Άναψε κόκκινο στο ισοζύγιο

Στην πρώτη μεγάλη οικονομική κρίση του 21ου αιώνα, που ξέσπασε το 2007-8 και το τσουνάμι της έφτασε στις ακτές της Ευρώπης το 2010, πέντε ευρωπαϊκές χώρες δεν κατάφεραν να αποφύγουν κάποιο πρόγραμμα διάσωσης: Η Ελλάδα, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία, η Κύπρος και, εν μέρει, η Ισπανία. Από αυτές, μόνο μία, η Ελλάδα, είχε δίδυμα ελλείμματα -δημοσιονομικό και ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Οι άλλες τέσσερις έπασχαν μόνο από ένα μεγάλο έλλειμμα: Στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Κι αυτό το έλλειμμα ήταν αρκετό, με το ξέσπασμα της κρίσης, για να τις ρίξει στα βράχια.

Στο ισοζύγιο πληρωμών αποτυπώνονται διαρθρωτικά προβλήματα μιας οικονομίας, που συνοψίζονται στη χαμηλή ολική παραγωγικότητά της και, συνεπώς, στη χαμηλή διεθνή ανταγωνιστικότητά της. Οι υπηρεσίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης το παρακολουθούν στενά για να ανιχνεύουν πιθανούς κινδύνους ανατροπής της μακροοικονομικής ισορροπίας μιας οικονομίας. Έχουν επεξεργαστεί, μάλιστα, και χρησιμοποιούν ένα κριτήριο-δείκτη: Όταν το έλλειμμα του ισοζυγίου μιας χώρας υπερβαίνει το 4% του ΑΕΠ, και διατηρείται πάνω από αυτό για αρκετό χρονικό διάστημα, στις Βρυξέλλες κτυπά σήμα κινδύνου και στις διαδικασίες ελέγχου μακροοικονομικών ανισορροπιών ανάβει κόκκινο. Έχει ανάψει για τη χώρα μας.

Το έλλειμμα ισοζυγίου πληρωμών, από 2,9% του ΑΕΠ το 2018 και 1,5% του ΑΕΠ το 2019, σκαρφάλωσε στο 6,6% το 2020, στο 6,8% το 2021 και εκτοξεύτηκε στο 10% περίπου το 2022 (στα 20,1 δισ. ευρώ, με το ΑΕΠ να είναι 208 δισ. ευρώ σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ). Εν μέρει, αυτή η εκτόξευση οφειλόταν στις αυξημένες τιμές των καυσίμων και στην ταχεία ανάκτηση των (λόγω covid-19) απωλειών του ΑΕΠ. Αλλά το πρόβλημά μας δεν είναι συγκυριακό. Είναι διαρθρωτικό. Γι’ αυτό, παρότι έχουν πέσει οι τιμές των καυσίμων κι εξασθενεί ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ (από 6,1% πέρσι στο 2,5% φέτος…) το έλλειμμα του ισοζυγίου μένει καρφωμένο πολύ πάνω από το όριο 4%, φέτος στο 7% του ΑΕΠ.

Για την Ελλάδα, έχει ανάψει κόκκινο. Το έχει κατ’ επανάληψη επισημάνει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας. Ένα έλλειμμα του ισοζυγίου «που διατηρείται πάνω από 4% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα έρχεται σε σύγκρουση με τον έλεγχο των μακροοικονομικών ανισορροπιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης» -προειδοποιεί ο Γ. Στουρνάρας. Και τονίζει ότι το «πολύ υψηλό έλλειμμα που καταγράφεται πρέπει να προβληματίσει». Εσχάτως, δε, αφυπνίστηκε και η Κομισιόν. Στη δεύτερη έκθεσή της για τη μεταμνημονιακή εποπτεία της Ελλάδας, δεν παραβλέπει (όπως πριν…) τα δομικά προβλήματα που συνδέονται με την αυτόματη και απότομη διεύρυνση του ελλείμματος του ισοζυγίου πληρωμών.

Το έλλειμμα του ισοζυγίου αντανακλά την κρίσιμη διαχρονική ανισορροπία ότι η εθνική δαπάνη είναι σημαντικά μεγαλύτερη από την εγχώρια παραγωγή, ένα. Δύο, η διαφορά ανάμεσα στο ΑΕΠ που παράγουμε κι εκείνο που θα μπορούσαμε να παράγουμε με την πλήρη εκμετάλλευση των διαθέσιμων παραγωγικών συντελεστών (το παραγωγικό κενό) έχει μηδενιστεί. Άρα, τρία, για να αυξηθεί το ΑΕΠ χρειάζονται επενδύσεις (διαφορετικά, θα αυξάνονται μόνο οι τιμές), που σήμερα είναι χαμηλές, αντιστοιχούν στο 14% του ΑΕΠ, μετά από μια 10ετία καταστροφής και με το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο 22% του ΑΕΠ. Δεν αρκεί να παράγουμε γενικώς, γιατί το κρίσιμο είναι να παράγουμε διεθνώς εμπορεύσιμα αγαθά και, μάλιστα, προϊόντα μέσης και υψηλής τεχνολογίας και δη με τρόπους που δεν θα επιδεινώνουν την κλιματική κρίση, τέσσερα.

Η Ελλάδα, μια χώρα με ανησυχητικό έλλειμα στο ισοζύγιο πληρωμών και υπερχρέωση ρεκόρ, δεν έχει θέσει τέτοιους στόχους ούτε διαθέτει κάποιο ανάλογο σχέδιο. Ίσως, μάλιστα, έχουμε πάει λίγο πίσω. Την τελευταία τριετία μοιράστηκαν πάνω από 60 δισ. ευρώ στο όνομα της διάσωσης της οικονομίας και της στήριξης της κοινωνίας, με κριτήρια χαλαρά, όχι τόσο διαφανή, δίκαια ή αναπτυξιακά. Έτσι, μπορεί να κερδίζονται εκλογές, ωστόσο προκαλούνται παρενέργειες και δυναμώνουν αυταπάτες. Διαδεδομένη μεταξύ αυτών, η αυταπάτη ότι η οικονομία έχει τεθεί σε τροχιά ανάπτυξης ενώ, βασικά, η οικονομία φουσκώνει από την πληθώρα δημόσιου ντόπιου ή ευρωπαϊκού χρήματος χωρίς να αλλάζει δομικά. Το παραδοσιακό, παρασιτικό μοντέλο είναι εδώ -μαζί και οι στυλοβάτες του. Αυτό καθρεφτίζεται στο μεγάλο έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών.