Ετσι λειτουργούν οι κυβερνήσεις συνεργασίας

Απόστολος Ι. Παπατόλιας, Η Εφημερίδα των Συντακτών, Δημοσιευμένο: 2023-04-04

Υπερσυγκεντρωτισμός και «ηρωική ηγεσία» έχουν καταστεί στη χώρα μας συνώνυμα της άσκησης της πρωθυπουργικής εξουσίας είτε ως μέθοδος του κυβερνάν είτε ως «αρχηγική» οργανωτική ιδεολογία. Παρά τις διακηρύξεις ότι το «επιτελικό κράτος» θα οριοθετούσε την εξουσία του πρωθυπουργού, στην πράξη ενισχύθηκαν ακόμη περισσότερο οι όροι παντοδυναμίας και ακρισίας του.

Το αρχαϊκό αφήγημα ενός «κυβερνήτη-πρωθυπουργού», που κινεί τα νήματα της χώρας από το «πανοπτικόν» της Προεδρίας, κυριάρχησε έναντι των σταθερών και απρόσωπων κανόνων «διακυβέρνησης», δίνοντας λαβή σε ειρωνικά σχόλια για την απουσία «εναλλακτικής πρότασης σχετικά με τον τρόπο λειτουργίας μιας κυβέρνησης».

Εναλλακτικό λειτουργικό υπόδειγμα, ωστόσο, υπάρχει, όχι ως αφηρημένη υπόθεση «προοδευτικής διακυβέρνησης», αλλά ως κρατούσα θεσμική πρακτική, με αρκετές παραλλαγές, στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες: είναι το μοντέλο των κυβερνήσεων συνεργασίας. Ανεξάρτητα από τις διαθέσεις των πολιτών απέναντι στις κυβερνήσεις αυτές, είναι αδιαμφισβήτητο ότι φαινόμενα καθεστωτισμού ή μεταρρυθμιστικής αδράνειας εμφανίζονται προεχόντως στις μονοκομματικές κυβερνήσεις με ισχυρή κοινοβουλευτική πλειοψηφία.

Πράγματι, όταν ένα αρχηγικό κόμμα κυβερνά σε συνθήκες «αυτοδυναμίας», η διολίσθηση στον πρωθυπουργοκεντρισμό, αλλά και τον πελατειασμό, είναι περίπου αναπόφευκτη. Σε περίπτωση πολυκομματικού συνασπισμού, αντιθέτως, ο κίνδυνος αυτός υποχωρεί, καθώς η κυβέρνηση αποκτά συλλογικότερες ή πιο «υπουργοκεντρικές» προδιαγραφές. Εάν, μάλιστα, ο πρωθυπουργός δεν ταυτίζεται με τον αρχηγό του πρώτου κόμματος στις εκλογές, τότε ο ρόλος του δεν είναι αυτός ενός κυριαρχικού «primus solus», αλλά ο –πολύ μετριοπαθέστερος– ρόλος του «συντονιστή» ή του «ενορχηστρωτή» της συλλογικής λειτουργίας της κυβέρνησης. Εν προκειμένω, η καλή λειτουργία της κυβέρνησης είναι το κεντρικό ζητούμενο, ενώ η επιλογή του κατάλληλου πρωθυπουργού-συντονιστή απλώς το βασικό εξάρτημα για την επίτευξή της.

Η πρωθυπουργοκεντρική παραλλαγή δεν αποτελεί, επομένως, ούτε συνταγματική νομοτέλεια ούτε τη μόνη εφικτή εκδοχή για την οργάνωση μιας κυβέρνησης. Το κομματικό και το εκλογικό σύστημα, όπως και οι πολιτικοί συσχετισμοί καθορίζουν τις σχέσεις εξουσίας στο εσωτερικό της κυβέρνησης και όχι οι οργανωτικές διατάξεις του Συντάγματος για το συλλογικό ή το πρωθυπουργοκεντρικό μοντέλο. Αυτό σημαίνει ότι αλλιώς λειτουργεί ο πρωθυπουργός σε μονοκομματικές αυτοδύναμες κυβερνήσεις και αλλιώς σε πολυκομματικά κυβερνητικά σχήματα που βασίζονται σε δημόσια ανακοινωμένες προγραμματικές συγκλίσεις και απαιτούν τη διαρκή συνεννόηση των επιμέρους δυνάμεων του κυβερνητικού μπλοκ.

Ο συλλογικός τρόπος λειτουργίας της κυβέρνησης –άτυπος ή τυπικός– προδιαγράφεται συνήθως στην προγραμματική συμφωνία των κομμάτων που συγκροτούν την πλειοψηφική βάση στήριξής της. Η δε «κομματική αριθμητική» του πλειοψηφικού συνασπισμού (εκλογική σειρά, ποσοστό ψήφων του κάθε κόμματος) καθορίζει την οργανωτική δομή του κυβερνητικού σχήματος αλλά και τον τρόπο διαμόρφωσης των πολιτικών. Στη συγκυβέρνηση Σαμαρά-Βενιζέλου, για παράδειγμα, το ουσιώδες της κυβερνητικής πολιτικής συναποφασιζόταν στις άτυπες συναντήσεις του πρωθυπουργού με τους επικεφαλής των συγκυβερνώντων κομμάτων.

Στις «ώριμες Δημοκρατίες» της Δύσης, από την άλλη πλευρά, εφαρμόζονται απολύτως επίσημες και τυπικά οριοθετημένες διαδικασίες «συμπαραγωγής» πολιτικών. Αυτό φανερώνει ένας μακρύς κατάλογος «καλών πρακτικών» σε χώρες με παράδοση στις κυβερνήσεις συνασπισμού. Σε κάθε περίπτωση, όμως, απαιτείται ένα ενιαίο και ισχυρό «κέντρο διακυβέρνησης» που θα ενορχηστρώνει τη συνεργασία πρωθυπουργού, υπουργών, κοινοβουλευτικών ομάδων και επιτελικών δημόσιων υπηρεσιών και θα συντονίζει αποτελεσματικά την υλοποίηση του κυβερνητικού έργου.

Το «κλειδί» σε αυτό το μοντέλο διακυβέρνησης είναι η διαμόρφωση της «κοινής βάσης πολιτικής», που θα δεσμεύσει με όρους αμοιβαιότητας και συνοχής όλα τα εξαρτήματα του συλλογικού κυβερνητικού οργανισμού. Σήμερα οι μονοκομματικές αυτοδύναμες κυβερνήσεις αποτελούν την εξαίρεση στην Ε.Ε. Σε αντίθεση με τις κυβερνήσεις αυτές, η βασική εγγύηση σταθερότητας και αποδοτικής λειτουργίας των κυβερνήσεων συνεργασίας είναι η διευρυμένη βάση «ιδιοκτησίας» των πολιτικών τους.

Το ατού που διαθέτουν είναι η ισχυρή κοινωνική γείωση και αποδοχή τους από ένα εκτεταμένο δίκτυο κυβερνητικών, κομματικών, θεσμικών και κοινωνικών εταίρων, που αντιστοιχεί σε μια ευρεία λαϊκή πλειοψηφία. Υπόθεση διόλου αμελητέα σε μια χώρα που πρέπει κάποτε να αποκτήσει κουλτούρα πλειοψηφικών συναινέσεων και διαδικασίες διευρυμένης συναπόφασης πολιτικών για την αναγκαία επανεκκίνησή της.

*Συντονιστής Κύκλου Δημόσιας Διοίκησης ΕΝΑ, πρ. νομάρχη

Θέματα επικαιρότητας: Κυβέρνηση

Κώστας Καλλίτσης

Η εκδίκηση των γεγονότων

Κώστας Καλλίτσης, 2025-06-22

Ο λήθαργος δεν είναι μόνο της καθ’ ημάς ελίτ πρόβλημα. Είναι...

Περισσότερα
Κώστας Καλλίτσης

Η μεγάλη ασυμμετρία

Κώστας Καλλίτσης, 2025-06-15

Ο πληθωρισμός στην Ευρώπη αποκλιμακώνεται, καθ΄ ημάς κλιμακώνεται....

Περισσότερα
Βασίλης Τραϊφόρος

Αξιολόγηση. Μια πονεμένη ιστορία

Βασίλης Τραϊφόρος, 2025-05-29

Η κυβέρνηση της Ν.Δ μετά φανών και λαμπάδων επανέφερε το...

Περισσότερα
Κώστας Καλλίτσης

Ο πρωταθλητισμός της υποδιαστολής

Κώστας Καλλίτσης, 2025-05-25

Η κυβέρνηση επιδίδεται σε έναν (ιδιάζοντα) πρωταθλητισμό,...

Περισσότερα
Κώστας Καλλίτσης

Ο προπομπός

Κώστας Καλλίτσης, 2025-05-04

Η πολιτική ζωή σήμερα έχει δύο χαρακτηριστικά που ίσως...

Περισσότερα
Παναγιώτης Παναγιώτου

Τα δύο ρήγματα της Ν.Δ. Η αρχή μιας πολιτικής ρευστοποίησης

Παναγιώτης Παναγιώτου, 2024-01-28

Yπάρχει μία αμφισβητούμενη κυριαρχία της Ν. Δ. Για όσους,...

Περισσότερα
Κώστας Καλλίτσης

Ο γάμος και το σχίσμα

Κώστας Καλλίτσης, 2024-01-21

Υπάρχει πολιτική κυριαρχία της κυβέρνησης; Αναμφισβήτητα....

Περισσότερα

Το μήνυμα μιας διαρροής

Ράνια Τσίμα, 2024-01-02

Οι πολίτες δικαιούνται να μάθουν την αλήθεια για μια υπόθεση...

Περισσότερα

Άρθρα/ Πολιτική

Σωκράτης Φάμελλος

Κυβερνητική πρόταση από το Συνέδριο

Σωκράτης Φάμελλος, 2025-06-08

Η Ιστορία, όχι μόνο στην Ελλάδα, έχει δείξει ότι οι πολιτικές...

Ποιά εκεχειρία και για πόσο στη Μέση Ανατολή;

Λουκάς Τσούκαλης, 2025-06-25

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ άνοιξε τις πύλες της κολάσεως...

Στέργιος Καλπάκης

Ισχυρός ΣΥΡΙΖΑ - ΠΣ, καταλύτης για την προοδευτική αλλαγή

Στέργιος Καλπάκης, 2025-06-18

Οι αρνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Αριστεράς στην ειλικρινή...

Θόδωρος Τσίκας

Το αδιέξοδο με το Ιράν και η Συμφωνία του Ομπάμα

Θόδωρος Τσίκας, 2025-06-18

Το 2015 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπάρακ Ομπάμα, έφτασε μετά...

Κώστας Καλλίτσης

Προεκλογική περίοδος

Κώστας Καλλίτσης, 2025-06-08

Κάτι μάλλον ασυνήθιστο (ακόμα και) για τα ελληνικά δεδομένα...

Η “έσχατη προδοσία” έλειπε από την χορηγία της αντιπολίτευσης προς τον Μητσοτάκη

Γιάννης Τριάντης, 2025-06-07

...Τι εισπράττει η κοινωνία όταν ακούει ότι εγκαλείται κάποιος...

Τα Τέμπη επιστρέφουν

Αγγελική Σπανού, 2025-06-05

Με τέσσερις προτάσεις για τη σύσταση Προανακριτικής, δύο...

Γιάννης Μεϊμάρογλου

Κυβερνητικό μπασκετικό αλαλούμ

Γιάννης Μεϊμάρογλου, 2025-06-04

...Όσο η κυβέρνηση θα συνεχίσει να κλείνει τα μάτια σε μια...

Θόδωρος Τσίκας

Έχει χάσει η Ουκρανία τον πόλεμο;

Θόδωρος Τσίκας, 2025-06-01

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διατηρήσει τη ηθική και γεωπολιτική...

Γιάννης Βούλγαρης

Η Ευρώπη στην εποχή των πολέμων

Γιάννης Βούλγαρης, 2025-05-31

Από τις εκλογές που έγιναν τελευταία στον ευρωπαϊκό χώρο,...

Εχει ο καιρός γυρίσματα;

Τάσος Παππάς, 2025-05-26

Αλλάζουν οι καιροί; Αλλάζουν. Αυτό που χθες αποδοκίμαζες,...

Η κοινή λογική

Μιχάλης Μητσός, 2025-05-23

Oι νέοι στρέφονται προς την Ακροδεξιά. Ακόμη κι αν δεν ψηφίζουν...

×
×