Παλιές και νέες ανισότητες κι ένας καλύτερος καπιταλισμός
Κώστας Καλλίτσης, Η Καθημερινή της Κυριακής, Δημοσιευμένο: 2020-01-12
Το δόγμα έλεγε ότι η σώρευση του πλούτου ενισχύει την ανάπτυξη και κερδίζουν όλοι, γιατί τα οφέλη διαχέονται από την κορυφή προς τα κάτω, σε όλη την κοινωνική πυραμίδα. Οτι η αναδιανομή επιδρά αρνητικά στην ανάπτυξη γιατί εμποδίζει τη σώρευση πλούτου, ότι ενδεδειγμένη πολιτική είναι η επιβολή θυσιών στους πολλούς – διότι οι θυσίες αποβαίνουν «σε καλό τους». Με τέτοιες πολιτικές γεννήθηκαν θηριώδεις ανισότητες που υπονομεύουν την ανάπτυξη, διαβρώνουν δημοκρατίες, απειλούν τη σταθερότητα – ή την ειρήνη.
Την Τετάρτη έγινε κάτι που θα ήταν ανήκουστο πριν από λίγα χρόνια. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρ. Γκεοργκίεβα, κάλεσε τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τη φορολογία του πλούτου, για να αντιμετωπιστεί –είπε– μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες απειλές: Η ανισότητα.
Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 10ετία το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στην ακραία φτώχεια (με 1,9 δολ./ημέρα) μειώθηκε από 15,7% το 2010 σε 7,7% πέρυσι. Και τα τελευταία 40 χρόνια, αυξήθηκε το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 50% της ανθρωπότητας, αποσπώντας το 12% από την αύξηση του παγκόσμιου πλούτου.
Κάποιοι, όμως, την ίδια 40ετία τα πήγαν πολύ καλύτερα: Είναι το πλουσιότερο 1% της ανθρωπότητας, που ιδιοποιήθηκε το 27% της αύξησης του παγκόσμιου πλούτου. Η ακραία φτώχεια μειώθηκε (δεν εξαλείφθηκε…) ενώ οι ανισότητες –δείχνουν οι οικονομικοί δείκτες– διευρύνονται.
Υπάρχει, ωστόσο, μια εξέλιξη πιο ανησυχητική. Αποτυπώνεται στην τελευταία (2019) Εκθεση του ΟΗΕ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη. Αυτές οι εκθέσεις διερευνούν την ευημερία και τις ανισότητες με κριτήρια ευρύτερα και πιο ουσιαστικά από την αύξηση του ΑΕΠ – κριτήρια που διατύπωσε στη 10ετία του 1980 ο Ινδός νομπελίστας Αμάρτια Σεν, όταν έθεσε στο επίκεντρο την ισότητα των ικανοτήτων (ή δυνατοτήτων) των ανθρώπων και τη βελτίωσή τους ως καθήκον των κυβερνήσεων.
Η έκθεση του ΟΗΕ δείχνει ότι ενώ κλείνει η ψαλίδα της ανισότητας στις στοιχειώδεις ικανότητες των ανθρώπων, ανοίγει δραματικά στις ικανότητες που χρειάζονται οι άνθρωποι στην αυριανή κοινωνία της γνώσης. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι, δίπλα στις παλιές, έρχεται να προστεθεί μια νέα γενιά ανισοτήτων, για την εποχή της κλιματικής αλλαγής και της ψηφιακής τεχνολογίας.
Κάτι δεν δουλεύει καλά στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπως δείχνει το κύμα συλλαλητηρίων που σαρώνει πολλές χώρες – γράφει ο συντονιστής της φετινής έκθεσης, Α. Στάινερ. Μπορεί να πυροδοτούνται από διάφορες αιτίες, αλλά τα διαπερνά ως κοινό νήμα η βαθιά απογοήτευση και οργή για τις ανισότητες. Το κεντρικό θέμα –καταλήγει– για τα συλλαλητήρια δεν είναι τα σεντς. Ο αφανής πρωταγωνιστής είναι η δύναμη: Η δύναμη των λίγων, η αδυναμία των πολλών και η συλλογική δύναμη των λαών που απαιτούν αλλαγή.
Σημείο των καιρών: Στις 21 Ιανουαρίου ανοίγει το Φόρουμ στο Νταβός. Ο ιδρυτής/πρόεδρός του, Κλ. Σβαμπ, υποδέχεται τους υψηλούς καλεσμένους του με ένα νέο «Μανιφέστο του Νταβός» – το πρώτο το είχε γράψει το 1973. Κεντρική ιδέα: Για να επιβιώσει το σύστημα πρέπει να υπάρξει ένα καλύτερο είδος καπιταλισμού. Οι εταιρείες να μην αποφεύγουν τη φορολογία, να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή στη διαφθορά, να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα παντού στον κόσμο, να υποστηρίζουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού – καταλήγει. Ωραία ακούγεται, δεν είναι;...
Την Τετάρτη έγινε κάτι που θα ήταν ανήκουστο πριν από λίγα χρόνια. Η επικεφαλής του ΔΝΤ, Κρ. Γκεοργκίεβα, κάλεσε τις κυβερνήσεις να αυξήσουν τη φορολογία του πλούτου, για να αντιμετωπιστεί –είπε– μία από τις μεγαλύτερες σύγχρονες απειλές: Η ανισότητα.
Είναι αλήθεια ότι την τελευταία 10ετία το ποσοστό των ανθρώπων που ζουν στην ακραία φτώχεια (με 1,9 δολ./ημέρα) μειώθηκε από 15,7% το 2010 σε 7,7% πέρυσι. Και τα τελευταία 40 χρόνια, αυξήθηκε το μέσο εισόδημα του φτωχότερου 50% της ανθρωπότητας, αποσπώντας το 12% από την αύξηση του παγκόσμιου πλούτου.
Κάποιοι, όμως, την ίδια 40ετία τα πήγαν πολύ καλύτερα: Είναι το πλουσιότερο 1% της ανθρωπότητας, που ιδιοποιήθηκε το 27% της αύξησης του παγκόσμιου πλούτου. Η ακραία φτώχεια μειώθηκε (δεν εξαλείφθηκε…) ενώ οι ανισότητες –δείχνουν οι οικονομικοί δείκτες– διευρύνονται.
Υπάρχει, ωστόσο, μια εξέλιξη πιο ανησυχητική. Αποτυπώνεται στην τελευταία (2019) Εκθεση του ΟΗΕ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη. Αυτές οι εκθέσεις διερευνούν την ευημερία και τις ανισότητες με κριτήρια ευρύτερα και πιο ουσιαστικά από την αύξηση του ΑΕΠ – κριτήρια που διατύπωσε στη 10ετία του 1980 ο Ινδός νομπελίστας Αμάρτια Σεν, όταν έθεσε στο επίκεντρο την ισότητα των ικανοτήτων (ή δυνατοτήτων) των ανθρώπων και τη βελτίωσή τους ως καθήκον των κυβερνήσεων.
Η έκθεση του ΟΗΕ δείχνει ότι ενώ κλείνει η ψαλίδα της ανισότητας στις στοιχειώδεις ικανότητες των ανθρώπων, ανοίγει δραματικά στις ικανότητες που χρειάζονται οι άνθρωποι στην αυριανή κοινωνία της γνώσης. Η έκθεση αποκαλύπτει ότι, δίπλα στις παλιές, έρχεται να προστεθεί μια νέα γενιά ανισοτήτων, για την εποχή της κλιματικής αλλαγής και της ψηφιακής τεχνολογίας.
Κάτι δεν δουλεύει καλά στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπως δείχνει το κύμα συλλαλητηρίων που σαρώνει πολλές χώρες – γράφει ο συντονιστής της φετινής έκθεσης, Α. Στάινερ. Μπορεί να πυροδοτούνται από διάφορες αιτίες, αλλά τα διαπερνά ως κοινό νήμα η βαθιά απογοήτευση και οργή για τις ανισότητες. Το κεντρικό θέμα –καταλήγει– για τα συλλαλητήρια δεν είναι τα σεντς. Ο αφανής πρωταγωνιστής είναι η δύναμη: Η δύναμη των λίγων, η αδυναμία των πολλών και η συλλογική δύναμη των λαών που απαιτούν αλλαγή.
Σημείο των καιρών: Στις 21 Ιανουαρίου ανοίγει το Φόρουμ στο Νταβός. Ο ιδρυτής/πρόεδρός του, Κλ. Σβαμπ, υποδέχεται τους υψηλούς καλεσμένους του με ένα νέο «Μανιφέστο του Νταβός» – το πρώτο το είχε γράψει το 1973. Κεντρική ιδέα: Για να επιβιώσει το σύστημα πρέπει να υπάρξει ένα καλύτερο είδος καπιταλισμού. Οι εταιρείες να μην αποφεύγουν τη φορολογία, να επιδεικνύουν μηδενική ανοχή στη διαφθορά, να προστατεύουν τα ανθρώπινα δικαιώματα παντού στον κόσμο, να υποστηρίζουν ισότιμους όρους ανταγωνισμού – καταλήγει. Ωραία ακούγεται, δεν είναι;...
