Ενημέρωση ή εντυπωσιασμός;
Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Ελευθεροτυπία, Δημοσιευμένο: 2008-09-05
Μια είδηση από την Αγγλία: πριν από μερικές ημέρες πυρκαγιά, που προκλήθηκε από εμπρησμό, κατέστρεψε μια πολυτελέσταση έπαυλη, η οποία ανήκε σε αυτοδημιούργητο μεγαλοεπιχειρηματία, με αμφιλεγόμενο παρελθόν και στα πρόθυρα χρεωκοπίας. Ο ίδιος, μαζί με τη σύζυγό του και την κόρη του, είχαν εξαφανιστεί. Δεδομένου ότι η Αστυνομία δεν μπόρεσε να μπει αμέσως στο καμένο σπίτι και να ψάξει, επειδή δεν ήταν ασφαλές, πολλοί άρχισαν να διατυπώνουν διάφορες εικασίες, από εύλογες μέχρι εξωφρενικές: ότι τη φωτιά την έβαλε ο ιδιοκτήτης για να νομίσουν ότι αυτοκτόνησε ενώ έχει διαφύγει στο εξωτερικό ή ότι οι εμπρηστές ανήκουν στον υπόκοσμο με τον οποίο ο επιχειρηματίας είχε πάρε-δώσε στο παρελθόν κ.ο.κ. Τελικά, διαπιστώθηκε ότι αυτός έβαλε τη φωτιά, σκότωσε τη γυναίκα και την κόρη του και μετά αυτοκτόνησε.
Το θέμα «έπαιξε» πολύ στα μέσα ενημέρωσης. Ακόμα και στη «Sunday Times» έγινε πρωτοσέλιδο, ο δε κίτρινος Τύπος το άρμεξε κανονικά. Στην τηλεόραση, όμως, κρατική και ιδιωτική, οι αντιδράσεις ήταν πολύ πιο συγκρατημένες. Τα ρεπορτάζ σπανίως ξεπερνούσαν τα πέντε λεπτά και είχαν τη συνήθη δομή, δηλαδή σύνοψη των εξελίξεων της ημέρας με τα σχετικά πλάνα και ζωντανή σύνδεση, για να μπορέσει ο δημοσιογράφος να ανακεφαλαιώσει και να απαντήσει σε ερωτήσεις από το στούντιο που είχαν ενημερωτικό ή διευκρινιστικό χαρακτήρα.
Σας καλώ να φανταστείτε τι θα βλέπανε τα μάτια μας αν κάτι ανάλογο μάς τύχαινε στην Ελλάδα. Κρίνοντας από τα δείγματα γραφής που έχει δώσει η δική μας ιδιωτική τηλεόραση -όχι η κρατική, ας το τονίσουμε- τα δελτία ειδήσεων για μερικές ημέρες θα γίνονταν μονοθεματικά, και από τις οθόνες θα παρήλαυναν γνωστοί της οικογένειας, που θα αποκάλυπταν «άγνωστες πτυχές του δράματος», ειδικοί οι οποίοι θα προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι η επικρατούσα εκδοχή δεν ευσταθεί, δημοσιογράφοι που θα επέκριναν την Αστυνομία και θα διέβλεπαν σ’ όλα αυτά σκοτεινές διαδρομές και προσπάθειες συγκάλυψης. Σαν να μην έφτανε αυτό, θα είχαμε και τα μόνιμα στελέχη του κάθε καναλιού να προτείνουν τη δική τους εκδοχή, δηλώνοντας ότι απλώς μια υπόθεση κάνουν. Είναι εκείνοι που την προηγούμενη ημέρα ανέλυαν εμβριθώς τα προβλήματα του δικομματισμού ή το Κυπριακό. Ο θρίαμβος του εντυπωσιασμού επί της ενημέρωσης.
Θέμα τηλεοπτικής παιδείας ή έστω γούστου; Σίγουρα. Αλλά όχι μόνο. Η σχέση ανάμεσα στον τρόπο της τηλεόρασης και τον τρόπο που το κοινό της αντιδρά, γενικά είναι αμφίδρομη. Και αυτό οδηγεί σε κάποιες σκέψεις. Θέλω να πω ότι το σύνηθες αλαλούμ στη μικρή οθόνη χαρακτηρίζει και το πώς αντιμετωπίζουμε κάποια άλλα πράγματα, πολύ σοβαρά, όπως η πολιτική. Δηλαδή εύπεπτες κοινοτοπίες και όχι ανάλυση, ατάκες αντί για επιχειρήματα. Φυσικά, σε μια δημοκρατία οι εκλεγμένοι ηγέτες οφείλουν να μιλούν τη γλώσσα της κοινωνίας. Μόνον έτσι θα επικοινωνήσουν, μόνον έτσι θα σταθούν δίπλα στον απλό άνθρωπο, θα τον καταλάβουν. Φαίνεται λοιπόν ότι οι πολιτικοί λειτουργούν σαν τα κανάλια. Οπως εκείνα θέλουν τηλεθεατές, έτσι κι αυτοί θέλουν ψηφοφόρους. Και τους κερδίζουν μόνον όταν ταυτιστούν με τον λαό, επικαλούμενοι τη μόνιμη δικαιολογία ότι προσπαθούν να πείσουν τον λαό να ταυτιστεί με αυτούς.
Κανονικά, για τους πάσης φύσεως συντηρητικούς, μια τέτοια κίνηση επιβεβαιώνει την ιδεολογία τους. Για την Αριστερά, όμως, το πρόβλημα είναι τεράστιο. Πώς μπορεί κανείς να αλλάξει την κοινωνία όταν, για να το κάνει, θα υποχρεωθεί να αναπαραγάγει τις αντιδράσεις και τις αξίες της, τις οποίες όμως απορρίπτει προτείνοντας το δικό του, ριζικά διαφορετικό όραμα; Αν αποκλείσουμε τη λύση της επανάστασης από κάποια πρωτοπορία που έχει συνειδητοποιήσει και ενσαρκώνει την ιστορική αναγκαιότητα, εύκολη απάντηση δεν υπάρχει. Και δεν θα τη βρούμε, αν καταφύγουμε στη διάκριση μορφής και περιεχομένου. Γιατί ό,τι και να λένε διάφοροι παλαιομαρξιστές, αυτά τα δύο πάνε μαζί. Συνεπώς, ο λόγος ενός αριστερού οφείλει να αντιταχθεί όχι μόνο σε συγκεκριμένες πολιτικές αλλά και στους τρόπους μέσω των οποίων αποδίδουμε νόημα στα πράγματα, καθοδηγούμενοι κυρίως από την τηλεόραση. Και αυτό ακριβώς δεν θέλει ο απλός άνθρωπος επειδή στην ουσία καλείται να εγκρίνει την ανατροπή των δικών του πεποιθήσεων. Δηλαδή να καταψηφίσει τον εαυτό του.
Το θέμα «έπαιξε» πολύ στα μέσα ενημέρωσης. Ακόμα και στη «Sunday Times» έγινε πρωτοσέλιδο, ο δε κίτρινος Τύπος το άρμεξε κανονικά. Στην τηλεόραση, όμως, κρατική και ιδιωτική, οι αντιδράσεις ήταν πολύ πιο συγκρατημένες. Τα ρεπορτάζ σπανίως ξεπερνούσαν τα πέντε λεπτά και είχαν τη συνήθη δομή, δηλαδή σύνοψη των εξελίξεων της ημέρας με τα σχετικά πλάνα και ζωντανή σύνδεση, για να μπορέσει ο δημοσιογράφος να ανακεφαλαιώσει και να απαντήσει σε ερωτήσεις από το στούντιο που είχαν ενημερωτικό ή διευκρινιστικό χαρακτήρα.
Σας καλώ να φανταστείτε τι θα βλέπανε τα μάτια μας αν κάτι ανάλογο μάς τύχαινε στην Ελλάδα. Κρίνοντας από τα δείγματα γραφής που έχει δώσει η δική μας ιδιωτική τηλεόραση -όχι η κρατική, ας το τονίσουμε- τα δελτία ειδήσεων για μερικές ημέρες θα γίνονταν μονοθεματικά, και από τις οθόνες θα παρήλαυναν γνωστοί της οικογένειας, που θα αποκάλυπταν «άγνωστες πτυχές του δράματος», ειδικοί οι οποίοι θα προσπαθούσαν να αποδείξουν ότι η επικρατούσα εκδοχή δεν ευσταθεί, δημοσιογράφοι που θα επέκριναν την Αστυνομία και θα διέβλεπαν σ’ όλα αυτά σκοτεινές διαδρομές και προσπάθειες συγκάλυψης. Σαν να μην έφτανε αυτό, θα είχαμε και τα μόνιμα στελέχη του κάθε καναλιού να προτείνουν τη δική τους εκδοχή, δηλώνοντας ότι απλώς μια υπόθεση κάνουν. Είναι εκείνοι που την προηγούμενη ημέρα ανέλυαν εμβριθώς τα προβλήματα του δικομματισμού ή το Κυπριακό. Ο θρίαμβος του εντυπωσιασμού επί της ενημέρωσης.
Θέμα τηλεοπτικής παιδείας ή έστω γούστου; Σίγουρα. Αλλά όχι μόνο. Η σχέση ανάμεσα στον τρόπο της τηλεόρασης και τον τρόπο που το κοινό της αντιδρά, γενικά είναι αμφίδρομη. Και αυτό οδηγεί σε κάποιες σκέψεις. Θέλω να πω ότι το σύνηθες αλαλούμ στη μικρή οθόνη χαρακτηρίζει και το πώς αντιμετωπίζουμε κάποια άλλα πράγματα, πολύ σοβαρά, όπως η πολιτική. Δηλαδή εύπεπτες κοινοτοπίες και όχι ανάλυση, ατάκες αντί για επιχειρήματα. Φυσικά, σε μια δημοκρατία οι εκλεγμένοι ηγέτες οφείλουν να μιλούν τη γλώσσα της κοινωνίας. Μόνον έτσι θα επικοινωνήσουν, μόνον έτσι θα σταθούν δίπλα στον απλό άνθρωπο, θα τον καταλάβουν. Φαίνεται λοιπόν ότι οι πολιτικοί λειτουργούν σαν τα κανάλια. Οπως εκείνα θέλουν τηλεθεατές, έτσι κι αυτοί θέλουν ψηφοφόρους. Και τους κερδίζουν μόνον όταν ταυτιστούν με τον λαό, επικαλούμενοι τη μόνιμη δικαιολογία ότι προσπαθούν να πείσουν τον λαό να ταυτιστεί με αυτούς.
Κανονικά, για τους πάσης φύσεως συντηρητικούς, μια τέτοια κίνηση επιβεβαιώνει την ιδεολογία τους. Για την Αριστερά, όμως, το πρόβλημα είναι τεράστιο. Πώς μπορεί κανείς να αλλάξει την κοινωνία όταν, για να το κάνει, θα υποχρεωθεί να αναπαραγάγει τις αντιδράσεις και τις αξίες της, τις οποίες όμως απορρίπτει προτείνοντας το δικό του, ριζικά διαφορετικό όραμα; Αν αποκλείσουμε τη λύση της επανάστασης από κάποια πρωτοπορία που έχει συνειδητοποιήσει και ενσαρκώνει την ιστορική αναγκαιότητα, εύκολη απάντηση δεν υπάρχει. Και δεν θα τη βρούμε, αν καταφύγουμε στη διάκριση μορφής και περιεχομένου. Γιατί ό,τι και να λένε διάφοροι παλαιομαρξιστές, αυτά τα δύο πάνε μαζί. Συνεπώς, ο λόγος ενός αριστερού οφείλει να αντιταχθεί όχι μόνο σε συγκεκριμένες πολιτικές αλλά και στους τρόπους μέσω των οποίων αποδίδουμε νόημα στα πράγματα, καθοδηγούμενοι κυρίως από την τηλεόραση. Και αυτό ακριβώς δεν θέλει ο απλός άνθρωπος επειδή στην ουσία καλείται να εγκρίνει την ανατροπή των δικών του πεποιθήσεων. Δηλαδή να καταψηφίσει τον εαυτό του.
