερε στο προσκήνιο την πολιτική και μας ανάγκασε να καταλάβουμε ότι η ανανεωτική Αριστερά δεν πρέπει να επιδιώκει μόνο να μπει ο Συνασπισμός στη Βουλή και, κυρίως, δεν είναι μια αφηρημένη, μεταφυσική ιδέα, την οποία θεραπεύουμε με απλές και ανέξοδες δηλώσεις.
Η Αριστερά οφείλει να καταλήγει σε συγκεκριμένες και επίμαχες πολιτικές προτάσεις, που μοιραία διχάζουν. Δεν εισηγούμαι επιστροφή στο σεχταριστικό παρελθόν, όταν όποιος δεν συμφωνούσε ήταν προδότης. Εισηγούμαι την επάνοδο της πολιτικής.
Στο κείμενο του Θ. Δρίτσα δεσπόζουν δύο έννοιες: ενότητα και συνεννόηση. Το γιατί προβάλλονται ως αυτονόητα θετικές, εύκολα εξηγείται. Δεν είναι προτιμότερη η ενότητα από τη διχόνοια, όχι μόνο στην πολιτική αλλά και στη ζωή γενικότερα; Δεν θα ήταν καλύτερο να τα βρίσκουμε μεταξύ μας αντί να τσακωνόμαστε; Δεν ωφελείται μια παράταξη όταν ξεπερνάει τον κατακερματισμό της και εμφανίζεται ενωμένη; Προφανώς, ναι. Ας δούμε όμως συγκεκριμένα τι σημαίνει η ενότητα και η συνεννόηση που υποτίθεται ότι χαρακτήριζε τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρις ότου να αρχίσουν οι σκυλοκαβγάδες. Δηλαδή, τι σημαίνει πολιτικά.
Ποιο είναι το αρχικό πρόβλημα; Για να το πω επιγραμματικά, η ιδέα της Αριστεράς διατηρεί την αίγλη της σε ένα κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας, παρά το γεγονός ότι έχει χάσει το πολιτικό της περιεχόμενο. Κι έτσι κάθε προσπάθεια επανασυγκόλλησης που επικαλείται αυτή την αίγλη καταλήγει σε αδιέξοδο, επειδή επαναφέρει την πολιτική στο προσκήνιο. Οχι όμως ως κοινό στόχο, αλλά ως έλλειψη η οποία συγκαλύφθηκε για να επιτευχθεί η ενότητά της. Δηλαδή η αφηρημένη έννοια της Αριστεράς συγκινεί ακόμα. Οταν όμως βρεθεί αντιμέτωπη με ένα πραγματικό και επείγον πρόβλημα, όπως το Κυπριακό -όταν τεθεί θέμα πολιτικού περιεχομένου- αποκαλύπτεται η αδυναμία της να αρθρώσει πειστικά ένα συνεκτικό αριστερό λόγο.
Γι’ αυτό προσπαθεί να περιορίσει την πολιτική σε δύο μόνο χώρους, όπου μπορεί να αναγνωρίσει τον εαυτό της: την ιστορική μνήμη και την καταδίκη του νεοφιλελευθερισμού σε συνδυασμό με τον αντιαμερικανισμό. Και στις δύο περιπτώσεις όμως, παρά την έντονη πολιτικοποίησή τους, η Αριστερά παραμένει αφηρημένη και κατ’ επέκταση μεταφυσική. Η ιστορική μνήμη υπεραναπληρώνει την τρέχουσα μειονεξία, παραπέμποντας σε μια ηρωική εποχή, όταν το δίκιο ήταν όλο με το μέρος μας και τα προβλήματα που σήμερα αντιμετωπίζουμε δεν είχαν προκύψει. Οσο για τους δαίμονες νεοφιλελεύθερους/Αμερικανούς, και πάλι η αντιμετώπισή τους αποδεικνύεται πολιτικά αφηρημένη, εφόσον ένα απλό ανάθεμα αρκεί για να κατοχυρωθεί η αριστεροσύνη οποιουδήποτε. Οπως έχουμε ξαναπεί, η δαιμονοποίηση πρέπει να αποφεύγεται, όχι ως υπερβολική ή άδικη αλλά επειδή δημιουργεί αγγέλους, οι οποίοι, ως γνωστόν, κινούνται πέραν της πολιτικής. Ετσι η Αριστερά από συγκεκριμένη εναλλακτική πολιτική πρόταση γίνεται εύκολη και, κυρίως, αφηρημένη καταγγελία.
Πολλά και διόλου ευχάριστα έχουν ακουστεί ένθεν και ένθεν για το τι συνέβη στον ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμα όμως κι αν ισχύουν τα περί προσωπικών φιλοδοξιών, υπαναχωρήσεων και αλαζονείας, νομίζω ότι θα πρέπει να εγγραφούν σε ένα γενικότερο πλαίσιο, που είναι η κατάργηση της πολιτικής. Η οποία δεν προέκυψε όταν δόθηκε η μάχη για το σταυρό στις εκλογές ή όταν ετέθη θέμα λίστας για τις ευρωεκλογές. Φοβάμαι ότι η κατάργηση της πολιτικής ήταν η δυνητική προϋπόθεση του ΣΥΡΙΖΑ. Στο όνομα μιας αφηρημένης και πολιτικά εξαϋλωμένης Αριστεράς, κατασκεύασε την απολιτική και συνεπώς εύθραυστη ενότητά της, που κατέρρευσε με τον πρώτο κλυδωνισμό. Πώς είναι δυνατόν στο νέο σχήμα, που υποτίθεται ότι ενσάρκωνε την ανανεωτική και ριζοσπαστική Αριστερά, να φιγουράρουν στην πρώτη γραμμή στελέχη που διώχθηκαν από το ΚΚΕ αλλά τον Περισσό τον κουβαλάνε ακόμα στο κεφάλι τους; Πώς γίνεται να προβάλλεται ως σύμβολο της νέας Αριστεράς ο Μανώλης Γλέζος, με τις «ελληνοπρεπείς» δηλώσεις του ότι μόνο εμείς έχουμε πολυδιάστατη σκέψη ενώ όλοι οι ξένοι είναι μονοδιάστατοι; Πώς συνυπάρχει η ανανεωτική Αριστερά με τους Τροτσκιστές; Αραγε, στο όνομα της ενότητας και της συνεννόησης θα πρέπει να εξευμενίσουμε τον Κλεάνθη Γρίβα; Μήπως το γεγονός ότι όλοι οι ανωτέρω έχουν ταχθεί εναντίον του φιλελευθερισμού και της νέας τάξης πραγμάτων αποδεικνύει ότι αυτό μπορεί να αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση, αλλά δεν αρκεί για να ξανασταθεί η Αριστερά στα πόδια της;
Για να επαναλάβω τα λόγια κάποιου άλλου, δεν διαλέγουμε εμείς τα προβλήματα - εκείνα μάς διαλέγουν. Αυτόν το ρόλο έπαιξε το Κυπριακό. Επανέφερε στο προσκήνιο την πολιτική και μας ανάγκασε να καταλάβουμε ότι η ανανεωτική Αριστερά δεν πρέπει να επιδιώκει μόνο να μπει ο Συνασπισμός στη Βουλή και, κυρίως, δεν είναι μια αφηρημένη, μεταφυσική ιδέα, την οποία θεραπεύουμε με απλές και ανέξοδες δηλώσεις.
Η Αριστερά οφείλει να καταλήγει σε συγκεκριμένες και επίμαχες πολιτικές προτάσεις, που μοιραία διχάζουν. Δεν εισηγούμαι επιστροφή στο σεχταριστικό παρελθόν, όταν όποιος δεν συμφωνούσε ήταν προδότης. Εισηγούμαι την επάνοδο της πολιτικής.