Μεταρρυθμίσεις και εκλογικό κόστος

Γιατί είναι δύσκολες οι μεταρρυθμίσεις; Γιατί, ενώ το κόστος τους είναι άμεσο, το όφελός τους είναι μελλοντικό – είναι η σύντομη απάντηση. Η κυβέρνηση που θα θελήσει να τις κάνει πληρώνει άμεσα το πολιτικό κόστος (την αποδοκιμασία από όσους θίγονται από αυτές), ενώ το όφελος είναι μελλοντικό και αβέβαιο – ενδέχεται να μην προλάβει να έχει κάποιο πολιτικό όφελος όταν/αν αυτές οι μεταρρυθμίσεις αρχίσουν να αποδίδουν καρπούς και να ενισχύουν την ανάπτυξη.

Χρήσιμη στη σχετική προβληματική που αναπτύσσεται διεθνώς είναι η εργασία που πρόσφατα παρουσίασαν τρεις ερευνητές του ΔΝΤ (Furceri, Ostry, Παπαγεωργίου). Η εργασία καταλήγει στο συμπέρασμα ότι το εκλογικό κόστος από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις δεν είναι αναπόφευκτο, μπορεί να περιοριστεί ουσιωδώς, να αποσοβηθεί ή/και να μετατραπεί σε εκλογικό κέρδος. Οι ερευνητές μελέτησαν το οικονομικό και ρυθμιστικό περιβάλλον σε 90 ανεπτυγμένες κι αναπτυσσόμενες χώρες, συγκέντρωσαν τα στοιχεία για τη 40ετία 1973-2014 και τα συνδύασαν με τα εκλογικά αποτελέσματα σε όσες από τις χώρες διεξήγαγαν δημοκρατικές εκλογές την ίδια περίοδο.

Ετσι, μελετώντας ένα δείγμα 66 χωρών, κατέληξαν σε ορισμένες διαπιστώσεις, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζω τρεις:

(α) Βεβαίως, η διερεύνηση της εμπειρίας 66 χωρών επιβεβαίωσε ότι καλό είναι να επιδιορθώνεις τη στέγη του σπιτιού σου όταν έχει ηλιοφάνεια, όχι στην καταιγίδα. Οτι, δηλαδή, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις γίνονται ευκολότερα όταν είναι σε καλή κατάσταση η οικονομία, γίνονται πολύ δύσκολα όταν η οικονομία έχει μπει σε φάση κρίσης.

(β) Εκλογικό κόστος επέφεραν εκείνες οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που προκαλούσαν διεύρυνση των εισοδηματικών ανισοτήτων, ειδικά σε εκείνες τις περιπτώσεις που οι κυβερνήσεις δεν είχαν λάβει έγκαιρα και ισχυρά αντίμετρα για τη στήριξη της απασχόλησης και του εισοδήματος της μισθωτής εργασίας.

(γ) Οι άλλες κατηγορίες διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων είτε δεν είχαν σοβαρό εκλογικό κόστος ή, αντιθέτως, προσέφεραν εκλογικό όφελος (όχι παντού και πάντα, αλλά…) ειδικά σε όσες περιπτώσεις υλοποιήθηκαν στην πρώτη φάση της νέας διακυβέρνησης (στον λεγόμενο «μήνα του μέλιτος»), αμέσως μόλις είχε αναλάβει καθήκοντα η κυβέρνηση. Γιατί; Για δύο λόγους:

Αφενός διότι, αν έγκαιρα υλοποιούνται οι μεταρρυθμίσεις, η νέα κυβέρνηση έχει την ευκαιρία να προλάβει (εφόσον οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις είναι οι κατάλληλες, σωστά σχεδιάστηκαν κι εφαρμόστηκαν…) να δρέψει τους καρπούς τους πριν εκπνεύσει η θητεία της. Διαφορετικά, αυτή θα πλήρωνε το κόστος, η επόμενη θα εισέπραττε το κέρδος.

Αφετέρου, και πολύ σημαντικό, διότι ό,τι δύσκολο δεν γίνει στον «μήνα του μέλιτος» γίνεται δυσκολότερα και με αχρείαστες αρνητικές παρενέργειες όταν το πολιτικό θερμόμετρο ανεβαίνει, οι εντάσεις ενισχύονται και το κοινωνικοπολιτικό τοπίο γκριζάρει. Ετσι, η αναβλητική κυβέρνηση απλώς φθείρεται, ενώ, συνήθως, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις αποστέλλονται στις ελληνικές καλένδες – δεν γίνονται.

Με σχετική εξαίρεση την περίοδο του τρίτου μνημονίου, το έργο των καθυστερήσεων έχει ανέβει στη χώρα μας πολλάκις. Γιατί πολλές κυβερνήσεις, μόλις λάβουν την εντολή, αγχώνονται να παραταθεί ο «μήνας του μέλιτος» και αναβάλλουν τις δύσκολες μεταρρυθμίσεις, που θα διακινδύνευαν την ειδυλλιακή ατμόσφαιρα με πελατειακά συστήματα και εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας. Ισως τις βολεύει να πιστεύουν ότι «αυτή τη φορά, είναι διαφορετικά». Ενώ δεν είναι.