Οπλο η διαφάνεια κατά της διαφθοράς

Θοδωρής Πελαγίδης, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2006-09-17

Τι θα λέγατε εάν κάποιος σας πρότεινε μια γενναία εξοικονόμηση χρημάτων από τα ετήσια έξοδα του οικογενειακού σας προϋπολογισμού που προορίζονται για πληρωμή φόρου στην κυβέρνηση;

Θα ρωτούσατε, φυσικά, το πώς μπορεί να γίνει αυτό και μετά εάν είναι νόμιμο. Σε κάθε περίπτωση, θα συγκρίνατε το ενδεχόμενο κόστος από την φοροαποφυγή/φοροδιαφυγή με τα κέρδη εξοικονόμησης. Παραδεχτείτε το, θα κάνατε έναν γρήγορο υπολογισμό και ορθολογικά θα αποφασίζατε εάν αξίζει να το διακινδυνεύσετε. Λοιπόν, η «μηδενική ανοχή» στη διαφθορά που προτείνει ο κ. πρωθυπουργός, όπως ακριβώς παλαιότερα ο συντηρητικός πρώην δήμαρχος της Νέας Υόρκης Ρ. Τζουλιάνι, θα σας τιμωρούσε πολύ αυστηρότερα εάν σας συνελάμβανε η εφορία, από ό,τι ίσως θα άξιζε το ορθολογικό παράπτωμά σας.

Η πεποίθηση είναι ότι έτσι θα απέτρεπε η κυβέρνηση την άνομη συμπεριφορά σας. Λοιπόν, να κάνουμε τις τιμωρίες βαρύτερες για να καταπολεμήσουμε την οικονομική διαφθορά;

Πράγματι, η παραδοσιακή αντιμετώπιση φαινομένων οικονομικής διαφθοράς περιλαμβάνει κυρίως θετικά και αρνητικά κίνητρα, δηλαδή μέτρα τύπου «μαστίγιο και καρότο μαζί». Με άλλα λόγια, το νομικό, θεσμικό περιβάλλον εξοπλίζεται συνεχώς με εκλεπτύνσεις κινήτρων που προσπαθούν να κατευθύνουν τη συμπεριφορά των ατόμων προς πράξεις και δραστηριότητες που προάγουν ταυτόχρονα το ατομικό συμφέρον και το γενικό συμφέρον.

Στην πραγματικότητα πρόκειται για την αναζήτηση του καλύτερου δυνατού συμβολαίου του τύπου «μαστίγιο-καρότο», ανάμεσα στον ψηφοφόρο και στη δημόσια υπηρεσία ώστε η τελευταία να λειτουργήσει έντιμα και σύμφωνα με τις εντολές που παίρνει από την κυβέρνηση, σ ένα περιβάλλον ασύμμετρης πληροφόρησης.

Ομως σε χώρες σαν την Ελλάδα τέτοιου είδους μέτρα μπορεί να μην αποδίδουν, καθώς φαίνεται να λείπουν οι προϋποθέσεις επιτυχίας τους. Οσον αφορά το «μαστίγιο», τα δικαστήρια μπορεί να είναι υπερφορτωμένα και η αστυνομία να κάνει λευκή απεργία ή η τεχνοκρατική ικανότητα της κυβέρνησης να εφαρμόσει τον έλεγχο και τη λογοδοσία στον δημόσιο τομέα να είναι χαμηλή.

Η στρατηγική τού «καρότου» αφορά συνήθως τον καλύτερο μισθό, αλλά πόσο καλύτερο μισθό να δώσεις στους εκπαιδευτικούς, για παράδειγμα, όταν από τα «ιδιαίτερα μαθήματα» που παραδίδουν εισπράττουν δύο και τρεις φορές τον επίσημο μισθό τους;

Εάν τα παραδοσιακά μέσα αντιμετώπισης της οικονομικής διαφθοράς δεν είναι κατάλληλα σε χώρες σαν την Ελλάδα, τότε τι μένει; Κείμενα εργασίας του ΔΝΤ (wp/2006/146) δείχνουν ότι σε περιπτώσεις όπου υπάρχουν πολλαπλές ισχυρές ισορροπίες ομάδων διαφθοράς και αξεπέραστοι περιορισμοί στη δράση εναντίον τους, τότε η ενδεδειγμένη πολιτική της κυβέρνησης είναι η «διαφάνεια» (transparency).

Η έλλειψή της αποτρέπει τους ψηφοφόρους/πολίτες να διαπιστώνουν τις εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες της οικονομικής ανομίας στην παροχή των δημόσιων αγαθών, κι έτσι, οι πολιτικοί ωθούνται εκ των πραγμάτων σε μια ψηφοθηρική συμπεριφορά, δηλαδή στην αδράνεια ή και στην εξυπηρέτηση των επιμέρους συμφερόντων των ισχυρών μικρο-ομάδων.

Στην πολιτική «διαφάνειας» υπάρχει ένας ισχυρός σύμμαχος: το Διαδίκτυο, το οποίο οπωσδήποτε αποδιοργανώνει την κλεπτοκρατία των μεσιτών στις αγορές.

Σήμερα μπορούμε μόνοι μας να αγοράσουμε ταξίδια, διαμονή σε ξενοδοχεία, κάθε λογής αγαθά, ακόμη και τελετές, από το Διαδίκτυο. Διαφάνεια κανόνων (rules), νόμων (laws), διαδικασιών (processes), θεσμικοί έλεγχοι και αποκαλύψεις (disclosures) για τις τρανταχτές περιπτώσεις κ.ά. μειώνουν τις ευκαιρίες διαφθοράς και μαζί ενισχύουν το κύρος των θεσμικών οργάνων που, εξαιτίας και του ελέγχου της διαφάνειας, κάνουν σωστά τη δουλειά τους.

Η παραγωγή πληροφοριών για το κοινό, οι πολιτικές αυξημένης διαπραγματευτικής δύναμης των ψηφοφόρων απέναντι στις δημόσιες υπηρεσίες, το «κρέμασμα» στο Διαδίκτυο όλο και περισσότερων πληροφοριών, είναι πολιτικές που μπορούν να βοηθήσουν.

Πάντως, το ζητούμενο, να βρεθούν μια χούφτα πολιτικοί ικανοί και αποφασισμένοι να επιβάλουν προοδευτικές πολιτικές αλλαγών και διαφάνειας παντού (τόσο δύσκολο είναι να υποχρεωθούν τα πανεπιστήμια να δημοσιεύουν στο Διαδίκτυο τα αποτελέσματά τους;), ώστε να καταπολεμηθεί η διαφθορά στον πυρήνα της, είναι πάντα επίκαιρο.

* Ο ΘΟΔΩΡΗΣ ΠΕΛΑΓΙΔΗΣ είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Άρθρα/ Πολιτική

Σωκράτης Φάμελλος

Κυβερνητική πρόταση από το Συνέδριο

Σωκράτης Φάμελλος, 2025-06-08

Η Ιστορία, όχι μόνο στην Ελλάδα, έχει δείξει ότι οι πολιτικές...

Ποιά εκεχειρία και για πόσο στη Μέση Ανατολή;

Λουκάς Τσούκαλης, 2025-06-25

Ο πρωθυπουργός του Ισραήλ άνοιξε τις πύλες της κολάσεως...

Στέργιος Καλπάκης

Ισχυρός ΣΥΡΙΖΑ - ΠΣ, καταλύτης για την προοδευτική αλλαγή

Στέργιος Καλπάκης, 2025-06-18

Οι αρνήσεις του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Αριστεράς στην ειλικρινή...

Θόδωρος Τσίκας

Το αδιέξοδο με το Ιράν και η Συμφωνία του Ομπάμα

Θόδωρος Τσίκας, 2025-06-18

Το 2015 ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπάρακ Ομπάμα, έφτασε μετά...

Κώστας Καλλίτσης

Προεκλογική περίοδος

Κώστας Καλλίτσης, 2025-06-08

Κάτι μάλλον ασυνήθιστο (ακόμα και) για τα ελληνικά δεδομένα...

Η “έσχατη προδοσία” έλειπε από την χορηγία της αντιπολίτευσης προς τον Μητσοτάκη

Γιάννης Τριάντης, 2025-06-07

...Τι εισπράττει η κοινωνία όταν ακούει ότι εγκαλείται κάποιος...

Τα Τέμπη επιστρέφουν

Αγγελική Σπανού, 2025-06-05

Με τέσσερις προτάσεις για τη σύσταση Προανακριτικής, δύο...

Γιάννης Μεϊμάρογλου

Κυβερνητικό μπασκετικό αλαλούμ

Γιάννης Μεϊμάρογλου, 2025-06-04

...Όσο η κυβέρνηση θα συνεχίσει να κλείνει τα μάτια σε μια...

Θόδωρος Τσίκας

Έχει χάσει η Ουκρανία τον πόλεμο;

Θόδωρος Τσίκας, 2025-06-01

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να διατηρήσει τη ηθική και γεωπολιτική...

Γιάννης Βούλγαρης

Η Ευρώπη στην εποχή των πολέμων

Γιάννης Βούλγαρης, 2025-05-31

Από τις εκλογές που έγιναν τελευταία στον ευρωπαϊκό χώρο,...

Εχει ο καιρός γυρίσματα;

Τάσος Παππάς, 2025-05-26

Αλλάζουν οι καιροί; Αλλάζουν. Αυτό που χθες αποδοκίμαζες,...

Η κοινή λογική

Μιχάλης Μητσός, 2025-05-23

Oι νέοι στρέφονται προς την Ακροδεξιά. Ακόμη κι αν δεν ψηφίζουν...

×
×