Δημοκρατία δίχως Δήμο;
Παύλος Τσίμας, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2004-06-05
Μπορεί να υπάρξει Δημοκρατία χωρίς Δήμο; Μπορεί η εκκολαπτόμενη ευρωπαϊκή συμπολιτεία να είναι πραγματικά δημοκρατική, όσο δεν συγκροτείται ένας αυθεντικός Ευρωπαϊκός Δήμος; Και το υπό συζήτηση (δύσκολη, μετ’ εμποδίων συζήτηση) νέο Ευρωπαϊκό Σύνταγμα μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από μια διακρατική συνθήκη, που απλώς βαπτίζεται, για λόγους μεγαλοπρεπείας ή εξαπάτησης, «σύνταγμα»;
Τα ερωτήματα, μία εβδομάδα πριν από τις ευρωεκλογές, ηχούν σχεδόν παράταιρα σε ένα προεκλογικό κλίμα, με βαρομετρικό χαμηλό λαϊκού ενδιαφέροντος, όπου τα ερωτήματα που κυριαρχούν είναι αν η παρουσία του κ. Σαμαρά στο ευρωψηφοδέλτιο της N.Δ. ξορκίζει επαρκώς τον κίνδυνο Καρατζαφέρη κι αν η τολμηρή ρήξη του ευρωψηφοδελτίου του ΠΑΣΟΚ με την επετηρίδα της κομματικής νομενκλατούρας ανασυγκροτεί ή αποσυσπειρώνει το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ποιος νοιάζεται για Ευρώπη και ευρω-διλήμματα;
Δεν είμαστε οι μόνοι που γυρίζουμε την πλάτη στις ευρωεκλογές. Δύο στους τρεις Γάλλους, σε μια χώρα του σκληρότατου ευρωπαϊκού πυρήνα, αδιαφορούν για τις ευρωεκλογές, σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε η «Μοντ». Και σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του Μαΐου, 6 στους 10 Ευρωπαίους θεωρούν ότι η ψήφος στις ευρωεκλογές δεν έχει νόημα, δεν θα αλλάξει τίποτε, άλλοι τόσοι θεωρούν ότι το Κοινοβούλιο στο οποίο στέλνουν βουλευτές, το Ευρωκοινοβούλιο, δεν έχει καμία σχέση με τα ενδιαφέροντα και τα προβλήματά τους και - το καλύτερο! - ενώ η έρευνα πραγματοποιήθηκε μόλις ένα μήνα πριν από τις εκλογές, το 52% των Ευρωπαίων ούτε θυμόταν ότι έχουμε ευρωεκλογές ούτε ήξερε την ημερομηνία πραγματοποίησής τους...
Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει Δημοκρατία χωρίς Δήμο; Μπορεί να είναι, υπό τις συνθήκες αυτές, η ευρωπαϊκή οικοδόμηση δημοκρατική διαδικασία;
Ο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της θρυλικής Κομισιόν με τα «πακέτα», θα επιλεγεί σε λίγο με διαδικασίες διπλωματικών και διαπραγματευτικών δοσοληψιών, ελάχιστα διαφορετικές από εκείνες με τις οποίες εκλέγουν οι καρδινάλιοι τον Πάπα (μείον η θεία φώτιση). Και η δημοκρατική Ευρώπη θα περιμένει, απλώς, να δει λευκό καπνό από την καπνοδόχο των Βρυξελλών.
Το Σύνταγμα το ίδιο του Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, προϊόν σκληρών διπλωματικών διαβουλεύσεων των εκπροσώπων των κρατών, κατ’ όνομα μόνον Σύνταγμα, και δίχως αυθεντική συντακτική εξουσία από την οποία να προκύπτει, κινδυνεύει είτε να απονευρωθεί πλήρως στις επικείμενες νέες διαβουλεύσεις, είτε να βουλιάξει σε μια διαδικασία επικυρώσεων και δημοψηφισμάτων.
Το διαβόητο «σύμφωνο σταθερότητας», αυτός ο στενός κορσές που φόρεσαν στις ευρωπαϊκές οικονομίες, δεν υπάρχει κανένα ευρωπαϊκό όργανο με δημοκρατική νομιμοποίηση που να έχει τη δύναμη ή την αρμοδιότητα να το αμφισβητήσει.
Και το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο, παρά την αναμφισβήτητα δημοκρατική ανάδειξή του με καθολική πανευρωπαϊκή ψηφοφορία, ούτε αντιστέκεται στην ευρω-γραφειοκρατία, μα ούτε εκλέγεται ακόμη από ένα εκλογικό σώμα που να συγκροτείται ως ενιαίο ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα. Δεν υπάρχει ακόμη, κι ούτε φαίνεται στον ορίζοντα, μια ευρωπαϊκή δημόσια πολιτική σφαίρα. Ένας Ευρωπαϊκός Δήμος.
Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει Δημοκρατία δίχως Δήμο; Μπορεί η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης να είναι μια μη αυταρχική διαδικασία; Μπορεί να είναι υπόθεση των λαών και όχι των οικονομικών, πρωτίστως, και πολιτικών ελίτ;
Το ερώτημα έθεσε ο καθηγητής Αντώνης Μανιτάκης, προχθές, παρουσιάζοντας ένα νέο, και εξαιρετικά επίκαιρο, βιβλίο του για την προβληματική του Ευρωπαϊκού «Συντάγματος». Και η απάντησή του ήταν η προφανής: Μπορούμε να φανταστούμε ένα Σύνταγμα δίχως λαό, μα είναι αδύνατον να φανταστούμε μια Δημοκρατία δίχως Δήμο.
Αυτό είναι, προφανώς, και το αφανές μα κρισιμότατο διακύβευμα των εκλογών της άλλης Κυριακής, που έρχονται - όπως ο καθηγητής Μανιτάκης σημειώνει - σε μια μεταβατική περίοδο, όπου «μια κυριαρχία, η εθνική, αργοσβήνει αντιστεκόμενη, όσο μπορεί, στη μοιραία συρρίκνωσή της, και μια άλλη, η ευρωπαϊκή, σχηματίζεται αργά, χωρίς κατασταλαγμένη μορφή, η μία δεν είναι έτοιμη να αποτραβηχτεί, η άλλη δεν είναι έτοιμη να φανεί, η μία χάνεται, η άλλη ψάχνεται». Μια κρίσιμη «στιγμή» για τη δημοκρατική συγκρότηση της κοινωνίας μας, που περνά σχεδόν απαρατήρητη.
Τα ερωτήματα, μία εβδομάδα πριν από τις ευρωεκλογές, ηχούν σχεδόν παράταιρα σε ένα προεκλογικό κλίμα, με βαρομετρικό χαμηλό λαϊκού ενδιαφέροντος, όπου τα ερωτήματα που κυριαρχούν είναι αν η παρουσία του κ. Σαμαρά στο ευρωψηφοδέλτιο της N.Δ. ξορκίζει επαρκώς τον κίνδυνο Καρατζαφέρη κι αν η τολμηρή ρήξη του ευρωψηφοδελτίου του ΠΑΣΟΚ με την επετηρίδα της κομματικής νομενκλατούρας ανασυγκροτεί ή αποσυσπειρώνει το κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Ποιος νοιάζεται για Ευρώπη και ευρω-διλήμματα;
Δεν είμαστε οι μόνοι που γυρίζουμε την πλάτη στις ευρωεκλογές. Δύο στους τρεις Γάλλους, σε μια χώρα του σκληρότατου ευρωπαϊκού πυρήνα, αδιαφορούν για τις ευρωεκλογές, σύμφωνα με έρευνα που δημοσίευσε η «Μοντ». Και σύμφωνα με πανευρωπαϊκή έρευνα που πραγματοποιήθηκε στα μέσα του Μαΐου, 6 στους 10 Ευρωπαίους θεωρούν ότι η ψήφος στις ευρωεκλογές δεν έχει νόημα, δεν θα αλλάξει τίποτε, άλλοι τόσοι θεωρούν ότι το Κοινοβούλιο στο οποίο στέλνουν βουλευτές, το Ευρωκοινοβούλιο, δεν έχει καμία σχέση με τα ενδιαφέροντα και τα προβλήματά τους και - το καλύτερο! - ενώ η έρευνα πραγματοποιήθηκε μόλις ένα μήνα πριν από τις εκλογές, το 52% των Ευρωπαίων ούτε θυμόταν ότι έχουμε ευρωεκλογές ούτε ήξερε την ημερομηνία πραγματοποίησής τους...
Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει Δημοκρατία χωρίς Δήμο; Μπορεί να είναι, υπό τις συνθήκες αυτές, η ευρωπαϊκή οικοδόμηση δημοκρατική διαδικασία;
Ο νέος πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, της θρυλικής Κομισιόν με τα «πακέτα», θα επιλεγεί σε λίγο με διαδικασίες διπλωματικών και διαπραγματευτικών δοσοληψιών, ελάχιστα διαφορετικές από εκείνες με τις οποίες εκλέγουν οι καρδινάλιοι τον Πάπα (μείον η θεία φώτιση). Και η δημοκρατική Ευρώπη θα περιμένει, απλώς, να δει λευκό καπνό από την καπνοδόχο των Βρυξελλών.
Το Σύνταγμα το ίδιο του Βαλερί Ζισκάρ Ντ’ Εστέν, προϊόν σκληρών διπλωματικών διαβουλεύσεων των εκπροσώπων των κρατών, κατ’ όνομα μόνον Σύνταγμα, και δίχως αυθεντική συντακτική εξουσία από την οποία να προκύπτει, κινδυνεύει είτε να απονευρωθεί πλήρως στις επικείμενες νέες διαβουλεύσεις, είτε να βουλιάξει σε μια διαδικασία επικυρώσεων και δημοψηφισμάτων.
Το διαβόητο «σύμφωνο σταθερότητας», αυτός ο στενός κορσές που φόρεσαν στις ευρωπαϊκές οικονομίες, δεν υπάρχει κανένα ευρωπαϊκό όργανο με δημοκρατική νομιμοποίηση που να έχει τη δύναμη ή την αρμοδιότητα να το αμφισβητήσει.
Και το ίδιο το Ευρωκοινοβούλιο, παρά την αναμφισβήτητα δημοκρατική ανάδειξή του με καθολική πανευρωπαϊκή ψηφοφορία, ούτε αντιστέκεται στην ευρω-γραφειοκρατία, μα ούτε εκλέγεται ακόμη από ένα εκλογικό σώμα που να συγκροτείται ως ενιαίο ευρωπαϊκό εκλογικό σώμα. Δεν υπάρχει ακόμη, κι ούτε φαίνεται στον ορίζοντα, μια ευρωπαϊκή δημόσια πολιτική σφαίρα. Ένας Ευρωπαϊκός Δήμος.
Μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει Δημοκρατία δίχως Δήμο; Μπορεί η διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης να είναι μια μη αυταρχική διαδικασία; Μπορεί να είναι υπόθεση των λαών και όχι των οικονομικών, πρωτίστως, και πολιτικών ελίτ;
Το ερώτημα έθεσε ο καθηγητής Αντώνης Μανιτάκης, προχθές, παρουσιάζοντας ένα νέο, και εξαιρετικά επίκαιρο, βιβλίο του για την προβληματική του Ευρωπαϊκού «Συντάγματος». Και η απάντησή του ήταν η προφανής: Μπορούμε να φανταστούμε ένα Σύνταγμα δίχως λαό, μα είναι αδύνατον να φανταστούμε μια Δημοκρατία δίχως Δήμο.
Αυτό είναι, προφανώς, και το αφανές μα κρισιμότατο διακύβευμα των εκλογών της άλλης Κυριακής, που έρχονται - όπως ο καθηγητής Μανιτάκης σημειώνει - σε μια μεταβατική περίοδο, όπου «μια κυριαρχία, η εθνική, αργοσβήνει αντιστεκόμενη, όσο μπορεί, στη μοιραία συρρίκνωσή της, και μια άλλη, η ευρωπαϊκή, σχηματίζεται αργά, χωρίς κατασταλαγμένη μορφή, η μία δεν είναι έτοιμη να αποτραβηχτεί, η άλλη δεν είναι έτοιμη να φανεί, η μία χάνεται, η άλλη ψάχνεται». Μια κρίσιμη «στιγμή» για τη δημοκρατική συγκρότηση της κοινωνίας μας, που περνά σχεδόν απαρατήρητη.
