Η κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους

Αυτά που προωθεί τούτες τις ημέρες η κυβέρνηση και αναγγέλλουν οι διεθνείς και ευρωπαϊκοί οργανισμοί, μπορεί εύλογα να μας εξεγείρουν όλους πλην ελαχίστων, αλλά οι εξελίξεις δεν με εκπλήσσουν.

Η ανθρωπότητα άργησε φοβερά να αναγνωρίσει ορισμένα στοιχειώδη κοινωνικά δικαιώματα. Χρειάστηκε ένας Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος για να αναγνωριστούν ορισμένα εργατικά δικαιώματα και να ιδρυθεί η διεθνής οργάνωση εργασίας και ένας Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος για να αφήσει πίσω του, εκτός από ερείπια, ορισμένα κοινωνικά δικαιώματα, ασφαλιστικά, υγείας και κοινωνικής προστασίας, κυρίως στην Ευρώπη.

Αυτό το οικοδόμημα του 20ού αιώνα, που αλλού ήταν καλύτερο και αλλού λιγότερο καλό, βρίσκεται σήμερα στο στόχαστρο μιας άγριας νεοφιλελεύθερης οικονομίστικης σκέψης, ιδεολογίας και πράξης. Η αρχή έγινε με την περιβόητη σχολή του Σικάγου (Μίλτον Φρίντμαν, Χάγεκ) οι οποίοι δεν περιορίστηκαν στο να συγγράψουν και να διδάξουν, αλλά έκαναν καμπάνια ανά τον κόσμο για να προωθήσουν τις ιδέες τους. Από την Αργεντινή μέχρι τις ασιατικές χώρες. Αυτή η ιδεολογία και η πράξη πέρασε από τη δεκαετία του ’70 και στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Ο Μαρξ, παρά τη θεμελιακή κριτική που έκανε στον καπιταλισμό, αναγνώρισε τον παραγωγικό χαρακτήρα του. Ήδη έχουμε φθάσει εδώ και δεκαετίες σε έναν καπιταλισμό που έχει βασικά και πρωταρχικά κερδοσκοπικό χαρακτήρα και μάλιστα επιδιώκει την αισχροκέρδεια. Αυτό έχει ανατρέψει και ανατρέπει διαρκώς όλες τις κοινωνικές προόδους του 20ού αιώνα.

Η εξέλιξη γίνεται πολύ προσεκτικά και σταδιακά για να μη δημιουργούνται βίαιες λαϊκές αντιδράσεις. Για όλα αυτά δε έχει επινοηθεί και συνεχίζει να επινοείται ένα ολόκληρο σύνολο παραπλανητικών εννοιών που προσπαθούν να αποκρύψουν την πραγματικότητα από τους ενδιαφερομένους πληθυσμούς και να δημιουργήσουν αυτό που ο Μαρξ ονόμασε ψευδή συνείδηση. Αναφέρω ενδεικτικά την ευελιξία, τις διαρθρωτικές μεταβολές, την απελευθέρωση της αγοράς. Και τώρα μας μιλούν για την τεχνογνωσία του ΔΝΤ σαν να πρόκειται για καθαρά τεχνικής φύσεως θέματα. Επομένως η απειλούμενη κατεδάφιση εργασιακών, ασφαλιστικών δικαιωμάτων είναι απλώς η συνέχιση της ιδεολογίας και πρακτικής που άρχισε να τίθεται σε εφαρμογή εδώ και περίπου 30 χρόνια.

Όσον αφορά στην Ευρωπαϊκή Ενωση ας μην θεωρείται ότι είναι άμοιρη ευθυνών για όλα αυτά. Είναι γνωστό ότι η Κομισιόν εδώ και δεκαετίες προωθεί σε μεγάλο βαθμό την υιοθέτησή τους -και έχει επιτύχει- οδηγίες για εργασιακά δικαιώματα οι οποίες έδωσαν στο Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων την ευκαιρία ή το πρόσχημα να συμβάλει αποφασιστικά στην περαιτέρω κατεδάφιση εργασιακών δικαιωμάτων. Δεν αναφέρομαι βέβαια σε ορισμένες θετικές οδηγίες, όπως αυτές για την υγιεινή και την ασφάλεια των εργαζομένων, ή για την προστασία τους στην περίπτωση αφερεγγυότητας του εργοδότη.

Είναι πολλά τα παραδείγματα που σηματοδοτούν συγχρόνως την αφαίρεση από το κράτος καίριων πλευρών κρατικής πολιτικής: Αναφέρομαι στη μη εφαρμογή συλλογικών συμβάσεων εργασίας, σε εργαζομένους αποσπασμένους από άλλη χώρα, στην παραγνώριση από το ΔΕΚ θεμελιωδών και συνταγματικών εργασιακών δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στην απεργία. Ακόμη και μικρής εμβέλειας κρατικοί κανόνες προστασίας των εργαζομένων, ή επιβολής υποχρεώσεων στις επιχειρήσεις, θεωρήθηκε από το ΔΕΚ ότι παραβιάζουν την ελεύθερη παροχή υπηρεσιών. Δηλαδή, τελικά, κάθε εθνικός κανόνας που είναι έστω και λίγο ευνοϊκότερος για τους εργαζομένους θεωρείται αντίθετος με τις συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τους κοινοτικούς κανόνες.

Επομένως οι σημερινές εξελίξεις δεν είναι μόνο υπόθεση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου αλλά και των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συμπερασματικά, πρέπει να τονιστεί ότι η δυνατότητα των κρατών να ασκήσουν πολιτική και δη κοινωνική, έχει κατ’ ουσίαν εξανεμιστεί. Το κέντρο βάρους ασκήσεως της πολιτικής αυτής έχει περιέλθει στους διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς οι οποίοι διαπνέονται από την ίδια άγρια ιδεολογία του οικονομικού νεοφιλελευθερισμού και αυτονόητο είναι ότι πως αποφασίζουν όντας οικειοθελώς υποδουλωμένοι σε κερδοσκοπικά κέντρα.

Επομένως τα μέτρα που κυοφορούνται αναφορικά με τις συντάξεις και τις εργασιακές σχέσεις συνεχίζουν και ολοκληρώνουν την κατεδάφιση του κοινωνικού κράτους το οποίο οικοδομήθηκε τον 20ό αιώνα και στην Ελλάδα. Για μία ακόμη φορά, η πρωταρχική αλήθεια που διακήρυξε ο Ροβεσπιέρος κινδυνεύει να μείνει κενό γράμμα: "Ποιο είναι το πρώτο από αυτά τα δικαιώματα (του ανθρώπου); Το δικαίωμα να υπάρχει. Ο πρώτος κοινωνικός νόμος είναι επομένως αυτός που εγγυάται σε όλα τα μέρη της κοινωνίας τα μέσα να υπάρχουν. Όλοι οι άλλοι (νόμοι) είναι υποταγμένοι σε αυτόν".

*Ο Νικήτας Αλιμπράντης είναι καθηγητής στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου.