Μια προσφορά που δεν δικαιώθηκε

Ο θάνατος του Μιχάλη Παπαγιαννάκη στερεί το ερημικό πολιτικό τοπίο της χώρας μας από μια όαση ορθολογισμού, παιδείας, δημοκρατικού ήθους και κριτικής σκέψης. Απέναντι στον κυρίαρχο λόγο της δημαγωγίας, της παραπλάνησης και της απόκρυψης, λόγο βαθύτατα περιφρονητικό εντέλει και για τους πολίτες και για τη δημοκρατία, ήταν για μας η ζωτική ανάσα, ακόμα περισσότερο αναγκαία σήμερα που ο ανορθολογισμός, οι ποικίλοι φονταμενταλισμοί αλλά και οι ιδιοτέλειες φαίνεται να κερδίζουν σε όλα τα μέτωπα.

Ο δικός του λόγος, χειμαρρώδης, καθαρός, με ταχύτητα εκφοράς που αντιστοιχούσε στην οξύνοια του ανθρώπου και τον πλούτο των μηνυμάτων, απευθυνόταν στη σκέψη και όχι στο συναίσθημα, στόχευε την εγρήγορση και όχι τη γοητεία, οικοδομούσε το επιχείρημα και όχι την αποπλάνηση. Ο ορθολογισμός του Παπαγιαννάκη όμως δεν ήταν τεχνοκρατικός, ήταν βαθύτατα πολιτικός. Γιʼ αυτόν, στις κοινωνίες δεν υπάρχουν «τεχνικά» προβλήματα, δεν υπάρχουν αντικειμενικότητες: υπάρχουν επιδιώξεις, στόχοι, προτεραιότητες, δηλαδή πολιτικές επιλογές, και αυτές καλείται να υπηρετήσει η λογική ακολουθία των σκέψεων και των πράξεων.

Άριστος γνώστης των θεμάτων για τα οποία μιλούσε, με σκέψη πάντα επινοητική και πρωτότυπη, ο Μιχάλης δεν κρατούσε ποτέ κυριαρχική στάση στις δημόσιες συζητήσεις, δεν ευτέλιζε, δεν υποτιμούσε τον άλλο. Το αδιαπραγμάτευτα δημοκρατικό ήθος του δεν του επέτρεπε εξουσιαστικές συμπεριφορές, ηγετικές χειρονομίες. Η παρουσία του έφτιαχνε κλίμα οικειότητας, φιλικότητας. Η πόζα του ισχυρού, η γοητεία του απόμακρου δεν τον αφορούσαν. Ήθελε πολιτικούς συντρόφους, όχι οπαδούς. Δεν ήθελε (ή δεν ήξερε;) να επιβάλλεται, ήθελε να εξασφαλίζει συναινέσεις.

Είναι γιʼ αυτό άραγε που, αν και υπήρξε πρωτοπόρος, αν και υπήρξε ηγετική φυσιογνωμία, δεν έγινε ηγέτης; Ή μήπως εξαιτίας της πεισματικής νομιμοφροσύνης του στον πολιτικό χώρο που θεωρούσε δημιουργό και ταυτοχρόνως δημιούργημά του; Έναν χώρο, την ανανεωτική αριστερά, στην επί μακρόν ιδεολογικοπολιτική αίγλη του οποίου συνέβαλε με την παρουσία του.

Έναν χώρο, για τον οποίο ο θάνατός του ενδεχομένως διευκολύνει τον εκτροχιασμό προς το απερίγραπτο αυτό μίγμα κομμουνιστικού δογματισμού και αριστερίστικης ανευθυνότητας, που τα τελευταία χρόνια προσπαθούσε να αναχαιτίσει. Όπως και να ’χει, εμάς αυτός ο θάνατος μάς άφησε με το πικρό συναίσθημα μιας προσφοράς που δεν δικαιώθηκε, με το βασανιστικό ερώτημα για το τίμημα του ηγετισμού και με το παράπονο των ανολοκλήρωτων ρήξεων.