Χωρίς πυξίδα το ευρωπαϊκό καράβι

Στην πιο κρίσιμη φάση αφότου ξεκίνησε πριν από έξι δεκαετίες μπαίνει η ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Η λειψή, χωρίς δημοσιονομικό σκέλος, νομισματική ένωση κλυδωνίζεται από ένα ντόμινο υπερβολικών απαιτήσεων των αγορών σε τόκους για να χρηματοδοτήσουν τα μεγάλα δημόσια ελλείμματα της μιας χώρας μετά την άλλη, αχρηστεύοντας τα έως τώρα πυροσβεστικά μέτρα. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δεν έχουν συμφωνήσει σε μια αποτελεσματική κοινή αντιμετώπιση, ενώ αμφιταλάντευση και αντιφάσεις βλέπουμε πια στην ίδια τη Γερμανία. Μαζί με το ευρώ παίζεται το μέλλον της Ευρώπης.

Θρυαλλίδα άναψε προχθές δημοσίευμα της γερμανικής έκδοσης των Financial Times, ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και μια πλειοψηφία χωρών της Ευρωζώνης πίεζαν την Πορτογαλία να υποβάλει και αυτή αίτημα υπαγωγής στο μηχανισμό στήριξης. Η πληροφορία διαψεύσθηκε αμέσως και κατηγορηματικά από την πορτογαλική κυβέρνηση, αλλά και από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόσο, ενώ σε λίγο ψηφιζόταν ο νέος προϋπολογισμός σκληρής λιτότητας της χώρας. Όμως οι αποδόσεις των πορτογαλικών δεκαετών κρατικών ομολόγων ξεπέρασαν το 7% - το οποίο αναλυτές των αγορών θεωρούσαν όριο «μη επιστροφής». Οι δε αντίστοιχες της Ιρλανδίας εξακολουθούσαν να ανεβαίνουν πάνω από 9%, παρά την προσφυγή της χώρας στο μηχανισμό διάσωσης, και παρά το εξαιρετικά αυστηρό τετραετές πρόγραμμα για να μειωθεί το έλλειμμα κάτω από 3% του ΑΕΠ το 2014, που ανακοινώθηκε την Τετάρτη.

Και της Ισπανίας, που κατά τους γερμανικούς Financial Times θα είχε όφελος λόγω της έκθεσης των τραπεζών της στο πορτογαλικό χρέος, κινούνταν ανοδικά πάνω από το 5%, έχοντας διπλασιάσει μέσα σε ένα μήνα το spread, την απόσταση από τα δεκαετή ομόλογα του γερμανικού κράτους. Εκεί ο πρωθυπουργός Λουίς Θαπατέρο προειδοποιούσε τους επενδυτές ότι «θα χάσουν τα λεφτά τους» αν στοιχηματίζουν κατά της χώρας του, αποκλείοντας ξανά κάθε ενδεχόμενο προσφυγής στο μηχανισμό. Μικρή σημασία έχει, τέλος, να αναφέρουμε τις υψηλότατες αποδόσεις των δικών μας ομολόγων, 11,7% προχθές, στο βαθμό που πρόκειται για εικονική τιμή συναλλαγών που δεν πραγματοποιούνται, εφόσον από το Μάιο η Ελλάδα έχει υπαχθεί στο μηχανισμό για τρία χρόνια και δεν θα απευθυνθεί σύντομα στις αγορές για μεγάλα ποσά.

Γερμανικές εμμονές

Παραλογίζονται οι αγορές όταν ανεβάζουν τόσο υψηλά το ασφάλιστρο κινδύνου για το δανεισμό κρατών μελών της Ευρωζώνης, που να τα σπρώχνουν στη χρεοκοπία; Υπάρχουν οπωσδήποτε κερδοσκόποι, οι οποίοι έχουν επενδύσει στην κατάρρευση διαφόρων χωρών - το ζήσαμε στο πετσί μας πέρυσι και τους ακούμε ακόμα - της νομισματικής ένωσης γενικότερα. Με πολύ μεγαλύτερο βάρος μετέχουν όμως τράπεζες και επενδυτικά κεφάλαια, συνταξιοδοτικά και διαχείρισης αποταμιεύσεων ενός πλατιού κοινού παγκοσμίως, που κινούνται συντηρητικά κατά κανόνα. Σεπτέμβριο και Οκτώβριο άλλωστε τα spreads των λεγόμενων «περιφερειακών» χωρών υποχωρούσαν συνεχώς και κάποιοι εδώ πανηγύριζαν, όπως θυμόμαστε. Αλλά μεσολάβησαν δύο γεγονότα:

Ένα πολιτικό: η συνάντηση του Γάλλου προέδρου Νικολά Σαρκοζί με τη Γερμανίδα καγκελάριο Άγγελα Μέρκελ στη Ντοβίλ στις 18 Οκτωβρίου ενόψει του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κορυφής και η κατʼαρχήν συμφωνία τους να ενταχθεί και ο ιδιωτικός τομέας στον προς θέσπιση μόνιμο μηχανισμό στήριξης χωρών που φθάνουν σε κρίση χρηματοδότησης. Όπως τεκμηρίωνε στις 24 Νοεμβρίου ο αρθρογράφος των Financial Times Μάρτιν Γουλφ, από όπου και το γράφημα που αναπαράγουμε, η συμφωνία αυτή προκάλεσε νέο κύμα πανικού στις αγορές ρίχνοντας τις τιμές των ομολόγων των χωρών με δυσκολίες, ανεβάζοντας τις αποδόσεις τους στα ύψη και διευρύνοντας τα spreads προς τα γερμανικά ομόλογα. Οι κάτοχοι περιφερειακών ομολόγων δικαιολογημένα ανησύχησαν ότι οι τίτλοι τους κινδυνεύουν να χάσουν σε αξία, αρχίζοντας μια σπέκουλα για το μέγεθος της απώλειας (30%, 50%;).

Και τους φόβους τους ήρθε να τροφοδοτήσει η εμμονή της κ. Μέρκελ σε ομιλίες της όλη την περασμένη εβδομάδα και, προπάντων, μια «διαρροή» του σχεδίου της γερμανικής κυβέρνησης στην Frankfurter Allgemeine Zeitung στις 24 Νοεμβρίου επίσης. Οι απόπειρες καθησυχασμού ότι απόφαση δεν έχει ληφθεί ακόμα και πάντως ο νέος μηχανισμός δεν θα τεθεί σε λειτουργία πριν από τα μέσα του 2013 εξανεμίστηκαν όταν έγινε γνωστή η γερμανική επιδίωξη να περιλαμβάνεται ρήτρα αποδοχής ενδεχόμενης περικοπής της οφειλής (κουρέματος), εφόσον θα την αποφάσιζαν κατά πλειοψηφία οι δανειστές, ήδη στα δάνεια που θα συνάπτουν χώρες της Ευρωζώνης το 2011.

Η γερμανική εμμονή επικρινόταν ως ανασταλτική για την Ευρώπη από τον πρόεδρο της Ευρωομάδας (των υπουργών Οικονομικών της Ευρωζώνης) Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, ως καταστρεπτική για τις πιο αδύναμες οικονομίες και διχαστική από πολιτικούς και αναλυτές πολλών χωρών, εύσχημα και στην Κομισιόν - ο πρόεδρος της Επιτροπής Ζοζέ Μπαρόσο έλεγε προχθές ότι το πρόβλημα που έχουμε είναι ότι οι πολιτικοί κάνουν δηλώσεις αλλά δεν παίρνουν αποφάσεις - ενώ είναι γνωστή η αντίθεση της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Αλλά ενδιαφέρουσες τη βδομάδα που πέρασε ήσαν οι διαφορές απόψεων που εκφράστηκαν μεταξύ κορυφαίων παραγόντων της ίδιας της Γερμανίας. Ενδεικτικά, ο πρόεδρος της Bundesbank Άξελ Βέμπερ, αν και γνωστός για απόψεις ιέρακα ως τώρα, διαβεβαίωνε, μιλώντας στο Παρίσι, ότι η Ευρώπη θα στηρίξει κάθε χώρα που θα έχει ανάγκη. Θεωρώντας ότι επαρκούν οι πόροι που σήμερα διατίθενται στο μηχανισμό (440 δις ευρώ από τα κράτη μέλη της Ευρωζώνης, 60 δις από την Επιτροπή και 250 δις από το ΔΝΤ), άφησε ανοικτό το ενδεχόμενο να αυξηθούν αν χρειαστεί. (Υπονοούσε προφανώς τη χειρότερη εξέλιξη που συζητούσαν έντονα αναλυτές, μετά την Ιρλανδία να προσφύγει η Πορτογαλία και κατόπιν να φτάσει σε αδιέξοδο η πολύ μεγαλύτερη ισπανική οικονομία.) Την ιδέα να αυξηθούν οι πόροι του μηχανισμού, που υποστήριξε εντωμεταξύ και το Ινστιτούτο Διεθνούς Οικονομίας του Αμβούργου, απέρριψε εντούτοις ωμά ο υπουργός Οικονομικών Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, προσβλέποντας στην κατάληξη των διαβουλεύσεων με την Ιρλανδία για να κοπάσει η κερδοσκοπία που παράγει πιέσεις.

Στο μεταξύ με διαφορετική επιχειρηματολογία υποστήριζε την εμπλοκή του ιδιωτικού τομέα ο επικεφαλής οικονομολόγος της Deutsche Bank Τόμας Μάγιερ σε συνέντευξή του στην Frankfurter Allgemeine Zeitung: όχι, όπως η Μέρκελ, για να πληρώσουν τάχα οι ιδιώτες που κέρδισαν υπερδανείζοντας ένα αδύναμο κράτος, αλλά για να πληρώσει η ίδια η χώρα που έχει το πρόβλημα! Παραδέχθηκε έτσι κυνικά τι κρύβεται πίσω από το «ηθικό» αίτημα της καγκελαρίου: η συντριβή των τραπεζών, ασφαλιστικών και άλλων φορέων της υπερχρεωμένης χώρας που κρατούν και τα περισσότερα ομόλογα, όπως επανειλημμένα εξήγησαν από την ΕΚΤ. Αλλά επιπλέον, εκφράζοντας απορία τί θα ωφελήσει αυτό από το 2013, όταν τώρα έχουμε κρίση και δεν γνωρίζουμε πώς θα αποπληρωθούν τα υφιστάμενα χρέη, άσκησε πίεση υπέρ της πιο σκληρής λύσης της χρεοκοπίας.

Η πληθώρα δηλώσεων και αντιδηλώσεων Γερμανών υπευθύνων δεν δείχνει η ισχυρότερη ευρωπαϊκή χώρα να διαθέτει σαφή πολιτική για την Ευρώπη.

Προς νέα stress tests

Δεύτερο γεγονός που τροφοδότησε τη δυσπιστία των αγορών ήταν η αποκάλυψη των δεκάδων δισεκατομμυρίων που απαιτήθηκαν ξαφνικά, στέλνοντας τη χώρα στην αγκαλιά της Τρόικας, για τη διάσωση δύο ιρλανδικών τραπεζών, οι οποίες μόλις πριν από τέσσερες μήνες είχαν περάσει τα περιβόητα “stress tests”, τις δοκιμασίες προσομοίωσης στις οποίες υποβλήθηκαν 91 τράπεζες της Ευρωζώνης και κόπηκαν επτά (5 τοπικές ισπανικές, μια κρατικοποιημένη κτηματική γερμανική και η δική μας ΑΤΕ). Διότι θα μπορούσαν ίσως και άλλες τράπεζες να αποδειχτεί ότι έχουν ανάλογες μαύρες τρύπες... Την Πέμπτη ανακοινώθηκε από στέλεχος της Επιτροπής ότι οι δοκιμασίες θα επαναληφθούν στη διάρκεια του 2011, «με πιο αυστηρά κριτήρια» αυτή τη φορά.

Δύο και πλέον χρόνια αφότου ξέσπασε η χειρότερη χρηματοοικονομική κρίση, ενώ η βαθειά ύφεση που προκάλεσε έχει ξεπεραστεί, οι σχέσεις κρατών και τραπεζών δεν έχουν αποσαφηνιστεί στην Ευρώπη ούτε χρηματοοικονομικά, ούτε πολιτικά/θεσμικά. Σε αυτό το μπερδεμένο κουβάρι ενιαία παρεμβαίνει μόνο η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Με ανησυχία αναμένουμε την Πέμπτη να δούμε αν θα προχωρήσει στην απόσυρση έκτακτων μέτρων, ή θα την αναβάλει πάλι, λόγω της δύσκολης κατάστασης στις αγορές, ώστε να συνεχισθεί η χρηματοδότηση και των δικών μας τραπεζών. Αλλά κάπου εκεί εξαντλούνται οι αρμοδιότητές της.

Θα έχουν προηγηθεί σήμερα οι αποφάσεις για την Ιρλανδία, το δάνειο των 85 δις που θα της χορηγήσουν για τρία χρόνια ΕΕ και ΔΝΤ, με όρους παρόμοιους με εκείνους που εφαρμόζονται σʼ εμάς.

Και μένει η κρίσιμη σύνοδος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου στις 15-16 Δεκεμβρίου. Τίποτα δεν δείχνει να δημιουργούνται προϋποθέσεις για να παρθούν αποφάσεις που θα πάνε την Ευρώπη μπροστά.