Περισσότερη Ευρώπη για το κοινό καλό

Η πρόσφατη ομιλία στην Αθήνα του Πρωθυπουργού του Λουξεμβούργου Ζαν Κλωντ Γιούνκερ αποτέλεσε μια καλή αφορμή να ξανασυζητήσουμε πολιτικά για το μέλλον της Ευρώπης. Με εύστοχο τρόπο επεσήμανε στο ακροατήριο του το πόσο μικρή τελικά είναι η Ευρώπη. Το μέγεθος της Ευρώπης υπαγορεύει και την κατά Γιούνκερ μια και μόνη οδό που έχει για να πρωταγωνιστήσει στον σύγχρονο κόσμο: «Μεγαλύτερη ευρωπαϊκή συνοχή και λιγότερος λαϊκισμός».

Του χρόνου τέτοια εποχή θα έχουν πραγματοποιηθεί οι ευρωεκλογές (22-25 Μαϊου 2014) στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλη αυτήν την περίοδο, οι πολιτικοί και των 27 κρατών-μελών (28 από τον επόμενο μήνα με την ένταξη της Κροατίας) θα νιώσουν την ανάγκη να μιλήσουν υπέρ ή κατά της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Όμως τι σηματοδοτεί σήμερα η ευρωπαϊκή ενοποίηση πέρα από την ειρήνη στην Ευρωπαϊκή Ήπειρο που δοκιμάστηκε τόσο σκληρά στη διάρκεια του 20ου αιώνα. Η ευρωπαϊκή ενοποιητική διαδικασία σημαίνει και ένα πρότυπο ανάπτυξης μοναδικό στον κόσμο, που συνδυάζει (ή συνδύαζε μέχρι πρόσφατα) κάποιες πολιτικές αλληλεγγύης με αντικειμενικό σκοπό μια ανάπτυξη που πρέπει να συμμεριζόμαστε όλοι.

Ποιος θα μπορούσε να είναι σήμερα ο αναστοχασμός πάνω στην ιστορική διακήρυξη του Ρομπέρ Σουμάν της 9ης Μαϊου του 1950 με την οποία μπήκαν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑ) το 1951, της ΕΟΚ το 1957 και της σημερινής ΕΕ των «27» και από τον Ιούλιο των «28» με την ένταξη της Κροατίας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς την Ευρώπη χωρίς την ΕΕ. Εάν δεν είχε ξεκινήσει η Ευρωπαϊκή ενοποίηση, η οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης θα είχε προχωρήσει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Δεν θα υπήρχε ενιαία πολιτική ανταγωνισμού, ενιαία αγορά ή ενιαίο νόμισμα. Οι εμπορικές συναλλαγές μεταξύ των χωρών της Ευρώπης θα ήταν μικρότερες και θα υπήρχε μεγαλύτερη μακροοικονομική αστάθεια. Το μεγάλο επίτευγμα της ΕΕ είναι η εδραίωση του «κράτους πρόνοιας» και του «κράτους των υπηρεσιών» που έχει ως σκοπό να υπηρετεί τους πολίτες, όχι να τους εξουσιάζει.

Τι εξυπηρετεί όμως σήμερα η ΕΕ, και ποιο είναι το μέλλον της; Τι έχει ήδη επιτευχθεί προς όφελος των πολιτών της, και ποιες νέες προκλήσεις αντιμετωπίζει σήμερα; Όσο διευρύνεται και θα έχει 27, 28 ή περισσότερα κράτη-μέλη, ποιες αλλαγές και καινοτομίες πρέπει να προωθήσει η ΕΕ; Σε μια περίοδο παγκοσμιοποίησης, μπορεί η Ένωση να ανταγωνισθεί με επιτυχία άλλες μεγάλες οικονομίες; Μπορεί να διαδραματίσει ηγετικό ρόλο στην παγκόσμια σκηνή; Θα βαδίσει τελικά η ΕΕ προς το σχήμα των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης, όπως υποστηρίζει εύστοχα ο πρώην πρωθυπουργός του Βελγίου Γκι Βέρχοφσταντ και επικεφαλής των Φιλελευθέρων στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ή στο τέλος θα παραμείνει ένα πλαίσιο συνεργασίας και ανταγωνισμού ανάμεσα σε διαφορετικά κράτη, τα οποία απλώς θα συμμετέχουν στο ίδιο οικοδόμημα;

Ποιες είναι σήμερα οι προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών-μελών της για τα επόμενα πενήντα χρόνια; Προφανώς, μεταξύ άλλων, είναι και η δημιουργία θέσεων εργασίας μέσω της απελευθέρωσης της αγοράς εργασίας, ο εκσυγχρονισμός του κράτους πρόνοιας, που είναι ζήτημα κυρίως κρατικό, και η επένδυση στις νέες τεχνολογίες και στην παραγωγή νέων ιδεών.

Όσο για την Οικονομική και Νομισματική Ένωση δεν μπορεί πλέον να προχωρά στηριζόμενη στο ένα πόδι, το νομισματικό – αυτό θα ήταν αντίθετο και προς το πνεύμα των Συνθηκών. Εξάλλου, από την απουσία στενού συντονισμού των εθνικών οικονομικών πολιτικών, προέρχεται το έλλειμμα στην ανάπτυξη και η έλλειψη θέσεων απασχόλησης, τονίζει ο Ζακ Ντελόρ, και μας υπενθυμίζει ότι ο κοινωνικός διάλογος που είχε εγκαινιάσει ο ίδιος το 1985 σήμερα έχει καταντήσει μια ρουτίνα. Δεν γεννά νέες εγγυήσεις, δεν ασκεί πιέσεις σε εκείνους που παίρνουν τις αποφάσεις ώστε να προχωρήσουν σε μια αειφόρο και αλληλέγγυα ανάπτυξη.

Σήμερα, η «έλλειψη» της Ευρώπης σημαίνει την «υποχώρηση» της Ευρώπης. Είναι η πραγματική παγίδα που η ίδια η Γηραιά Ήπειρος κινδυνεύει να στήσει στον εαυτό της.

Η τελευταία έρευνα γνώμης του Pew Institute με τίτλο «Ο νέος ασθενής της Ευρώπης είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση» έδειξε ορισμένα σημαντικά στοιχεία για την προοπτική της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Έδειξε κυρίως τη ραγδαία απονομιμοποίηση της ΕΕ και του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης .

Το κομβικό ερώτημα που θα απασχολήσει τη συζήτηση των επόμενων μηνών μέχρι τις ευρωεκλογές του Μαϊου του 2014 θα αφορά την αναζήτηση εκείνου του μοντέλου λειτουργίας της ΕΕ που θα επιτρέψει τον καθορισμό του ευρωπαϊκού συμφέροντος πέρα από τις εθνικές διαιρέσεις και εξασφαλίζοντας τα απαραίτητα μέσα δράσης. Η ομοσπονδιακή μέθοδος της ευρωπαϊκής ενοποίησης, δεν θα μας οδηγήσει άμεσα στη δημιουργία των Ενωμένων Πολιτειών της Ευρώπης. Θα μας επιτρέψει όμως να δουλέψουμε με το τρίγωνο των ευρωπαϊκών θεσμών, την Επιτροπή ως έκφραση του κοινοτικού συμφέροντος, το Συμβούλιο Υπουργών ως εκφραστή των εθνικών συμφερόντων και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως έκφραση των λαών. Μόνο μια πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης θα ακυρώσει την ανάγκη για μια ηγεμονική δύναμη στην Ευρώπη.

Τα τελευταία χρόνια, οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνεται ότι δεν άκουσαν προσεκτικά όσα οι πολίτες προσπάθησαν να πουν. Επιπλέον, όπως έχει υποστηρίξει και ο Βρετανός ιστορικός Tίμοθυ Γκάρτον As, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί ηγέτες απέτυχαν να αφηγηθούν την ιστορία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως μια ιστορία διάδοσης της ελευθερίας. Η πρόκληση που αντιμετωπίζει σήμερα η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι το αν θα μπορέσει να προσαρμοστεί στις προκλήσεις του 21ου αιώνα και να συνδιαμορφώσει τη νέα ατζέντα της διεθνούς πολιτικής και των διατλαντικών σχέσεων.

Όπως φάνηκε στη μέχρι σήμερα πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, η Ευρώπη επιβεβαιώνει την αξία της μόνον όταν επιδεικνύει την ικανότητά της να απαντά στις προκλήσεις της Ιστορίας.

Σήμερα, καλούμαστε να υπερασπιστούμε ιστορικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς δεσμούς έναντι μιας αισχρής ιδεολογίας που προσβάλλει ό,τι πέτυχε η Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.