Η πείνα απειλεί τους φτωχούς

Η σύνοδος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας την περασμένη εβδομάδα στην Ουάσιγκτον προσέφερε άφθονο υλικό για σκέψη. Κατ΄ αρχήν η αισιοδοξία για τη δυναμική των παγκοσμιοποιημένων αγορών, για τα ευεργετικά τους αποτελέσματα στην ανάπτυξη όλων των χωρών, πλούσιων και φτωχών, για τη θαυμαστή τους ικανότητα να διορθώνουν από μόνες τους κάθε παρέκκλιση, όπως κυριαρχούσε στους ηγετικούς κύκλους της πολιτικής, των τραπεζών και των επιχειρήσεων, σε σημαντικό τμήμα των μεγάλων μέσων ενημέρωσης, έχει εκλείψει εντελώς. Μουδιασμένοι υπουργοί και κεντρικοί τραπεζίτες των ισχυρότερων οικονομιών αναζητούν τώρα νέες απαντήσεις σε προβλήματα, την έκταση των οποίων δεν είχαν διανοηθεί πριν από λίγους μήνες. Τρία γεγονότα έχουν αλλάξει το παγκόσμιο τοπίο: 1. Η τρέχουσα χρηματοοικονομική κρίση, η χειρότερη μετά τη δεκαετία του 1930, σύμφωνα με το ΔΝΤ, έχει φέρει απώλειες κοντά στο ένα τρισεκατομμύριο δολάρια μέχρι στιγμής (τις αποτίμησε σε 945 δισ.). Τις ζημίες τις έχουν προκαλέσει τράπεζες και άλλα επενδυτικά κεφάλαια μέσα από πρακτικές για τη μεγιστοποίηση των αποδόσεών τους που αποδείχθηκαν απολύτως ανεύθυνες, αν όχι δόλιες. Και ήρθαν να τις καλύψουν οι κυβερνήσεις, των ΗΠΑ κατά πρώτο λόγο αλλά και κάποιων ευρωπαϊκών χωρών, για να αποτρέψουν ακόμα χειρότερες επιπτώσεις στην οικονομία, με χρήματα, βέβαια, των φορολογουμένων. Η αντίφαση ανάμεσα στην ιδιωτικοποίηση των κερδών και την κοινωνικοποίηση των ζημιών καταγράφεται πλέον ως απαράδεκτη και από ακραιφνείς οπαδούς των ελεύθερων αγορών. Και οδήγησε τους υπουργούς Οικονομικών και τους κεντρικούς τραπεζίτες της Ομάδας των Επτά (ΗΠΑ, Καναδάς, Βρετανία, Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ιαπωνία) να αγνοήσουν τις οξείες αντιδράσεις μεγάλων ιδιωτικών τραπεζών και να υιοθετήσουν μια σειρά συστάσεων για αυστηρότερη ρύθμιση και αποτελεσματικότερη εποπτεία των τραπεζών. Θα απαιτηθεί αρκετός χρόνος διαβουλεύσεων ώσπου να αποκρυσταλλωθεί πώς θα εφαρμοσθούν συγκεκριμένα, αν πράγματι θα υπερβούν απλά ευχολόγια, η ανακοίνωση της Ομάδας των Επτά σηματοδοτεί πάντως μιαν αλλαγή κατεύθυνσης. «Πρέπει όλοι να πάρουμε τις ευθύνες μας πολύ σοβαρά και να δυσαρεστήσουμε τον ιδιωτικό τομέα όπου χρειάζεται», δήλωσε για παράδειγμα ο πρόεδρος της ΕΚΤ Ζαν-Κλοντ Τρισέ.

2.Η ύφεση της αμερικανικής οικονομίας θα παραταθεί ώς τους πρώτους μήνες του 2009 επιβραδύνοντας τη μεγέθυνση στην Ευρώπη, σε κάποιο βαθμό επίσης και στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου πάντως οι ρυθμοί της Κίνας και της Ινδίας θα παραμείνουν ισχυροί, προβλέπει το ΔΝΤ. Η συνεχής υποτίμηση του δολαρίου δεν θα σταματήσει, και για τη γενική αστάθεια που προκαλούν οι έντονες διακυμάνσεις των ισοτιμιών εξέφρασε ανησυχία η Ομάδα των Επτά, διαβεβαιώνοντας ότι θα τις παρακολουθεί στενά και θα συνεργάζεται όσο επιβάλλεται. Πρόκειται για νέα διατύπωση, πιο προωθημένη. Οι ΗΠΑ ακόμα διστάζουν, αλλά αν οι κεντρικές τράπεζες αρχίσουν να παρεμβαίνουν συντονισμένα στις αγορές συναλλάγματος, θα δούμε μιαν άλλη μορφή δημόσιας παρέμβασης στις παγκόσμιες αγορές. Η πιο ουσιαστική παρατήρηση προήλθε από τον Ιταλό υπουργό Οικονομικών Τομάσο Πάντοα-Σκιόπα που προήδρευσε στη σύνοδο του ΔΝΤ: Το διεθνές σύστημα, όπως στηριζόταν στη μεγέθυνση της αμερικανικής οικονομίας η οποία έχει μηδενική αποταμίευση (δηλαδή μόνο δανειζόταν), δεν ήταν διατηρήσιμο. Η κρίση των στεγαστικών δανείων απλώς το έδειξε, και θα ήταν λάθος να νομίσουμε ότι μπορούμε να επανέλθουμε στο ίδιο σχήμα μετά την κρίση. Ξέρουμε πώς λειτουργεί μια παγκόσμια οικονομία επτά δισεκατομμυρίων ανθρώπων από τους οποίους 15% έχουν υψηλό βιοτικό επίπεδο. Αλλά καθώς το 15% θα τείνει να γίνει 50% θα έχουμε τεράστια προβλήματα τιμών, ισοτιμιών, ανταλλαγών. 3. Πολύ πιο οξεία από τη χρηματοοικονομική κρίση είναι η κρίση των τροφίμων, η ραγδαία άνοδος των τιμών τους που παίρνει τραγικές διαστάσεις στις φτωχότερες χώρες και εκμηδενίζει ήδη όποια πρόοδο είχαν πραγματοποιήσει. Κατά 83% ανέβηκαν οι τιμές των τροφίμων τα τρία τελευταία χρόνια, κατά 181% μάλιστα των σιτηρών, σύμφωνα με την έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας, και δεν προβλέπεται να υποχωρήσουν. Βασικές αιτίες, πέρα από την άνοδο του βιοτικού επιπέδου και της κατανάλωσης στις αναδυόμενες οικονομίες, είναι ο αναπροσανατολισμός μέρους της γεωργίας στην παραγωγή βιοκαυσίμων και η μεγάλη υστέρηση των επενδύσεων. Στις πλούσιες χώρες η ανεπάρκεια τροφίμων και ενεργειακών πόρων συνιστά κάποια ενόχληση, ανεβάζοντας τις τιμές, προκαλώντας ίσως ανεργία, παρατηρούσε και πάλι ο Πάντοα-Σκιόπα. Αλλά στην Αφρική και στην Ινδία σπρώχνει μεγάλα τμήματα του πληθυσμού πίσω στην ακραία φτώχεια. Όπως έλεγαν στη σύνοδο εκπρόσωποι φτωχών χωρών, γι΄ αυτούς η άνοδος των τιμών των τροφίμων δεν είναι ζήτημα ελέγχου του πληθωρισμού, αλλά ζωής και θανάτου. Η οξύτατη κρίση αναγνωρίσθηκε στην Ουάσιγκτον, ανοικτό μένει το ερώτημα των αναγκαίων διεθνών πολιτικών που θα την αντιμετωπίσουν.