Μνήμη και λήθη στην πολιτική

«Μια βδομάδα στην πολιτική είναι πολύς χρόνος», είχε πει κάποτε ο πολύπειρος και παμπόνηρος Χάρολντ Γουίλσον. Εννοούσε ότι, ακόμα και μέσα σε ένα τόσο σύντομο διάστημα, μπορεί να συμβεί κάτι που θα μονοπωλήσει την προσοχή μας και θα μας κάνει να ξεχάσουμε ό,τι μας συγκλονίζει σήμερα. Στις μέρες μας, με τα μονοθεματικά μυαλά που μας εμφύτευσε η τηλεόραση, η ρήση του ισχύει ακόμα περισσότερο. Η πολιτική μνήμη (η οποία διαφέρει από την κανονική επειδή δεν καθορίζει τι θυμόμαστε αλλά πόσο επηρεάζεται ο πολιτικός μας λόγος από αυτά που θυμόμαστε) έχει ατροφήσει, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους πολιτικούς και τους δημοσιολογούντες να αντιφάσκουν ή και να ψεύδονται άφοβα. Γι’ αυτή την εργαλειοποίηση της μνήμης και της λήθης θα επικαλεστώ τρία επίκαιρα παραδείγματα.

Το πρώτο έχει να κάνει με την πράσινη αντίδραση στην άνοδο του Συνασπισμού και τον αντίστοιχο μαρασμό του ΠΑΣΟΚ. Κάποιοι μίλησαν για σούπερ μάρκετ ψήφων, αφήνοντας να εννοηθεί ότι ο Συνασπισμός εκμεταλλεύεται τη συγκυρία για να αποσπάσει ψήφους που δεν του ανήκουν. Εκείνο που ξέχασαν είναι η κοινή λογική. Διότι δεν χρειάζεται να φάει κανείς τα νιάτα του σπουδάζοντας Πολιτική Επιστήμη για να μάθει ότι τα κόμματα δεν αυξάνουν τη δύναμή τους όταν ανακαλύπτουν κάποιους αδέσποτους και ξεχασμένους ψηφοφόρους αλλά επειδή πείθουν εκείνους που προτίμησαν τους αντιπάλους τους να αλλάξουν γνώμη. Ξέχασαν επίσης και το εξής πραγματολογικό: επί δεκαετίες το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποίησε την Αριστερά ως δεξαμενή ψήφων, προσελκύοντας πολλούς κατά τα άλλα αριστερούς.

Ομως το γελοίον του πράγματος δεν σταματάει εδώ αλλά εντείνεται: το ΠΑΣΟΚ έχει, ως φαίνεται, διαγράψει από τη μνήμη του το γεγονός ότι όλο αυτό τον καιρό δικαιολογούσε την άγρα αριστερών ψήφων επικαλούμενο την απάντηση που σήμερα εισπράττει. Παράλληλα, όμως, όλον αυτό τον καιρό ο Συνασπισμός παραπονιόταν για χτυπήματα κάτω απ’ τη ζώνη, επειδή το ΠΑΣΟΚ τού «έκλεβε» τους ψηφοφόρους. Δηλαδή, με την αντιστροφή της κατάστασης αντιστράφηκαν συμμετρικά και οι θέσεις τους, με το ένα κόμμα να διαμαρτύρεται γι’ αυτό που το ίδιο έκανε κάποτε και το άλλο να κάνει αυτό για το οποίο το ίδιο κάποτε διαμαρτυρόταν. Πόση αξιοπιστία απομένει στον πολιτικό λόγο όταν προσαρμόζεται στις εκάστοτε σκοπιμότητες και έχει ως δυνητική προϋπόθεση την ανικανότητα να θυμηθούμε κάποια στοιχειώδη πράγματα;

Το δεύτερο παράδειγμα είναι το Μακεδονικό και η πλειοδοσία των «πατριωτών», οι οποίοι αξιώνουν μια λύση που θα την είχαμε εξασφαλίσει προ πολλού, αν οι ίδιοι δεν ανέβαζαν τότε τόσο ψηλά τον πήχη του πολιτικού κόστους. Θυμάμαι έναν τέτοιο μαχητικό Ελληνα πριν από μερικά χρόνια να λέει δημοσίως, αλλά εκ των υστέρων, ότι «έγιναν λάθη», παραλείποντας φυσικά να διευκρινίσει ότι δεν έγιναν μόνα τους και ότι η ευθύνη βαραίνει όσους πρωτοστάτησαν στην εθνική παράκρουση εκείνης της εποχής. Διότι όντως τότε μπορούσαμε να πετύχουμε τον έντιμο συμβιβασμό. Σε μια off the record ενημέρωση που είχα στο υπουργείο Εξωτερικών λίγο μετά τα συλλαλητήρια, μου είπαν ότι η ΠΓΔΜ είχε διαμηνύσει μέσω Βουλγαρίας την πρότασή της για την ονομασία «Μακεδονία του Βαρδάρη», και το θυμάμαι πολύ καλά γιατί, όπως σχολίασε χαριτολογώντας το στέλεχος του υπουργείου, ο Βούλγαρος διερμηνέας χρησιμοποίησε την καθαρεύουσα και αποκάλεσε το νέο κράτος «Μακεδονία του Βαρδάρεως». Οποιος λοιπόν εγκαλεί τους άλλους για ανικανότητα και ενδοτισμό επειδή δεν μπορούν να βγάλουν τη χώρα από τη γωνία στην οποία εκείνος τη στρίμωξε, χρειάζεται, εκτός από την ικανότητα να ξεχνάει ό,τι δεν τον βολεύει, και απύθμενο θράσος.

Το τρίτο παράδειγμα είναι η Κύπρος, όπου ένα από τα συστατικά του προβλήματος είναι η ιδιοτελής επίκληση της μνήμης και της λήθης. Κατ’ αρχάς, και οι δύο κοινότητες θυμούνται μόνο πότε αδικήθηκαν και όχι πότε αδίκησαν. Οσο για τους Ελληνοκύπριους, όταν τους δόθηκε η ευκαιρία να αποδεχθούν τη λύση που εκείνοι υποτίθεται ότι επιθυμούσαν διακαώς, τότε επέλεξαν να ξεχάσουν τι έλεγαν επί δεκαετίες, ακολουθώντας το παράδειγμα του περίδακρυ Τάσσου Παπαδόπουλου, ο οποίος, αν δεν με απατά η μνήμη μου, είχε παραλάβει κράτος και δεν σκόπευε να παραδώσει κοινότητα. Προφανώς, ήταν κάτι που πρέπει να θυμήθηκε την τελευταία στιγμή, διότι, πριν πάει στην Ελβετία, άφηνε τους κουτόφραγκους να πιστεύουν ότι είχε αποδεχθεί τη λύση, για να μπορέσει η Κύπρος να μπει στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Είναι πολύ νωρίς να πούμε τι θα σημάνει η νίκη Χριστόφια. Ας ελπίσουμε, όμως, ότι αυτή τη φορά και οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι θα θυμηθούν όχι μόνο τα δεινά που υπέστησαν αλλά και τη λύση που ονειρεύτηκαν, για να επιστρέψει το νησί στην ομαλότητα. Κι ας φωνάξουν οι εν Ελλάδι και εν Κύπρω εθνικόφρονες, από τους δεσποτάδες μέχρι τους αντιιμπεριαλιστές.