Μετά το φορντισμό....

Στάθης Λουκάς, Αυγή, Δημοσιευμένο: 2005-12-12

«Μπορεί γενικά να ειπωθεί ότι ο αμερικανισμός και ο φορντισμός είναι το αποτέλεσμα μιας ενυπάρχουσας αναγκαιότητας να φθάσουμε στην οργάνωση μιας προγραμματισμένης οικονομίας και ότι τα διάφορα προβλήματα που εξετάστηκαν πρέπει να είναι οι κρίκοι της αλυσίδας που σημαδεύουν, ακριβώς, το πέρασμα, από τον παλιό οικονομικό ατομικισμό στην προγραμματισμένη οικονομία.»

Antonio Gramsci, Quaderni dal carcere II Vol., Einaudi Editore 1975 Torino

Συχνά, ή θα έλεγε κανείς μονίμως, στην ελληνική Aριστερά γίνονται αξιωματικές (που δεν έχουν ανάγκη απόδειξης) εκτιμήσεις και επιβεβαιώσεις – και κατά συνέπεια βολονταριστικές- ιδίως σε ότι σχετίζεται με την κρίση του «συμβιβασμού» του κοινωνικού κράτους. Χαρακτηριστικό τους είναι η μη αναζήτησης των «σημείων κρίσης» των αντικειμενικών στηριγμάτων ή μοχλών στους οποίους επενήργησε το εργατικό κίνημα και η αριστερά για την επίτευξη του συμβιβασμού. Πράγμα το οποίο είναι αναγκαίο για τον προσδιορισμό νέων σημείων ή μοχλών στήριξης που θα επιτρέψουν ένα καινούργιο συμβιβασμό.

Θα λέγαμε ότι η «αντεπίθεση του καπιταλισμού» που ξετυλίχθηκε, από τα μέσα της δεκαετίας του 1970, στηρίχθηκε εκτός των άλλων (υπάρχουν βέβαια πολλά άλλα, σχεδόν εξ’ ίσου σημαντικά) στην αλλαγή του παραγωγικού συστήματος που κυριαρχούσε μέχρι τότε και που αποτέλεσε τη βάση των μακροοικονομικών κεϋνεσιανών πολιτικών και του «σοσιαλδημοκρατικού συμβιβασμού». Τα καινούργια (τογιοτικά) παραγωγικά πρότυπα σε αντίθεση με το φορντικό προκαλεί τον κοινωνικό κατακερματισμό. Η καινούργια οργάνωση της εργασίας που αυτά έχουν σαν συνέπεια, σε αντίθεση με το φορντισμό, τον «οικονομικό ατομικισμό».

Στην φορντική- ταιηλοριστική οργάνωση της παραγωγής η ροή της παραγωγικής επικοινωνίας ακολουθεί την ανυσματική πορεία από το κέντρο του παραγωγικού οργανισμού στην περιφέρεια. Ξεκινάει από την κορυφή, την «ηγεσία-καθοδήγηση», που αποφασίζει για τον όγκο της παραγωγής και διαχέεται προς την, εκτός της επιχείρησης, αγορά και κοινωνικό χώρο. Ο καταναλωτής είναι κατά κάποιο τρόπο «παθητικός» αποδέκτης αποφάσεων που έχουν παρθεί στο « ηγετικό κέντρο» του εργοστασίου. Είναι το εργοστάσιο που διαμορφώνει την αγορά σε συνεχή αύξηση και επηρεάζει ην κοινωνία, η εξουσία ευρίσκεται στην «ηγετική ομάδα» στην ηγεσία της επιχείρησης.

Στο χώρο παραγωγής η ταιηλοριστική οργάνωση της εργασίας- η αλυσίδα παραγωγής- προσπαθεί να απομυζήσει από τον εργάτη μάζα το μέγιστο της φυσικής του δύναμης. Γίνεται κατά συνέπεια ένας χώρος δυϊσμού μεταξύ υποκειμένων «εξ αρχής» αντιθετικών, όπου διαμορφώνεται ο συσχετισμός δύναμης και η σύγκρουσης.

Στο τογιοτικό πρότυπο η ανυσματική ροή της επικοινωνίας είναι εντελώς αντιθετική: από την κοιλάδα προς την κορυφή και ξεκινάει από τα εξωτερικά όρια επαφής, του εργοστασίου με την αγορά. Είναι η αγορά, σε όχι εκθετική αύξηση, που διαμορφώνει τις δομές της παραγωγής και επιβάλλει τις επιλογές στην επιχείρηση. Η «εξουσία απόφασης» ευρίσκεται πια σε ένα αφανή και απρόσωπο διάχυτο καταναλωτή που ευρίσκεται έξω από τα όρια του εργοστασίου.

Το τογιοτικό εργοστάσιο σε αντίθεση ή περισσότερο σαν τελειοποίηση της ταιηλοριστικής οργάνωσης της εργασίας απαιτεί από τον εργάτη όχι μόνο την φυσική του δύναμη αλλά και την «διανοητική του» συμμετοχή. Γίνεται μια δομή μονιστική που στρηρίζεται στην επιβολή «της ηγεμονίας» του εργοστασίου στον πρώην αντίπαλο. Πρόκειται για μια πολιτικοποίηση του πρώην αντιπάλου προς όφελος της επιχείρησης.

Το νέο παραγωγικό παράδειγμα τείνει να ανατρέπει και να σπάει δοκιμασμένες κοινωνικές, μορφωτικές ισορροπίες, θεσμικές δυναμικές και μορφές συλλογικής δραστηριότητας. Από τον δυϊσμό και την ανταγωνιστική δομή της φορντικής οργάνωσης της εργασίας πρόκυψε και η οργάνωση της πολιτικής σαν συμβιβασμός, που συνέβαλε στην δημιουργία των μαζικών ευρωπαϊκών δημοκρατιών και στον κοινωνικό συμβιβασμό που αποτέλεσε την υλική βάση του κοινωνικού κράτους. Ενώ από τον ταιηλορίστικο-φορντικό ορθολογισμό ( αυτήν «την παθητική επανάσταση» ) προκύψανε σε μεγάλο βαθμό τα μοντέλα οργάνωσης της πολιτικής που κυριάρχησαν τον αιώνα που αφήσαμε πίσω μας: από το σκληρό του υπαρκτού σοσιαλισμού στο πιο σοφτ της σοσιαλδημοκρατίας. Ενώ η ηγεμονία της φορντικής κουλτούρας επηρέασε «την ιδεολογία της σοσιαλδημοκρατίας και την δεσποτική και διαφωτιστική του κομμουνισμού».

Η ηγεμονία « της ολικής και μονιστικής» επιχείρησης τείνει να απαξιώνει τους πιο σημαντικούς λόγους του κοινωνικού συμβιβασμού. Μια και δημιουργεί μορφές «επιχειρησιακού εθνικισμού» στις οποίες ο συμβιβασμός αντικαθίσταται με την πίστη στην επιχείρηση, ενώ η αυτοπραγμάτωση και η επακόλουθη ταυτότητα είναι στα πλαίσια της ευθύνης της «κοινωνίας» της επιχείρησης. Επόμενα το νέο παραγωγικό πρότυπο βάζει σε αμφισβήτηση το συνολικό πολιτικό παράδειγμα που στηρίζονταν στον συμβιβασμό. Τον συμβιβασμό μεταξύ τής αντίθεσης του ειδικού χώρου της επιχείρησης και του γενικού χώρου της κρατικής πολιτικής. Αντίθεση επάνω στην οποία παρεμβαίνουν οι διάφορες μορφές της «αντιπροσώπευσης της εργασίας» και που αποτέλεσαν κάτω από διάφορες μορφές τον κινητήριο άξονα της πολιτικής στρατηγικής της ευρωπαϊκής αριστεράς.

Μπροστά στην νέα πραγματικότητα, πρέπει να αναζητηθούν διαδικασίες, ενέργειες και χώροι πρόσφοροι για την επιδίωξη των καινούριων όρων του «συμβιβασμού» :

-1.Παρατηρήθηκε ότι αλλαγή του παραγωγικού προτύπου βάζει σε κρίση τις παλιές συνδικαλιστικές δομές και τις συνδεόμενες πολιτικές αντιπροσωπεύσεις. Πράγμα το οποίο προκαλεί μια αποδιάρθρωση και ατομικοποίηση της αγοράς της εργασίας «σπάζοντας» τις παλιές καταστάσεις διεκδικητικής αλληλεγγύης και αφήνει έτσι περιθώρια σε συντεχνιακές παρεκκλίσεις (σύνηθες φαινόμενο στην ελληνική πραγματικότητα παραλλαγμένο με ταξική δορά) των πιο «ισχυρών» -λόγω θέσης τους στην παραγωγή – ομάδων και επετείνεται έτσι η κρίση αξιοπιστίας της συνδικαλιστικής αντιπροσώπευσης. Κατά συνέπεια το μέλλον του συνδικαλιστικού κινήματος και των επιπτώσεων, όχι σχέσεων πρώτου βαθμού, που έχει στην πολιτική αντιπροσώπευση των εργαζομένων ευρίσκεται στην ικανότητα τού πρώτου να δημιουργήσει καταστάσεις αντιπροσώπευσης όλων «διαφορετικών και αποκλειομένων». Και αυτό δεν μπορεί παρά να γίνει με μια καινούργια στρατηγική που θα δημιουργεί αλληλεγγύη που θα βασίζεται όχι τόσο στην αύξηση της αμοιβής και την μείωση του ωραρίου εργασίας όσο στην ποιότητα της οργάνωσης της εργασίας και στην κατάκτηση καινούργιων δικαιωμάτων του πολίτη. Πριν απ’ όλα δικαίωμα στην πληροφόρηση και την γνώση σαν «πρόναο» για την εφαρμογή του δικαιώματος στην δουλειά, η οποία δεν δημιουργεί μόνο υπεραξία «αλλά άϋλα αγαθά, επιθυμίες, γνώσεις, συμπεριφορές».

-2. Το συνδικαλιστικό κίνημα και η πολιτική εκπροσώπηση της εργασίας πρέπει να επενεργήσουν στον περί την επιχείρηση κοινωνικό και χωροταξικό χώρο (μέσω και των θεσμικών δομών της Τ.Α, ιδού η σημασία της) και να βάλει τα θέματα της ποιότητας της ανάπτυξης, του χρόνου της ζωής και της περιβαλλοντικής ποιότητας.

Ο εκρηκτικός συνδυασμός «μονιστικής-ολιστικής επιχείρησης» και παγκοσμιοποίησης μπορεί να προκαλέσει τον πραγματικό κίνδυνο ουσιαστικής αποξένωσης της κοινότητας των πολιτών, των τοπικών θεσμών αλλά και της αντίστοιχης κοινωνικής διάρθρωσης από τα διάφορα επίπεδα απόφασης. Είναι τότε στρατηγικής σημασίας να τοποθετηθεί με ένταση το πρόβλημα του καθορισμού των συνθηκών που επιτρέπουν να αντιμετωπισθεί αυτός ο εκρηκτικός συμβιβασμός και ο «ανταγωνισμός» από ένα διαρθρωμένο χωροταξικό και κοινωνικό σύστημα που είναι διαρθρωμένο έτσι που να προσφέρει: κοινωνική συνοχή, εργασία ειδικευμένη και εξασφαλισμένη, υποδομές στο ύψος των περιστάσεων, μεταφορές και δίκτυα έρευνας, εκσυγχρονισμό και καινοτομία.

Μόνο έτσι μετατοπίζοντας την αντίθεση και έξω από το χώρο του εργοστασίου και της επιχείρησης είναι δυνατόν να αναγκασθεί η παραγωγική διαδικασία να λάβει υπ΄ όψη της τις ανάγκες της κοινωνικής και χωροταξικής πραγματικότητας και να σπρωχθεί να προωθήσει μοντέλα παραγωγής και κατανάλωσης καινοτομικά.

Η επέκταση της σύγκρουσης στο επίπεδο της διεκδίκησης της εργασίας σαν πολιτικό δικαίωμα, στους θεσμούς και το χωροταξικό περίγυρο του εργοστασίου και της επιχείρησης, στην ποιότητα της ανάπτυξης, στην ποιότητα του εργοστασιακού και χωροταξικού περιβάλλοντος, σε συνδυασμό με ένα συνδικαλιστικό κίνημα αντιπροσωπευτικό «όλων των αποκλειομένων και διαφορετικών» είναι δυνατό να συμβάλλει στην δημιουργία καινούργιων μοχλών και στηρίξεων για ένα « καινούργιο συμβιβασμό». Φυσικά σε αυτό εδώ το σημείωμα έγινε θεληματικά αφαίρεση άλλων παραμέτρων και παραγόντων που είναι αναγκαίοι γι’ αυτό το λόγο. Και ο πιο προφανής και αναγκαίος είναι η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης. Το μέχρι τώρα κοινωνικό κράτος που υφίσταται την ασφυκτική πίεση «ξηλώματος» ήταν αποτέλεσμα συμβιβασμού στα πλαίσια του Κράτους-Εθνους. Το καινούργιο κοινωνικό κράτος δεν μπορεί παρά να είναι, σε μεγάλο βαθμό, αποτέλεσμα συμβιβασμού στα πλαίσια του Υπερεθνικού-Κράτους-μη Έθνος που θα είναι μια ενοποιημένη πολιτικά Ε.Ε.

Άρθρα/ Οικονομία-Εργασία

Κώστας Καλλίτσης

Ένα προβληματικό νομοσχέδιο

Κώστας Καλλίτσης, 2024-12-01

Τις επόμενες ημέρες θα απασχολήσει την Ολομέλεια της Βουλής...

Κώστας Καλλίτσης

Το αγαθό της σταθερότητας

Κώστας Καλλίτσης, 2024-11-24

Μόνιμο και διακηρυγμένο μέλημα του υπουργού Εθνικής Οικονομίας...

Κώστας Καλλίτσης

Τέλειωσαν τα μνημόνια;

Κώστας Καλλίτσης, 2024-11-17

Έχει τελειώσει η περίοδος του αποπληθωρισμού – όταν έπεφταν...

Κώστας Καλλίτσης

Το τέλος ενός κύκλου

Κώστας Καλλίτσης, 2024-11-10

Η ιστορία λέει ότι ένας κύκλος άνοιξε πριν από περίπου μισό...

Κώστας Καλλίτσης

Ο αλγόριθμος και οι φόροι

Κώστας Καλλίτσης, 2024-11-03

Ποιο είναι το μείζον πρόβλημα για τη μισθωτή εργασία; Οτι...

Κώστας Καλλίτσης

Το 40% της στέρησης

Κώστας Καλλίτσης, 2024-10-27

Η φτώχεια δεν οφείλεται πλέον, όπως παλιότερα, στην ανεργία,...

Κώστας Καλλίτσης

Το κράτος λάφυρο

Κώστας Καλλίτσης, 2024-10-13

Έχει, άραγε, ακούσει κάτι η κυβέρνηση για τον αναβαθμισμένο...

Κώστας Καλλίτσης

Μα, γιατί είναι τόσο χαμηλά τα κέρδη;

Κώστας Καλλίτσης, 2024-10-06

Γιατί είναι τόσο χαμηλοί οι μισθοί, γιατί είμαστε στην τελευταία...

Κώστας Καλλίτσης

Ποιόν συμφέρει;

Κώστας Καλλίτσης, 2024-09-22

Οι τιμές τροφίμων και άλλων ειδών λαϊκής κατανάλωσης ήταν...

Κώστας Καλλίτσης

Μια καλή κρίση γρήγορα!

Κώστας Καλλίτσης, 2024-09-01

Ηαρχιτεκτονική του ανατρέπεται. Βασικές δομές του καταρρέουν....

Τιμές: μεταρρύθμιση ή κρατισμός;

2024-08-04

Με τι περιθώριο κέρδους δούλεψε η επιχείρησή σας στην τελευταία...

Κώστας Καλλίτσης

Αλλάζοντας για να μένει το ίδιο

Κώστας Καλλίτσης, 2024-07-28

Χάνεται και η ευκαιρία που αντιπροσώπευε το Ταμείο Ανάκαμψης...

×
×