Νέος Κώδικας Μετανάστευσης, διατήρηση των ίδιων προβλημάτων

Συζητείται ήδη στη Βουλή ο νέος Κώδικας Μετανάστευσης. Υπήρξε κάποια ανάγκη για μια εκ νέου νομοθέτηση των κανόνων που αφορούν τη μετανάστευση; Καταρχήν όχι. Τα μόνα επίκαιρα ζητήματα που είχαν τεθεί και έχρηζαν αντιμετώπισης ήταν το ζήτημα της έλλειψης εργατικού δυναμικού στους τομείς της γεωργίας και του τουρισμού-επισιτισμού, καθώς και το ζήτημα των ανηλίκων που ενηλικιώνονταν και βρίσκονταν σε κενό προστασίας μετά από τυχόν απόρριψη αιτήματος ασύλου.

Το τελευταίο μάλιστα ζήτημα είχε βρεθεί το προηγούμενο καλοκαίρι στο επίκεντρο της δημοσιότητας με τις περιπτώσεις του ανήλικου Σαϊντού από τη Γουινέα και του 19χρονου Κουρός από το Ιράν, που παρότι ενταχθέντες πλήρως στο σχολικό σύστημα απειλούντο με απέλαση από τη χώρα. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός είχε υποσχεθεί μάλιστα την επίλυσή του, αλλά τότε το ζήτημα αντιμετωπίστηκε προσωρινά με την απεύθυνση ευχών προς τις Ανεξάρτητες Επιτροπές Προσφυγών να χορηγήσουν άσυλο, όπως και τελικά έγινε. Ολες περίμεναν τη διευθέτηση αυτού του ζητήματος και ίσως κάποιες νέες διατάξεις που θα διευκόλυναν την πρόσβαση μεταναστών στην αγορά εργασίας.

Υπήρχαν βέβαια και τα ζητήματα του ασφυκτικού περιοριστικού πλαισίου της νομοθεσίας που εν μέσω μιας πολιτικής σφραγίσματος συνόρων (με συστηματικές αποτροπές, κοινώς επαναπροωθήσεις) περιορίστηκε ακόμη περαιτέρω με πρόσφατες νομοθετικές πρωτοβουλίες το 2020 και το 2021, πλην όμως μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο δαιμονοποίησης της μετανάστευσης δεν ανέμενε κανείς κάτι καλύτερο, παρά μόνο χειρότερο, όπως και εν τέλει γίνεται με τον νέο Κώδικα. Επιλύει τουλάχιστον κάτι από τα ζητήματα που κλήθηκε άμεσα να αντιμετωπίσει ο νέος Κώδικας; Πέρα από τη λειψή διάταξη για τη νομιμοποίηση της παραμονής όσων ασυνόδευτων ανηλίκων έχουν συμπληρώσει τρεις τάξεις σχολείου, η οποία βέβαια δεν καλύπτει το σύνολο των ανηλίκων που ενηλικιώνονται (περιπτώσεις σαν του Κουρός ακολουθούν τη μοίρα της οικογένειάς τους) και πολύ μικρών επιμέρους βελτιώσεων, ουδέν άλλο έτσι ώστε να δικαιολογείται ένα νέο τέτοιο νομοθέτημα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι και οι πρόσφατες επιμέρους συμφωνίες εισόδου εποχικών εργατών από το Μπανγκλαντές και την Αίγυπτο, οι οποίες, παρά τη διακριτική μεταχείριση των χωρών με τις οποίες συνάπτονται, θα μπορούσαν να αποτελέσουν εργαλείο μεταναστευτικής πολιτικής, έχουν εν μέρει ενσωματωθεί στον νέο Κώδικα καθότι προσωρινές και ευκαιριακές. Περί ad hoc νομιμοποίησης της παραμονής πολιτών από το Μπανγκλαντές αφορά η πρώτη συμφωνία που ξεκινά δειλά δειλά να εφαρμόζεται, καθώς η προοπτική έλευσης εποχικών εργατών από το Μπανγκλαντές προσκρούει σε διαχρονικά προβλήματα υστέρησης των προξενικών μας αρχών στο εξωτερικό, ενώ ίσως η συμφωνία με την Αίγυπτο μπορεί να έχει καλύτερη τύχη λόγω των παραδοσιακά καλύτερων σχέσεων με τη γείτονα χώρα – στην παρούσα ανάλυση αφήνουμε κατά μέρος ζητήματα διεθνών σχέσεων με χώρες που κάθε άλλο παρά για την προώθηση της δημοκρατίας φημίζονται.

Θα προσφέρει ο νέος Κώδικας αυτό που επιζητά ο Αγροτικός Σύλλογος Ιεράπετρας, ο οποίος μπήκε στη διαβούλευση να σχολιάσει καλόπιστα την έλλειψη εργατικών χεριών; Πολύ φοβάμαι πως όχι. Κι αυτό όχι γιατί οι διατάξεις περί αυτού του ζητήματος δεν είναι καλές ή γιατί υπάρχουν γραφειοκρατικά προβλήματα, που υπάρχουν βέβαια. Αλλά γιατί και ο νέος Κώδικας πάσχει από την ασθένεια που έπασχαν όλοι οι κατά καιρούς Κώδικες. Φοβικό σύνδρομο απέναντι στη μετανάστευση. Να κλείσουμε όλα τα παράθυρα για να μην μπουν οι μετανάστες μέσα. Ανεπιθύμητοι είναι καταρχήν οι μετανάστες, λαθροεισβολείς κατά τον Βασίλη Τσάρτα, αλλά ενδόμυχα, ενίοτε και φανερά, και για κάθε υπουργό μας.

Ο νυν υπουργός Μετανάστευσης θα μιλήσει με κορόνες στη Βουλή για το ότι η χώρα πλέον με τον νέο Κώδικα (που είναι βέβαια τόσο παλιός όσο και το πρώτο σχετικό νομοθέτημα του 1991) ανακτά τον έλεγχο της νόμιμης μετανάστευσης, ότι πλέον δεν θα ρυθμίζουν οι διακινητές το ποιος θα μπει στη χώρα. Καλά όλα αυτά, αλλά το πρόβλημα θα παραμένει όσο ο ίδιος υπουργός στο σάιτ του υπουργείου και στα ενημερωτικά δελτία του (καθότι αναλυτικά στατιστικά έχουν παύσει να δημοσιεύονται από το 2020) κομπορρημονεί για το ότι οι αποχωρήσεις είναι περισσότερες από τις αφίξεις. Και αυτό είναι η πραγματικότητα. Ο μεταναστευτικός πληθυσμός της χώρας φθίνει, γηράσκει, μαζί με την ίδια τη χώρα. Και εμείς με τις πολιτικές μας είτε δεν τον αφήνουμε να μπει, είτε τον εξωθούμε να αναζητήσει την τύχη του αλλού.

Οπως προκύπτει από πρόσφατα δημοσιευθείσα ειδική έρευνα στο πλαίσιο της έρευνας εργατικού δυναμικού, τη μόνη δυναμική στη χώρα την έδωσε η μετανάστευση από τις χώρες της πρώην Ανατολικής Ευρώπης και περισσότερο από την Αλβανία τη δεκαετία του ’90. Στο παρακάτω γράφημα είναι χαρακτηριστική η καμπύλη με τον ρυθμό αύξησης της μετανάστευσης από το 1988 έως περίπου το 2000 και τη διαρκή μείωση μεταναστευτικού πληθυσμού έκτοτε. Η δε προσφυγική κρίση του 2015-2016 μόνο μια στιγμιαία εισροή εργατικού δυναμικού προκάλεσε, για να ακολουθήσει και πάλι μια διαρκής πτωτική πορεία.

Σύμφωνα δε με την πρόσφατη απογραφή πληθυσμού (βλ. ανακοινώσεις ΕΛΣΤΑΤ 30 Δεκ. 2021 ως προς Υπολογιζόμενο πληθυσμό και Μεταναστευτικές ροές της χώρας), για πρώτη φορά μετά το 1991 η εξερχόμενη μετανάστευση από τη χώρα (ανεξαρτήτως εθνικότητας) κατά τα έτη 2009-2010 υπερσκέλισε σε σημαντικό βαθμό την εισερχόμενη μετανάστευση. Η τάση αυτή προσωρινά μόνο ανατράπηκε μετά τα έτη 2015-2016 λόγω προσφυγικής κρίσης, για να τείνουν να ισοσκελιστούν από το έτος 2020 και μετά.

Από την ίδια δε απογραφή είναι χαρακτηριστική η γήρανση του πληθυσμού, ιδίως από το 2001 και έκτοτε, έτσι ώστε το 2021 ο πληθυσμός άνω των 64 ετών να αποτελεί το 22,6% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Χωρίς να σημαίνει ότι η μετανάστευση μπορεί να λύσει μόνη της το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, είναι σίγουρα ένας παράγοντας σε θετική κατεύθυνση που συμβάλλει στην αντιμετώπιση της ραγδαίας γήρανσης του πληθυσμού, όπως και στη διατήρηση ενός επαρκούς εργατικού δυναμικού.

Η προσφυγική κρίση του 2015-2016 δεν άφησε παρά ελάχιστους μετανάστες στην Ελλάδα. Προτίμησαν τη Γερμανία και τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στην Ελλάδα μείναμε να υψώνουμε φράκτες, να παράγουμε life rafts, να βάζουμε τοίχους, συρματοπλέγματα και πολυδάπανα συστήματα επιτήρησης στα καμπ και να μισθοδοτούμε στρατιές security guards, αλλά δεν έχουμε μεριμνήσει ποιος θα μαζεύει την παραγωγή μας, ποιος θα δουλεύει στην εστίαση και τον τουρισμό. Και ο νέος Κώδικας δεν προσφέρει κάποια λύση σε αυτό, όταν το μόνο μέλημά του είναι να περιορίσει τις δυνατότητες των μεταναστών, να τους κάνει τη ζωή δύσκολη. Η μετανάστευση όμως είναι επιλογή ζωής. Και η χώρα μας δεν είναι καθόλου ελκυστική, παρά μόνο συγκυριακά σε ιδιοκτήτες ακινήτων (κατόχους golden visas) ή ψηφιακούς νομάδες, αλλά όχι σε οποιαδήποτε άλλη παραγωγική δραστηριότητα.

* Πρόεδρος του Ελληνικού Συμβουλίου για τους Πρόσφυγες, πρώην γενικός γραμματέας Μεταναστευτικής Πολιτικής