Η κρίση, μαμμή μιας νέας ηγεμονίας
Η περίοδος της ύφεσης είναι καθοριστική για τη μορφή που θα πάρει η κοινωνία
Γιάννης Βούλγαρης, Τα Νέα, Δημοσιευμένο: 2008-11-01
Σε περιόδους κρίσης η ιστορία επιστρατεύεται για να φωτίσει την ομίχλη του ορίζοντα. Έτσι και τώρα,εξιστορήσεις, αναπολήσεις, συμβολικές ημερομηνίες κατακλύζουν την καθημερινότητα μας. Δύο από αυτές είναι οι πιο σημαδιακές.
Η πρώτη είναι η περιώνυμη πλέον «κρίση του 1929». Αποδείχτηκε πολύτιμη εμπειρία γιατί λειτούργησε αποτελεσματικά σαν καμπανάκι και υπόμνηση. Διδαγμένοι από το παρελθόν, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικοί τραπεζίτες έκαναν ακριβώς το αντίθετο από τις καταστροφικές πολιτικές της εποχής 1929-1933. Έδωσαν χρήματα στις τράπεζες, εγγυήθηκαν τις καταθέσεις, απέκρουσαν τον προστατευτισμό και τις αντιδράσεις «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», λασκάρισαν τα δημόσια οικονομικά. Ας είναι καλά ο Ρούσβελτ και ο Κέυνς. Αποτέλεσαν τις δύο συμβολικές μορφές που συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του δημοκρατικού καπιταλισμού και του κοινωνικού κράτους. Δηλαδή, της μορφής κοινωνικής οργάνωσης που κυριάρχησε μεταπολεμικά. Η δεύτερη κρίση ήταν λιγότερο θεαματική, αλλά παρήγαγε εξίσου μακροχρόνια αποτελέσματα, αντίθετου ιδεολογικά προσήμου. Εκμεταλλευόμενες τις αντιφάσεις και την κρίση του εθνικού κεϋνσιανισμού, τις ανισορροπίες που είχαν επέλθει στο μεταπολεμικό διεθνές νομισματικό σύστημα του Βretton Woods, οι δυνάμεις του νεοσυντηρητισμού- νεοφιλελευθερισμού πραγματοποίησαν τη δική τους «επανάσταση». Με αιχμή τον θατσερισμό και τον ρηγκανισμό, επέβαλαν τον δικό τους μακροχρόνιο κύκλο, τις δικές τους ιδέες και πολιτικές. Σήμερα υποστηρίζεται ευρύτατα ότι αυτός ο κύκλος έκλεισε μέσα στα ερείπια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Θα ήταν ίσως ακριβέστερο να πούμε ότι δημιουργούνται οι συνθήκες ώστε να κλείσει. Όπως η φύση, έτσι και η πολιτική απεχθάνεται το κενό. Για να πεθάνει κάτι πρέπει να φανεί έστω εν σπέρματι το νέο που έρχεται.
Κρίση και ηγεμονία
Όπως φαίνεται από τις δύο σημαδιακές ημερομηνίες, η περίοδος της κρίσης είναι καθοριστική για τη μορφή που θα πάρει η κοινωνία αργότερα. Και στις δύο περιπτώσεις, στη διάρκεια της κρίσης χαράχτηκαν οι πολιτικοί, οικονομικοί και πνευματικοί άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκαν οι κοινωνίες για πολλές δεκαετίες. Με άλλα λόγια, η κρίση υπήρξε η μαμμή μιας νέας ηγεμονίας. Έτσι, το ερώτημα που αυθορμήτως ανακύπτει σήμερα είναι αν η σημερινή κρίση θα αποτελέσει την έναρξη ενός νέου μακρόχρονου μεταρρυθμιστικού κύκλου ή αν μετά την πάροδο της οξείας κρίσης θα αποκατασταθεί η νεοσυντηρητική ηγεμονία και θα επιστρέψουμε στο business as usual. Ο φυσικός κορμός μιας νέας προοδευτικής ηγεμονίας θα ήταν προφανώς η σοσιαλδημοκρατία γιατί η κρίση φωνάζει με όλες της τις δυνάμεις, ότι είναι αναγκαία μια νέα δημοκρατική διεύθυνση και ρύθμιση του καπιταλισμού. Η κατάσταση όμως των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων διεθνώς είναι τόσο απογοητευτική, ώστε δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούν να απλώσουν το χέρι να εισπράξουν ό,τι τους χαρίζεται.
Δύσκολο να διαψεύσεις αυτήν την απαισιόδοξη για τους μεταρρυθμιστές διαπίστωση. Παρά ταύτα, καταγράφονται μεταβολές που μπορεί να αποτελέσουν προϋποθέσεις ενός νέου μακροχρόνιου μεταρρυθμιστικού κύκλου. Έτσι π.χ., παρατηρούμε να διαμορφώνεται αργά και βασανιστικά, στο επιστημονικό- ιδεολογικό- επικοινωνιακό πεδίο μια «κοινή αίσθηση» για την κρίση και τη διέξοδο, να ενισχύεται το βάρος που έχουν στην «παγκόσμια δημόσια σφαίρα» οι αστέρες και οι αυθεντίες της νέας περιόδου, να καταγράφονται οι πρώτοι συμβολισμοί που σηματοδοτούν το ενδεχόμενο μιας πνευματικής στροφής (όπως το Νόμπελ στον Κρούγκμαν).
Η πρώτη είναι η περιώνυμη πλέον «κρίση του 1929». Αποδείχτηκε πολύτιμη εμπειρία γιατί λειτούργησε αποτελεσματικά σαν καμπανάκι και υπόμνηση. Διδαγμένοι από το παρελθόν, οι κυβερνήσεις και οι κεντρικοί τραπεζίτες έκαναν ακριβώς το αντίθετο από τις καταστροφικές πολιτικές της εποχής 1929-1933. Έδωσαν χρήματα στις τράπεζες, εγγυήθηκαν τις καταθέσεις, απέκρουσαν τον προστατευτισμό και τις αντιδράσεις «ο σώζων εαυτόν σωθήτω», λασκάρισαν τα δημόσια οικονομικά. Ας είναι καλά ο Ρούσβελτ και ο Κέυνς. Αποτέλεσαν τις δύο συμβολικές μορφές που συνέβαλαν καθοριστικά στη διαμόρφωση του δημοκρατικού καπιταλισμού και του κοινωνικού κράτους. Δηλαδή, της μορφής κοινωνικής οργάνωσης που κυριάρχησε μεταπολεμικά. Η δεύτερη κρίση ήταν λιγότερο θεαματική, αλλά παρήγαγε εξίσου μακροχρόνια αποτελέσματα, αντίθετου ιδεολογικά προσήμου. Εκμεταλλευόμενες τις αντιφάσεις και την κρίση του εθνικού κεϋνσιανισμού, τις ανισορροπίες που είχαν επέλθει στο μεταπολεμικό διεθνές νομισματικό σύστημα του Βretton Woods, οι δυνάμεις του νεοσυντηρητισμού- νεοφιλελευθερισμού πραγματοποίησαν τη δική τους «επανάσταση». Με αιχμή τον θατσερισμό και τον ρηγκανισμό, επέβαλαν τον δικό τους μακροχρόνιο κύκλο, τις δικές τους ιδέες και πολιτικές. Σήμερα υποστηρίζεται ευρύτατα ότι αυτός ο κύκλος έκλεισε μέσα στα ερείπια της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Θα ήταν ίσως ακριβέστερο να πούμε ότι δημιουργούνται οι συνθήκες ώστε να κλείσει. Όπως η φύση, έτσι και η πολιτική απεχθάνεται το κενό. Για να πεθάνει κάτι πρέπει να φανεί έστω εν σπέρματι το νέο που έρχεται.
Κρίση και ηγεμονία
Όπως φαίνεται από τις δύο σημαδιακές ημερομηνίες, η περίοδος της κρίσης είναι καθοριστική για τη μορφή που θα πάρει η κοινωνία αργότερα. Και στις δύο περιπτώσεις, στη διάρκεια της κρίσης χαράχτηκαν οι πολιτικοί, οικονομικοί και πνευματικοί άξονες πάνω στους οποίους κινήθηκαν οι κοινωνίες για πολλές δεκαετίες. Με άλλα λόγια, η κρίση υπήρξε η μαμμή μιας νέας ηγεμονίας. Έτσι, το ερώτημα που αυθορμήτως ανακύπτει σήμερα είναι αν η σημερινή κρίση θα αποτελέσει την έναρξη ενός νέου μακρόχρονου μεταρρυθμιστικού κύκλου ή αν μετά την πάροδο της οξείας κρίσης θα αποκατασταθεί η νεοσυντηρητική ηγεμονία και θα επιστρέψουμε στο business as usual. Ο φυσικός κορμός μιας νέας προοδευτικής ηγεμονίας θα ήταν προφανώς η σοσιαλδημοκρατία γιατί η κρίση φωνάζει με όλες της τις δυνάμεις, ότι είναι αναγκαία μια νέα δημοκρατική διεύθυνση και ρύθμιση του καπιταλισμού. Η κατάσταση όμως των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων διεθνώς είναι τόσο απογοητευτική, ώστε δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι μπορούν να απλώσουν το χέρι να εισπράξουν ό,τι τους χαρίζεται.
Δύσκολο να διαψεύσεις αυτήν την απαισιόδοξη για τους μεταρρυθμιστές διαπίστωση. Παρά ταύτα, καταγράφονται μεταβολές που μπορεί να αποτελέσουν προϋποθέσεις ενός νέου μακροχρόνιου μεταρρυθμιστικού κύκλου. Έτσι π.χ., παρατηρούμε να διαμορφώνεται αργά και βασανιστικά, στο επιστημονικό- ιδεολογικό- επικοινωνιακό πεδίο μια «κοινή αίσθηση» για την κρίση και τη διέξοδο, να ενισχύεται το βάρος που έχουν στην «παγκόσμια δημόσια σφαίρα» οι αστέρες και οι αυθεντίες της νέας περιόδου, να καταγράφονται οι πρώτοι συμβολισμοί που σηματοδοτούν το ενδεχόμενο μιας πνευματικής στροφής (όπως το Νόμπελ στον Κρούγκμαν).
