Μια άνευ προηγουμένου αναδιανομή πλούτου σε βάρος της κοινωνικής πλειονότητας
Κώστας Τσουκαλάς, Η Αυγή, Δημοσιευμένο: 2022-11-27
Μετά τις τραγικές εικόνες που ήρθαν στη δημοσιότητα στην αρχή της εβδομάδας που μας πέρασε, με την επιχείρηση βίαιης αποβολής δανειολήπτριας από την οικία της με σπάσιμο πόρτας και απειλές, το ζήτημα των πλειστηριασμών της πρώτης κατοικίας και των συνεπειών τους για την κοινωνική ειρήνη έχει επανέλθει στο προσκήνιο. Η κυβέρνηση παραμένει σκόπιμα αδρανής νομοθετικά, ενώ γίναμε μάρτυρες μιας προσπάθειας στοχοποίησης της άτυχης δανειολήπτριας με υπονοούμενα για την οικονομική της επιφάνεια.
Ποια, όμως, είναι η πραγματικότητα; Σημαντικά ερωτήματα ανακύπτουν για την προστασία πρώτης κατοικίας, τη δράση των funds και των servicers, και το καθεστώς πώλησης των δανείων.
Πότε καταργήθηκε η προστασία της πρώτης κατοικίας;
Η υπό όρους προστασία της πρώτης κατοικίας υπήρξε με διάφορες μορφές καθ’ όλο το διάστημα της μνημονιακής επιτήρησης. Πιο εμβληματικό και διαχρονικό νομοθετικό πλαίσιο υπήρξε αδιαμφισβήτητα ο Νόμος 3869/2010 (κοινώς Νόμος Κατσέλη), που προέβλεπε τη δικαστική ρύθμιση των οφειλών με διαγραφή οφειλών και καταβολή σε μηνιαίες δόσεις του 80% της αντικειμενικής αξίας της πρώτης κατοικίας. Παράλληλα, έως την 31η-12-2014 υπήρχε και ευθεία προστασία της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμούς με εισοδηματικά κριτήρια. Η απαγόρευση πλειστηριασμών ανανεωνόταν κάθε χρόνο με Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου. Τον Δεκέμβριο του 2014, παραμονές των εκλογών του Ιανουαρίου του 2015, η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας, για πρώτη φορά από το 2008 και μετά, δεν προχώρησε στην παράταση της προστασίας, προφανώς για να δημιουργήσει αρνητικά τετελεσμένα στη μελλοντική διαπραγμάτευση της επόμενης κυβέρνησης.
Οταν ανέλαβε τη διακυβέρνηση της χώρας η Νέα Δημοκρατία υπήρχε προστασία πρώτης κατοικίας;
Ναι, την 1η Απριλίου του 2019 ψηφίστηκε από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ ο Νόμος 4605/2019, που προέβλεπε την προστασία της πρώτης κατοικίας από πλειστηριασμό με εισοδηματικά και περιουσιακά κριτήρια. Συγκεκριμένα, απαγόρευε τους πλειστηριασμούς για οφειλές έως 130.000 ευρώ ανά πιστωτή για τα στεγαστικά προϊόντα, έως 100.000 ευρώ ανά πιστωτή για επιχειρηματικά προϊόντα με υποθήκη στην πρώτη κατοικία και όρια αξίας περιουσίας 250.000 ευρώ αντικειμενική αξία και 175.000 ευρώ αντικειμενική αξία αντίστοιχα. Η αίτηση γινόταν μέσω ειδικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας και σε περίπτωση μη συγκατάθεσης στο αίτημα από τράπεζες και funds, προβλεπόταν η προσφυγή του δανειολήπτη στα δικαστήρια.
Τον Οκτώβριο του 2020 η κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας ψήφισε τον Ν. 4738/2020 (Πτωχευτικός Κώδικας) καταργώντας την προστασία της πρώτης κατοικίας. Μάλιστα επέλεξε να τιτλοφορήσει το εν λόγω νομοθέτημα ως «Ρύθμιση οφειλών και παροχή δεύτερης ευκαιρίας», προκαλώντας τη νοημοσύνη της κοινωνίας. Ως δεύτερη ευκαιρία εννοούσε την παροχή της δυνατότητας στους δανειολήπτες-φυσικά πρόσωπα να πτωχεύσουν, δηλαδή να απολέσουν το σύνολο της περιουσίας τους, συμπεριλαμβανομένης και της πρώτης κατοικίας τους, και να κάνουν μια «νέα αρχή». Μια νέα αρχή χωρίς σπίτι και εισοδήματα. Ειδικά για τους ευάλωτους δανειολήπτες θέσπισε τη δυνατότητα παράδοσης του ακινήτου τους σε ιδιωτικό φορέα με την ονομασία «Φορέας Απόκτησης και Επαναμίσθωσης» με τη δυνατότητα μίσθωσης του ακινήτου, του οποίου την κυριότητα έχασαν για 12 έτη με την καταβολή μισθώματος. Ακόμα και αυτή η επιλογή δεν δόθηκε ποτέ, καθώς σήμερα, δύο έτη μετά την ψήφιση του νόμου, ο φορέας δεν έχει ακόμα ιδρυθεί.
Η κυβέρνηση διατείνεται ότι η πώληση των κόκκινων δανείων λαμβάνει χώρα με νόμο του 2015. Ισχύει;
Η πλειονότητα των εταιρειών διαχείρισης των κόκκινων δανείων έχουν καταστεί δικαιούχοι των απαιτήσεων με εκχώρηση βάσει του Νόμου 3156/2003. Η βασική διαφορά των δύο νομοθετικών πλαισίων είναι ότι ο ν. 4354/2015 προβλέπει ότι κάθε ενέργεια, για κάθε πράξη, για κάθε πώληση υπάρχει ειδική φορολόγηση των funds, ενώ ο Νόμος 3156/2003 τα απαλλάσσει από κάθε φορολογική υποχρέωση. Δηλαδή, με την ανοχή της κυβέρνησης τα fund κερδοσκοπούν χωρίς να φορολογούνται. Παράλληλα, η κυβέρνηση για να καταστήσει ελκυστική τη δυνατότητα πώλησης δανείων επέβαλε το σχέδιο «Ηρακλής», δηλαδή την παροχή εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου προκειμένου να τιτλοποιηθούν και να πωληθούν τραπεζικές απαιτήσεις με ρητή πρόβλεψη οι συγκεκριμένες διαδικασίες (πώληση) να γίνουν με τον Νόμο 3156/2003.
Ο Άρειος Πάγος με την 822/2022 απόφαση του Α2 τμήματός του έκρινε ότι οι εταιρείες διαχείρισης που έχουν καταστεί δικαιούχοι των απαιτήσεων με τον Νόμο 3156/2003 δεν δύνανται να επιδιώξουν την εκπλήρωση των ενδίκων απαιτήσεων, καθώς ο Νόμος 3156/2003 δεν απονέμει στην εταιρεία διαχείρισης την ιδιότητα του κατ’ εξαίρεση νομιμοποιούμενου διαδίκου.
Ενόσω η υπόθεση εκκρεμεί στην Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, η Τράπεζα της Ελλάδος στην Έκθεση Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας του Νοεμβρίου του 2022 προσπαθεί να προκαταλάβει την απόφαση της Δικαιοσύνης αναφέροντας, μεταξύ άλλων, ότι «η ικανότητα των εν λόγω εταιρειών (servicers) να διαχειριστούν δάνεια δυσχεραίνεται από την πρόσφατη απόφαση του Αρείου Πάγου 822/2022 και τις σχετικές εφετειακές αποφάσεις αναφορικά με τη νομιμοποίησή τους να προβούν σε δικαστικές ενέργειες και κυρίως να συμμετέχουν σε διαδικασίες πλειστηριασμών. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητα των ΕΔΑΔΠ (εταιρείες διαχείρισης) αναμένεται να διαφανεί τους επόμενους μήνες με την άρση των παραπάνω περιορισμών».
Τι εννοεί η Κεντρική Τράπεζα ως άρση περιορισμών; Γνωρίζει την απόφαση της Δικαιοσύνης πριν καν δικαστεί η υπόθεση ή έχει λάβει εγγυήσεις από τη κυβέρνηση για τη νομοθέτηση «της άρσης των περιορισμών»;
Ποιοι παίρνουν στους πλειστηριασμούς τα σπίτια των δανειοληπτών;
Είναι κοινό μυστικό ότι στην πλειονότητα των πλειστηριασμών ως πλειοδότες εμφανίζονται εταιρείες real estate, οι οποίες συνδέονται με τα fund ή τις τράπεζες. Μετά τη ρευστοποίηση, οι εταιρείες διαχείρισης (servicers) παρακρατούν τα έξοδα και της αμοιβή διαχείρισης και αποδίδουν το προϊόν ρευστοποίησης στα funds. Οι αγοράστριες εταιρείες είτε συνδέονται με τα fund και τις τράπεζες είτε πωλούν σε δεύτερο χρόνο τα ακίνητα στις ίδιες τις τράπεζες και τα real estate τμήματα των τραπεζών.
Καθίσταται προφανές ότι λαμβάνει χώρα μία άνευ προηγουμένου αναδιανομή της ακίνητης περιουσίας των πολιτών υπέρ συγκεκριμένων οικονομικών συμφερόντων, τα οποία κερδίζουν τεράστια ποσά και από τους πλειστηριασμούς και από τις κρατικές εγγυήσεις και από την περιέλευση στην κυριότητά τους χιλιάδων ακινήτων. Μάλιστα, την τιμή πρώτης προσφοράς καθορίζουν οι servicers, υποτιμώντας συστηματικά τη αξία του ακινήτου, ώστε να κατακυρώνεται σε χαμηλή τιμή στην εταιρεία που εμφανίζεται να πλειοδοτεί. Μετά οι εταιρείες real estate των ιδίων ή συγγενικών οικονομικών συμφερόντων θα πουλήσουν σε πολύ υψηλότερες τιμές τα ακίνητα, ώστε να αποκομίσουν υπερκέρδη και από την πώληση.
Ομορφος κόσμος αγγελικά πλασμένος, με μόνη χαμένη την κοινωνική πλειονότητα
Την εβδομάδα που πέρασε, στην πλατφόρμα των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών οι αναρτημένοι πλειστηριασμοί για το 2022 έσπασαν το φράγμα των 50.000, ξεπερνώντας τον αντίστοιχο αριθμό για το 2008, ένα έτος πριν η χώρα βυθιστεί στην οικονομική κρίση. Η χώρα, τη στιγμή που μαστίζεται από τον υψηλότερο πληθωρισμό των τελευταίων 25 ετών και η κοινωνία στενάζει, επέστρεψε στην «κανονικότητα» των πλειστηριασμών.
Η εικόνα ντροπής που είδαμε τη Δευτέρα με την προσπάθεια βίαιης αποβολής δανειολήπτριας, αλλά και άλλες τόσες που δεν έχουν λάβει δημοσιότητα, είναι το αποτέλεσμα της κατάργησης της προστασίας της πρώτης κατοικίας και της λειτουργίας του Πτωχευτικού Νόμου.
Οφείλουμε να μην εξοικειωθούμε με την αγριότητα, να μην συμφιλιωθούμε με την κοινωνική αναλγησία, να μην συμβιβαστούμε με την αναισθησία απέναντι στον ανθρώπινο πόνο.
Ειδικά τώρα που, λόγω των πρόσφατων αποκαλύψεων, έχουν εξαχθεί χρήσιμα συμπεράσματα σε σχέση με το ποιοι και πώς κερδίζουν από αυτήν την κατάσταση. Ειδικά τώρα που το τραπεζικό σύστημα προσπαθεί να προκαταλάβει ανερυθρίαστα την απόφαση της Δικαιοσύνης σχετικά με νομιμότητα των πωλήσεων των κόκκινων δανείων.
Η κοινωνία και οι προοδευτικοί πολίτες οφείλουν να αντιδράσουν. Είναι η ώρα για άμεση επαναφορά της προστασίας της πρώτης κατοικίας.
Ο Κώστας Τσουκαλάς είναι δικηγόρος και εργατολόγος