Η οικολογία σήμερα

Η οικολογία, από μία πολύ παρεξηγημένη έννοια στο ευρύτερο κοινό, τις πρώτες δύο τουλάχιστον δεκαετίες της ύπαρξής της στην Ελλάδα, κινδυνεύει να βρεθεί στο άλλο άκρο. Η καθολική αποδοχή της από το σύνολο του πολιτικού φάσματος μπορεί να νοθεύσει την ουσία της καινοτόμου οπτικής με την οποία φιλοδοξεί να επενδύσει την πολιτική της δράση.

Στην αρχή κινδύνευε να καταταγεί στους γραφικούς, αφελείς και, πάντως, στους εκτός τόπου και χρόνου ουτοπιστές που ονειρεύονται ειδυλλιακές καταστάσεις εκτός της σφαίρας του εφικτού. Της αποδόθηκαν, επίσης, προτεραιότητες αδιανόητες για τα κοινωνικά μας πράγματα, ότι δηλαδή ενδιαφέρεται πιο πολύ για τις φώκιες, τις χελώνες ή τις αρκούδες παρά για τους ανθρώπους, ότι προστατεύει τη φύση παρά την απασχόληση. Είδε κι έπαθε να απαλλαγεί από μια επιδερμική προσέγγιση και μια απλουστευτική ερμηνεία όσων πρέσβευε και τώρα ο κίνδυνος λέγεται «καθολική αποδοχή»!

Βέβαια, η οικολογία δεν είναι «μία» και, έτσι κι αλλιώς, έχουν καταγραφεί πολλά ρεύματα πολιτικής οικολογίας και πρακτικής. Ένα πρώτο, που πρεσβεύει την απόλυτη προτεραιότητα των λειτουργιών της φύσης, το ρεύμα της «βαθιάς οικολογίας», προβάλλει τον «βιοκεντρισμό», ότι δηλαδή το κέντρο είναι η «ζωή» εν γένει και όχι ο «άνθρωπος», όπως προβλέπει ο «ανθρωποκεντρισμός». Το ρεύμα αυτό έχει έντονα κινηματικά χαρακτηριστικά, ανθεί κυρίως στις ΗΠΑ και χρησιμοποιεί πολύ συχνά και τα «οικοσαμποτάζ» ως μορφές δράσης.

Στον αντίποδα η «πολιτική και κοινωνική οικολογία» βρίσκεται πιο κοντά στα πολιτικά δεδομένα των σύγχρονων κοινωνιών με πολλές συγγένειες με την αριστερά, όχι τόσο την «παραδοσιακή», αφού αμφισβητεί έντονα τον οικονομισμό της και αρκετά από τα μεθοδολογικά της εργαλεία. Στην πράξη, η σχηματική αυτή ταξινόμηση δεν αποδίδεται με τα αντίστοιχα, διακριτά, πολιτικά και κοινωνικά σχήματα, αλλά μεταφράζεται σε μια πανσπερμία οργανωτικών και πρακτικών επιλογών που παράγει πολιτικά σχήματα που καλύπτουν ολόκληρο το πολιτικό φάσμα.

Έχουμε τους λεγόμενους «οικοφασίστες» ή τους γραφικούς αλλά ακραία συντηρητικούς (πχ. αυτούς που συνεργάζονται με τον ΛΑΟΣ στην Ελλάδα), έως την άλλη άκρη, τους αριστεριστές με κάποια δόση οικολογίας. Δεν τοποθετώ στο άκρο ένα ρεύμα με τα χαρακτηριστικά μιας «αναρχικής» οικολογίας, γιατί θα τους αδικούσα.

Στην Ελλάδα, εκτός από τις οικολογικές ομάδες και δράσεις από τα τέλη του ’70, η ένταξη της οικολογίας στον πολιτικό προβληματισμό κομμάτων, χαρακτηρίζει την ανανεωτική αριστερά και την "Αυγή" (με την οικολογική σελίδα του Νίκου Ζαλαώρα, την πρώτη σε ελληνική πολιτική εφημερίδα). Στο εκλογικό πρόγραμμα της Ν.Δ. επί Μητσοτάκη υπάρχει ένα «οικολογικό κεφάλαιο», πίσω από το οποίο λέγεται ότι υπήρχε κάποιο καλό οικολογικό χέρι, χωρίς καμία συνέχεια όμως (εκτός από την... υποψηφιότητα Β. Λεβέντη, όταν το κόμμα του το έλεγε και πράσινο).

Το ΠΑΣΟΚ άργησε ιδιαίτερα, αφού τα σχετικά βήματα τα έκανε στη δεύτερη φάση που διακυβέρνησε, στα μέσα του ’90. Αυτό έγινε με μια μεγάλη καθυστέρηση σε σχέση με τα άλλα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης. Το ΚΚΕ, εκτός από ένα μικρό διάλειμμα στη φάση λίγο πριν και μέχρι τη συμμετοχή του στον ενιαίο ΣΥΝ, κινείται σε μια λογική ότι για όλα φταίει ο καπιταλισμός και όλα θα λυθούν στον σοσιαλισμό. Είναι εντελώς καχύποπτο προς τις ΜΚΟ συλλήβδην και υιοθετεί όλα τα παραδοσιακά αναπτυξιακά πρότυπα που απέτυχαν σε Ανατολή και Δύση.

Οι τελευταίοι που άρχισαν να προφέρουν τη λέξη οικολογία είναι οι οργανώσεις της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς και μάλιστα πρώτα για να την κατατάξουν στα «αναχώματα» του συστήματος και στη συνέχεια για να τη... διορθώσουν εντάσσοντάς τη στις μορφές της ταξικής πάλης, στα ίδια απλουστευτικά και παρωχημένα σχήματα με τα οποία οργανώνουν τη σκέψη και την πρακτική τους.

Η οικολογία είναι μια έννοια που επιδέχεται πολλές προσεγγίσεις, όπως και πολλές άλλες (σοσιαλισμός, δημοκρατία κ.ά.), και κανείς δεν μπορεί να εμποδίσει κάποιον να περιβάλλει με στοιχεία που επιλέγει.

Στην ανανεωτική και δημοκρατική αριστερά η προσπάθεια που έγινε σχεδόν από την αρχή ήταν να αναδείξει τα καινοτόμα χαρακτηριστικά της, να παντρέψει τα παραδοσιακά ερμηνευτικά της εργαλεία με τα «εναλλακτικά» που πρόβαλλε η πολιτική οικολογία, να συναντηθεί με τις ιδέες και τους ανθρώπους της στο πεδίο της κοινής δράσης για μια συντονισμένη και στη συνέχεια για μια κοινή δράση, ίσως και πολιτική συνεργασία. Αυτήν την επιθυμία εξέφραζε και η προσθήκη στον τίτλο του κόμματος του προσδιοριστικού «και της οικολογίας».

Η οικολογία σήμερα μπαίνει σε μια νέα εποχή. Αποκτά κεντρικό πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό ρόλο. Συμβολίζει ουσιαστικά την επιθυμία και την -πολιτική- επιδίωξη για μια «νέα ποιότητα ζωής», πέρα από τον στυγνό οικονομισμό και τον αγοραίο καταναλωτισμό. Μας ξεπέρασε όλους! Η «πόλη», για παράδειγμα, μπορεί να είναι και ένας τρόπος να δει κανείς την έννοια του «εισοδήματος», να προσφέρει, δηλαδή, στους κατοίκους-πολίτες της αγαθά, υπηρεσίες, εμπειρίες και δυνατότητες για δημιουργικά ενδιαφέροντα που θα χρειαζόντουσαν «εισόδημα» για να αγοραστούν σε μια καταναλωτική κοινωνία. Με την έννοια αυτή μπορεί να δει κανείς την κατακράτηση πλεονάζοντος εισοδήματος που μετατρέπεται σε αδιανόητα καταναλωτικά αγαθά που κατακρατούν και άρα στερούν ένα μέρος του «πλούτου» από την υπόλοιπη κοινωνία.