Ο λαϊκισμός του «Τολμήστε!»

Τριάντα δύο σημαντικά ονόματα του δημόσιου βίου της χώρας υπέγραψαν πρόσφατα ένα κείμενο με τον τίτλο «Τολμήστε!». Σ’ αυτό εκφράζεται αγωνία ότι απειλούνται η ισότιμη ένταξη της χώρας στην Ευρώπη καθώς και σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις «που αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της», ενώ καταγγέλλονται οι «φωνές του λαϊκισμού». Οι «32» απευθύνουν έκκληση σ’ όλες τις πολιτικές δυνάμεις να προτάξουν το εθνικό συμφέρον και να επιδείξουν υπευθυνότητα στην αντιμετώπιση της κρίσης.

Με όλον το σεβασμό προς τους συντάκτες του κειμένου και τις απόψεις τους, φοβάμαι πως η έκκλησή τους κινείται στο ίδιο πεδίο του λαϊκισμού με αυτούς που καταγγέλλουν. Τροφοδοτεί γι’ αυτό μιαν αδιέξοδη αντιπαράθεση που συσκοτίζει αντί να φωτίζει τα προβλήματα και κατά συνέπεια δεν συμβάλλει στην αντιμετώπισή τους.

Το κείμενο των «32» προτάσσει μιαν απροσδιόριστη απειλή στην «ισότιμη ένταξή μας στην Ευρώπη». Συμπλέει έτσι διακριτικά με την καταστροφολογία ως προς την παραμονή μας στο ευρώ και την ΕΕ. Όμως η καταστροφολογία αυτή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα και είναι επιζήμια για τη χώρα, οικονομικά και πολιτικά. Αποτελεί ανεύθυνο λαϊκισμό σε μια ενορχηστρωμένη προσπάθεια εκβιασμού της κοινής γνώμης να αποδεχθεί τα νέα μέτρα.

Η ισότιμη ένταξή μας στην Ευρώπη μάς επιτρέπει να κρίνουμε από τα μέσα τον δρόμο που έχει πάρει κάτω από συντηρητικές ηγεσίες που συνδυάζουν τα πιο αρνητικά χαρακτηριστικά του νεοφιλελευθερισμού και του λαϊκισμού. Μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε τον αδιέξοδο και καταστροφικό χαρακτήρα αυτού του δρόμου και την κρίση διακυβέρνησης, βλέπε την παραλυσία, όπου έχει οδηγήσει την Ευρώπη και τους θεσμούς της. Και μας επιβάλλει, πιστεύω, να επικρίνουμε και να αντιδρούμε στην πορεία αυτή.

Η αντιμετώπιση της κρίσης του ευρώ και της Ελλάδας είναι η πιο ανησυχητική ίσως έκφραση της συνολικής σημερινής κρίσης της ΕΕ. Η δραματικότητα της ελληνικής κατάστασης οφείλεται εν πολλοίς στην αντιμετώπιση αυτή. Και οι συνταγές που μας έρχονται από Βρυξέλλες και Φραγκφούρτη είναι τόσο μέρος του προβλήματος όσο και μέρος της λύσης. Το ελληνικό πρόβλημα δεν μπορεί να απομονωθεί από το ευρωπαϊκό και διεθνές του πλαίσιο. Τούτο ισχύει για τα αίτια, τις ευθύνες και τις δυνατές διεξόδους. Τριάντα χρόνια μετά την ένταξή μας στην ΕΕ είναι αδιανόητο να αντιμετωπίζουμε τις πολιτικές της ως δεδομένες και εξωτερικές, ως υπεράνω κριτικής ή συνολικά απορριπτέες και να ξεθάβουμε έτσι από το παρελθόν ανύπαρκτα σήμερα διλήμματα («ναι ή όχι στην ΕΟΚ»).

Οι σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές κατακτήσεις του λαού μας δεν απειλούνται από τις προσπάθειες κάποιων μειοψηφιών να μας βγάλουν από την Ευρώπη. Απειλούνται ασφαλώς από μιαν οικονομία και κοινωνία που νοσούν βαθειά, αλλά και από τα πρωτοφανή μέτρα που επιβάλλονται από τις σημερινές συντηρητικές ευρωπαϊκές ηγεσίες καθώς και από την ελληνική κυβέρνηση που προσπαθεί να τα εφαρμόσει άκριτα.

Όσοι ταυτίζουν την παραμονή μας στην Ευρώπη με αυτά τα μέτρα προσφέρουν, νομίζω, κακή υπηρεσία στην ευρωπαϊκή υπόθεση στη χώρα μας. Στην πράξη βοηθούν αυτούς που θέλουν να μας βγάλουν, αλλά και όσους αντιστρατεύονται κάθε μεταρρύθμιση. Και φυσικά υπονομεύουν τις φωνές που επισημαίνουν μεν τη σοβαρότητα της κατάστασης και την ανάγκη να αντιμετωπιστούν τα άμεσα και τα χρόνια προβλήματα της χώρας, δεν αποδέχονται όμως ως θέσφατο τις συγκεκριμένες ευρωπαϊκές συνταγές.

Η αφηρημένη έκκληση προς τους πάντες να αρθούν στο ύψος των περιστάσεων και να προτάξουν το συμφέρον της χώρας είναι συμπαθής, αλλά απλή ηθικολογία όταν αποφεύγεται να προσδιοριστεί ποιο είναι το συμφέρον αυτό. Το «τολμήστε» είναι πιο απολίτικο από το «αγανακτήστε», ιδίως όταν δεν προέρχεται από τον «δρόμο», αλλά από μέλη της πνευματικής ηγεσίας του τόπου. Τι ακριβώς καλούν οι «32» τους πολιτικούς να τολμήσουν; Το «νέο πνεύμα ομοψυχίας» που επιδιώκουν μπορεί άραγε να στηριχθεί απλά και μόνο στην ανιδιοτέλεια, την υπευθυνότητα και την τόλμη που τάχα θα προκύψει μετά την έκκλησή τους; Εμείς γνωρίζουμε ότι οι ομοψυχίες στην πολιτική και κοινωνική ζωή, όταν είναι δυνατές και επιθυμητές, οικοδομούνται με τη σύνθεση διαφορετικών συμφερόντων που κατά κανόνα αποκλίνουν. Και ότι το βιώσιμό τους εξαρτάται από την αίσθηση του δικαίου που εμπνέουν στους συμβαλλόμενους. Θα περίμενε κανείς συνεπώς οι συντάκτες να μας πουν ακριβώς πώς βλέπουν αυτή τη σύνθεση και αν η σημερινή που εφαρμόζεται και προτείνεται ικανοποιεί τις δικές τους ευαισθησίες και αντιλήψεις για το συμφέρον του τόπου.

Δυστυχώς επ’ αυτών το κείμενο δεν μας φωτίζει. Όμως ο δημόσιος λόγος πολλών εκ των υπογραφόντων καθιστά εύλογη την υπόθεση ότι επιζητείται τόλμη στην πιο αποφασιστική εφαρμογή των μέτρων με τη σύνθεση που γνωρίζουμε. Αλλά, κατά τη γνώμη μου, αυτή η πολιτική κινδυνεύει να οδηγήσει τη χώρα σε αποσύνθεση.