Την εποχή των αυτοκρατοριών

Την ημέρα που ο Τραμπ έκοβε με το σπαθί την τούρτα (και το αίμα μας) σε εκείνη την τελετή εγκαινίων μιας εκλεγμένης μοναρχίας, πολύ μακριά από τον νέο κόσμο της Ουάσιγκτον, στο Μαγικό Βουνό της Ελβετίας, ο παλιός κόσμος συγκεντρωνόταν στο ετήσιο ραντεβού του, στο Φόρουμ του Νταβός. Και ο οργανισμός Oxfam παρουσίαζε εκεί την καθιερωμένη πια έκθεσή του για τις ανισότητες στον κόσμο. Τα δύο events, η ενθρόνιση Τραμπ και η σύναξις των ισχυρών της οικονομίας και της πολιτικής, μοιάζουν άσχετα μεταξύ τους. Αλλά μπορεί και να μην είναι.

Τα βασικά δεδομένα της έκθεσης, εν συνόψει: Το 2024 ο συνολικός πλούτος των δισεκατομμυριούχων του πλανήτη αυξήθηκε κατά 2 τρισ. Δημιουργήθηκαν 204 νέοι δισεκατομμυριούχοι- τέσσερις την εβδομάδα. Ο ρυθμός αύξησης του πλούτου τους ήταν αυτή τη χρονιά τρεις φορές ταχύτερος από ότι την προηγούμενη. Ο μέσος δισεκατομμυριούχος (όρος ειρωνικά αντιφατικός) έβλεπε τον πλούτο του να αυξάνεται κατά περίπου δύο εκατομμύρια την ημέρα. Και για τους 10 πλουσιότερους ανθρώπους της γης, η περιουσία τους αυτή τη χρονιά αυξανόταν κατά 100 εκατομμύρια δολάρια την ημέρα. Δεν είναι παράξενο που έπιασαν όλοι τους στασίδι στην ορκωμοσία Τραμπ.

Η θεαματική αύξηση του πλούτου των υπέρ-πλουσίων δεν είναι, όμως, το σημαντικότερο. Το σημαντικότερο είναι η προέλευση του πλούτου τους. Σύμφωνα με την Oxfam, το 60% του πλούτου των δισεκατομμυριούχων προέρχεται από κληρονομιά, από ευνοιοκρατία και διαφθορά ή από εκμετάλλευση μονοπωλιακής θέσης στις αγορές. Για πρώτη φορά, άλλωστε, το 2023, εκείνοι που έγιναν δισεκατομμυριούχοι από κληρονομιά ήταν περισσότεροι από εκείνους που το κατάφεραν μέσω της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας. “Takers, not makers” είναι τίτλος της έκθεσης. Πλούσιοι που δεν δημιουργούν, απλώς παίρνουν. Απομυζούν. Και, φυσικά, σιχαίνονται τους κανόνες, τις ρυθμίσεις.

Και δίνει κι ένα τρίτο ενδιαφέρον στοιχείο ή έκθεση στο Νταβός. Ο παγκόσμιος Νότος, μέσω του χρηματοπιστωτικού συστήματος, πλήρωσε στο πλουσιότερο 1% του παγκόσμιου Βορρά 264 δισ. δολάρια- 30 εκατομμύρια την ώρα. Οι εξαγγελίες Τραμπ που αναγγέλλουν παγκόσμιους εμπορικούς πολέμους, εδαφικές επεκτάσεις και εκβιασμούς με απειλή δασμών, θα ήταν ακατανόητες έξω από αυτό το περιβάλλον. Θα πρέπει, μάλλον, να διαβάσουμε ξανά την «Εποχή των Αυτοκρατοριών» του Έρικ Χόπσμπαουμ. Οι ιδέες εκείνης της εποχής επιστρέφουν στη μόδα. Ας ελπίσουμε χωρίς τα αποτελέσματά τους- δύο παγκοσμίους πολέμους.

Εξηγούν αυτοί οι αριθμοί την έλξη των Αμερικανών εργαζομένων, των «μη-προνομιούχων» που θα έλεγε και μια ψυχή, προς τον Ντόναλντ τον Μέγα; Σε ένα βαθμό, προφανώς ναι. Αλλά δεν δίνουν την πλήρη εξήγηση. Ο Κας Μούντε, ο κορυφαίος ίσως ειδικός επί του θέματος, λέει πως «ο λαϊκισμός είναι μια ανελεύθερη δημοκρατική απάντηση σε έναν αντιδημοκρατικό φιλελευθερισμό». Είναι αποτέλεσμα της αποξένωσης της φιλελεύθερης δημοκρατίας από ένα μεγάλο μέρος του δημοκρατικού εκκλησιάσματος, που αισθάνεται ότι οι δημοκρατικοί πολιτικοί μιλούν άλλη γλώσσα, ενδιαφέρονται για θέματα που δεν τους αφορούν. Και οι πολιτικοί, με την σειρά τους, φοβούνται, τρέμουν την ψήφο εκείνων που εκπροσωπούν.

Το 56% των πολιτών των ΗΠΑ δηλώνουν μη ικανοποιημένοι από τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί η δημοκρατία στη χώρα τους. Το αντίστοιχο ποσοστό στην Ιταλία και την Γαλλία είναι 51%. Το 73% των Γάλλων και το 71% των Αμερικανών πιστεύουν ότι η ποιότητα της δημοκρατίας χειροτέρεψε τα τελευταία 5 χρόνια. Είναι παράξενο που σε αυτό τον κήπο της δυσαρέσκειας φυτρώνει ο Τραμπ, η Μελόνι, η Λεπέν; Είναι παράξενο που σε μια παλιότερη πανευρωπαϊκή έρευνα, στο ερώτημα αν θα έπρεπε να αντικαταστήσουμε τους βουλευτές με Τεχνητή Νοημοσύνη που θα νομοθετεί έχοντας πρόσβαση στα δεδομένα των πολιτών, οι μισοί- προπάντων οι νεότεροι- απάντησαν ενθουσιωδώς «ναι»;

Σύμφωνα με έναν υπολογισμό, αν κάποιος αποταμίευε 1.000 δολάρια την ημέρα, από την πρώτη εμφάνιση του ανθρώπου στη γη, πριν 315.000 χρόνια, και πάλι δεν θα είχε συγκεντρώσει όσα χρήματα αναλογούν σε καθένα από τους 10 πλουσιότερους δισεκατομμυριούχους. Προφανώς, δεν είναι άσχετα όλα αυτά με την άνοδο μιας ριζοσπαστικής, «νατιβιστικής» ακροδεξιάς ή με την επιτυχία του Τραμπικού «πλούτο-λαϊκισμού», που καταφέρνει να γοητεύει πολιτιστικά τους μη προνομιούχους την ώρα που εξυπηρετεί πολιτικά τους υπέρ-προνομιούχους. Αλλά δεν δίνουν την πλήρη απάντηση στο γιατί, δεν εξηγούν την εκλογική απήχηση του Τραμπ.

Είναι, όμως, πολύ χρήσιμα ως εξήγηση των πολιτικών του επιλογών, του λόγου του και των πρώτων του κινήσεων. Γιατί μια σημαντική διαφορά της πρώτης θητείας Τραμπ με αυτήν, την Δευτέρα Παρουσία του, είναι ότι ενώ την πρώτη φορά οι αμερικανικές οικονομικές ελίτ τον αντιμετώπιζαν ως εξωτικό και ανατρίχιαζαν με την χυδαιότητά του, τώρα συγκεντρώνονται γύρω του και του προσφέρουν πλήρη υποστήριξη. Μια από τις πρώτες του κινήσεις- που συνοψίζει όλη του την φιλοσοφία- φωτίζει το γιατί: Ανακοίνωσε ένα πρόγραμμα 500 δισ. για την ανάπτυξη της Τεχνητής Νοημοσύνης (σκεφθείτε τις αντίστοιχες ευρωπαϊκές επενδύσεις και κλάψτε) και ταυτόχρονα την κατάργηση της νομοθεσίας για την ασφαλή χρήση τεχνητής νοημοσύνης!

Υπάρχει άραγε τρόπος αντίστασης στην εξέλιξη που αναγγέλλεται (ακόμη κι αν οι εξαγγελίες δεν πραγματοποιηθούν ποτέ με τον τρόπο που διατυπώνονται); Μπορεί να επανανομιμοποιηθεί η δημοκρατία; Να αποκατασταθεί η χαμένη επικοινωνία και να πάψουν οι δημοκρατίες να φοβούνται την ψήφο των πολιτών τους; Προς το παρόν ακόμη μόνον γενικότητες ακούμε, αλλά άνω σχώμεν τας καρδίας.