2+1 ιστορίες απ’ τη Μακεδονία
Στέργιος Καλπάκης, Δημοσιευμένο: 2018-01-16
«Έγινε πολλή κατάχρηση στόμφου, φτηνού λυρισμού, πολλή σπατάλη άχρηστης φιλοπατρίας...»
-Μενέλαος Λουντέμης, Οδός Αβύσσου αριθμός 0
Στα τέλη του 2014, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μας ανατέθηκε σε μια ομάδα φοιτητών του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, Επιστήμες της Αγωγής, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας να αναζητήσουμε και να αναλύσουμε πρωτογενείς πηγές που αφορούσαν τα γεγονότα της περιόδου 1916 – 1918 στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.
Δύο από αυτές ήταν το βιβλίο του Βρετανού βιολόγου, Edward Percy Stebbing, με τον τίτλο At the Serbian front in Macedonia και το χειρόγραφο Ημερολόγιον Εκστρατείας του Ανθυπολοχαγού του Πεζικού, Νικόλαου Καραφύλλη.
Ο Stebbing βρέθηκε στο Μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο του 1916, όπου υπηρέτησε ως αξιωματικός μεταφορών στην περιοχή του χωριού Ostrovo (σημερινή Άρνισσα του Ν. Πέλλας). Πρόκειται για μία κρίσιμη περίοδο, όπου η πλάστιγγα έγερνε υπέρ των Κεντρικών Δυνάμεων, αφού οι Βούλγαροι είχαν κινηθεί αρκετά νότια καταλαμβάνοντας ακόμη και τη Φλώρινα (Αύγουστος 1916) και οι ανάγκες για ενίσχυση του συμμαχικού μετώπου ήταν τεράστιες, τη στιγμή μάλιστα που η Ελλάδα τηρούσε ουδέτερη στάση.
Στο ταξίδι του από τη Θεσσαλονίκη προς την Άρνισσα, ο Stebbing πέρασε από το Enidze Vardar (σημερινά Γιαννιτσά), το Vertekop (σημερινή Σκύδρα) και διέμεινε στα Vodena (σημερινή Έδεσσα) παρατηρώντας σε αυτή την πορεία μια «αξιοσημείωτη συλλογή διαφορετικών τύπων ανθρώπων», και συγκεκριμένα «Έλληνες, Τούρκους, Αλβανούς, Εβραίους, Σέρβους, το Βουλγάρικο Τύπο (The Bulgar Type) και Ρουμάνους». Είναι πιθανό με την αναφορά στο «Βουλγάρικο Τύπο» να εννοεί τους Σλάβους, ενώ «Ρουμάνους» εννοεί μάλλον τους Βλάχους, των οποίων η γλώσσα είναι λατινική που μοιάζει με τη ρουμάνικη.
Ο Ανθυπολοχαγός Καραφύλλης, με καταγωγή από τη Λέσβο, βρέθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο, και συγκεκριμένα στην περιοχή μεταξύ της Φλώρινας και του Μοναστηρίου, από το Σεπτέμβριο έως το Νοέμβριο του 1917, όπου υπηρέτησε ως μέλος της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, και αφού η Ελλάδα είχε μπει επίσημα στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων μόλις τον Ιούνιο του 1917.
Ενδιαφέρον έχουν όσα γράφει για τον ανταγωνισμό μεταξύ Ελλήνων, Σέρβων και Βουλγάρων για την κυριαρχία στη περιοχή αλλά και τη στάση των ντόπιων κατοίκων. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Καραφύλλης: «Εθνικής συνείδησης ανεπιφυλάκτως μπορεί να το πή κανείς ότι δεν υπάρχει εδώ περά. Οι κάτοικοι αν τους ερωτήσεις, τι είναι θα σου απαντήσουν αφελέστατα ότι εάν μεν το χωριόν των είναι Ελληνικόν είναι Έλληνες, εάν Σέρβικο-Σέρβοι, εάν Βουλγάρικο-Βούλγαροι. Στους τελευταίους όμως θα δης ότι έχουν κάποια ιδιαιτέρα συμπάθεια και τούτο διότι οι Βούλγαροι οσάκις ήλθον εδώ προπαγανδιστικώς πάντοτε ενεργώντας δεν επρουξένησαν ζημίαν εις τους κατοίκους, πράγμα το οποίο δεν συνέβη και με τους ημετέρους και με τους Σέρβους. Εξ’ άλλου οι Βούλγαροι εκλαμβάνοντας αυτούς Βουλγάρους καθότι ομιλούντας την αυτήν γλώσσαν εφέροντο απέναντί των ως προς Βούλγαρους ενώ οι Έλληνες και οι Σέρβοι ιδία οι στρατιώται τους μετεχειρίσθησαν ως εχθρούς.».
Με τις περιγραφές του Καραφύλλη από το Μέτωπο να μοιάζουν συγκλονιστικά με όσα αφηγείται ο Στρατής Μυριβήλης στο μυθιστόρημά του Η ζωή εν τάφω, το οποίο άρχισε να γράφει κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαινιάζοντας τη σύγχρονη ελληνική αντιπολεμική λογοτεχνία, ανέτρεξα στο κεφάλαιο με τον τίτλο Ζάβαλη Μάικω.
Εκεί, ο ήρωας του Μυριβήλη, λοχίας Αντώνης Κωστούλας, αναφέρεται στους κατοίκους του χωριού Βελούζινα, μεταξύ Φλώρινας και Μοναστηρίου, ως εξής: «Τούτοι εδώ μιλάνε μια γλώσσα που την καταλαβαίνουν κ’ οι Σέρβοι κ’ οι Βούλγαροι. Τους πρώτους τους μισούνε, γιατί τους πιλατεύονται και τους μεταχειρίζονται για Βούλγαρους. Και τους Βούλγαρους τους μισούνε, γιατί πήραν τα παιδιά τους στον πόλεμο. Εμάς τους Ρωμιούς μας δέχονται με κάποια συμπαθητική περιέργεια, μόνο και μόνο γιατί είμαστε οι γνήσιοι πνευματικοί υποταχτικοί του Πατρίκ, δηλαδή του Οικουμενικού Πατριάρχη. […] Μολαταύτα δε θέλουν νάναι μήτε Μπουλγκάρ μήτε Σ’ρρπ μήτε Γκ’ρρτς.».
Με αυτές τις αναφορές δε φιλοδοξώ «ν’ ανακαλύψω την Αμερική» για ένα ζήτημα στο οποίο η σύγχρονη επιστημονική έρευνα έχει βγάλει προ πολλού τα συμπεράσματά της, παρά μονάχα να ενισχύσω την άποψη που διαφωνεί ότι «Η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική» και υποστηρίζει ότι η Μακεδονία είναι μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που για αιώνες κατοικείται από διάφορες εθνοτικές ομάδες και το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κατάφερε να προσαρτήσει το νέο ελληνικό κράτος, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χάρη σε μια σειρά στρατιωτικών και διπλωματικών επιτυχιών αλλά και μέσα από τον σπαρακτικό ξεριζωμό και τις αμοιβαίες ανταλλαγές πληθυσμών.
Πλέον, 100 χρόνια μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μια ευνοϊκή πολιτική συγκυρία στη γειτονική χώρα καθιστά εφικτή την εξεύρεση μιας αμοιβαίας αποδεκτής λύσης, με χρήση του όρου Μακεδονία σε σύνθετη ονομασία. Όμως, για ακόμη μία φορά, βλέπουμε να διαμορφώνεται στην ελληνική κοινωνία ένα ρεύμα έτοιμο να τορπιλίσει την προσπάθεια με «πατριωτικά» συλλαλητήρια που στην ουσία αποτελούν εκτροφεία μελλοντικών ψηφοφόρων της Χρυσής Αυγής. Αιχμή του δόρατος στο εθνικιστικό παραλήρημα δε θα μπορούσε να είναι άλλος από την Εκκλησία.
Γιʼ αυτό, οι δυνάμεις της μετριοπάθειας οφείλουν νʼ αφήσουν στην άκρη τις πολιτικές σκοπιμότητες και να συμβάλλουν όχι μόνο στην εξεύρεση λύσης αλλά και στο δύσκολο έργο επίτευξης της ιστορικής μας αυτογνωσίας.
-Μενέλαος Λουντέμης, Οδός Αβύσσου αριθμός 0
Στα τέλη του 2014, με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μας ανατέθηκε σε μια ομάδα φοιτητών του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών, Επιστήμες της Αγωγής, του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας να αναζητήσουμε και να αναλύσουμε πρωτογενείς πηγές που αφορούσαν τα γεγονότα της περιόδου 1916 – 1918 στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας.
Δύο από αυτές ήταν το βιβλίο του Βρετανού βιολόγου, Edward Percy Stebbing, με τον τίτλο At the Serbian front in Macedonia και το χειρόγραφο Ημερολόγιον Εκστρατείας του Ανθυπολοχαγού του Πεζικού, Νικόλαου Καραφύλλη.
Ο Stebbing βρέθηκε στο Μέτωπο της Δυτικής Μακεδονίας από τον Αύγουστο έως το Νοέμβριο του 1916, όπου υπηρέτησε ως αξιωματικός μεταφορών στην περιοχή του χωριού Ostrovo (σημερινή Άρνισσα του Ν. Πέλλας). Πρόκειται για μία κρίσιμη περίοδο, όπου η πλάστιγγα έγερνε υπέρ των Κεντρικών Δυνάμεων, αφού οι Βούλγαροι είχαν κινηθεί αρκετά νότια καταλαμβάνοντας ακόμη και τη Φλώρινα (Αύγουστος 1916) και οι ανάγκες για ενίσχυση του συμμαχικού μετώπου ήταν τεράστιες, τη στιγμή μάλιστα που η Ελλάδα τηρούσε ουδέτερη στάση.
Στο ταξίδι του από τη Θεσσαλονίκη προς την Άρνισσα, ο Stebbing πέρασε από το Enidze Vardar (σημερινά Γιαννιτσά), το Vertekop (σημερινή Σκύδρα) και διέμεινε στα Vodena (σημερινή Έδεσσα) παρατηρώντας σε αυτή την πορεία μια «αξιοσημείωτη συλλογή διαφορετικών τύπων ανθρώπων», και συγκεκριμένα «Έλληνες, Τούρκους, Αλβανούς, Εβραίους, Σέρβους, το Βουλγάρικο Τύπο (The Bulgar Type) και Ρουμάνους». Είναι πιθανό με την αναφορά στο «Βουλγάρικο Τύπο» να εννοεί τους Σλάβους, ενώ «Ρουμάνους» εννοεί μάλλον τους Βλάχους, των οποίων η γλώσσα είναι λατινική που μοιάζει με τη ρουμάνικη.
Ο Ανθυπολοχαγός Καραφύλλης, με καταγωγή από τη Λέσβο, βρέθηκε στο Μακεδονικό Μέτωπο, και συγκεκριμένα στην περιοχή μεταξύ της Φλώρινας και του Μοναστηρίου, από το Σεπτέμβριο έως το Νοέμβριο του 1917, όπου υπηρέτησε ως μέλος της Μεραρχίας Αρχιπελάγους, και αφού η Ελλάδα είχε μπει επίσημα στον πόλεμο στο πλευρό των Συμμάχων μόλις τον Ιούνιο του 1917.
Ενδιαφέρον έχουν όσα γράφει για τον ανταγωνισμό μεταξύ Ελλήνων, Σέρβων και Βουλγάρων για την κυριαρχία στη περιοχή αλλά και τη στάση των ντόπιων κατοίκων. Αναφέρει χαρακτηριστικά ο Καραφύλλης: «Εθνικής συνείδησης ανεπιφυλάκτως μπορεί να το πή κανείς ότι δεν υπάρχει εδώ περά. Οι κάτοικοι αν τους ερωτήσεις, τι είναι θα σου απαντήσουν αφελέστατα ότι εάν μεν το χωριόν των είναι Ελληνικόν είναι Έλληνες, εάν Σέρβικο-Σέρβοι, εάν Βουλγάρικο-Βούλγαροι. Στους τελευταίους όμως θα δης ότι έχουν κάποια ιδιαιτέρα συμπάθεια και τούτο διότι οι Βούλγαροι οσάκις ήλθον εδώ προπαγανδιστικώς πάντοτε ενεργώντας δεν επρουξένησαν ζημίαν εις τους κατοίκους, πράγμα το οποίο δεν συνέβη και με τους ημετέρους και με τους Σέρβους. Εξ’ άλλου οι Βούλγαροι εκλαμβάνοντας αυτούς Βουλγάρους καθότι ομιλούντας την αυτήν γλώσσαν εφέροντο απέναντί των ως προς Βούλγαρους ενώ οι Έλληνες και οι Σέρβοι ιδία οι στρατιώται τους μετεχειρίσθησαν ως εχθρούς.».
Με τις περιγραφές του Καραφύλλη από το Μέτωπο να μοιάζουν συγκλονιστικά με όσα αφηγείται ο Στρατής Μυριβήλης στο μυθιστόρημά του Η ζωή εν τάφω, το οποίο άρχισε να γράφει κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου εγκαινιάζοντας τη σύγχρονη ελληνική αντιπολεμική λογοτεχνία, ανέτρεξα στο κεφάλαιο με τον τίτλο Ζάβαλη Μάικω.
Εκεί, ο ήρωας του Μυριβήλη, λοχίας Αντώνης Κωστούλας, αναφέρεται στους κατοίκους του χωριού Βελούζινα, μεταξύ Φλώρινας και Μοναστηρίου, ως εξής: «Τούτοι εδώ μιλάνε μια γλώσσα που την καταλαβαίνουν κ’ οι Σέρβοι κ’ οι Βούλγαροι. Τους πρώτους τους μισούνε, γιατί τους πιλατεύονται και τους μεταχειρίζονται για Βούλγαρους. Και τους Βούλγαρους τους μισούνε, γιατί πήραν τα παιδιά τους στον πόλεμο. Εμάς τους Ρωμιούς μας δέχονται με κάποια συμπαθητική περιέργεια, μόνο και μόνο γιατί είμαστε οι γνήσιοι πνευματικοί υποταχτικοί του Πατρίκ, δηλαδή του Οικουμενικού Πατριάρχη. […] Μολαταύτα δε θέλουν νάναι μήτε Μπουλγκάρ μήτε Σ’ρρπ μήτε Γκ’ρρτς.».
Με αυτές τις αναφορές δε φιλοδοξώ «ν’ ανακαλύψω την Αμερική» για ένα ζήτημα στο οποίο η σύγχρονη επιστημονική έρευνα έχει βγάλει προ πολλού τα συμπεράσματά της, παρά μονάχα να ενισχύσω την άποψη που διαφωνεί ότι «Η Μακεδονία είναι μία και είναι ελληνική» και υποστηρίζει ότι η Μακεδονία είναι μια ευρύτερη γεωγραφική περιοχή που για αιώνες κατοικείται από διάφορες εθνοτικές ομάδες και το μεγαλύτερο μέρος της οποίας κατάφερε να προσαρτήσει το νέο ελληνικό κράτος, μετά την κατάρρευση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, χάρη σε μια σειρά στρατιωτικών και διπλωματικών επιτυχιών αλλά και μέσα από τον σπαρακτικό ξεριζωμό και τις αμοιβαίες ανταλλαγές πληθυσμών.
Πλέον, 100 χρόνια μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, μια ευνοϊκή πολιτική συγκυρία στη γειτονική χώρα καθιστά εφικτή την εξεύρεση μιας αμοιβαίας αποδεκτής λύσης, με χρήση του όρου Μακεδονία σε σύνθετη ονομασία. Όμως, για ακόμη μία φορά, βλέπουμε να διαμορφώνεται στην ελληνική κοινωνία ένα ρεύμα έτοιμο να τορπιλίσει την προσπάθεια με «πατριωτικά» συλλαλητήρια που στην ουσία αποτελούν εκτροφεία μελλοντικών ψηφοφόρων της Χρυσής Αυγής. Αιχμή του δόρατος στο εθνικιστικό παραλήρημα δε θα μπορούσε να είναι άλλος από την Εκκλησία.
Γιʼ αυτό, οι δυνάμεις της μετριοπάθειας οφείλουν νʼ αφήσουν στην άκρη τις πολιτικές σκοπιμότητες και να συμβάλλουν όχι μόνο στην εξεύρεση λύσης αλλά και στο δύσκολο έργο επίτευξης της ιστορικής μας αυτογνωσίας.
