Μνημόνιο, μνήμη και αντιδράσεις

Υποθέτω ότι μπορεί να βρεθούν εξηγήσεις για την άρνηση κάποιων να υπερψηφίσουν μια απόφαση καταδίκης των εγκλημάτων του κομμουνισμού. Το ψήφισμα του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι μια πράξη πολιτική και η συμμετοχή σ’ αυτήν ασφαλώς απαιτεί να ληφθούν υπόψη και άλλοι παράγοντες εκτός από τις διατυπώσεις του κειμένου. Ακόμη και μια καταδίκη του Ολοκαυτώματος δεν είναι ως πολιτική πράξη αυτονόητη, αν γίνει π.χ. τη στιγμή που εκδηλώνει μια αυθαίρετη επίθεση το Ισραήλ. Αν, όμως, για διάφορους λόγους πολιτικής σκοπιμότητας αρνούμαστε να συμμετάσχουμε σε μια πολιτική πράξη καταδίκης του Ολοκαυτώματος ή των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν στο όνομα του κομμουνισμού, είναι βέβαιο ότι δεν επιτρέπεται να αφήνουμε την παραμικρή σκιά για την ηθική καταδίκη πράξεων που έχουν καταγραφεί ως αποτρόπαιες στην Ιστορία της ανθρωπότητας.

Το τεράστιο πρόβλημα με τις αντιδράσεις στην Ελλάδα κατά του ψηφίσματος είναι ακριβώς ότι δίνουν την εντύπωση πως όχι μόνον πολιτικά δεν ήταν σκόπιμη μια καταδίκη αλλά ούτε και ηθικά. Σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος, από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας και τον πρωθυπουργό μέχρι τον Καρατζαφέρη, έκλεισαν το μάτι στους εγχώριους απολογητές των εγκλημάτων του κομμουνισμού και υποσχέθηκαν να μην υποστηρίξουν το ψήφισμα, χωρίς να ψελλίζουν λέξη για τους λόγους που τους ένωσαν σ’ αυτή την πολιτική θέση και κυρίως χωρίς να ψελλίζουν λέξη για τη στάση τους έναντι των εγκλημάτων που αποδοκιμάζονται. Φαντάζομαι ότι είμαστε η μοναδική χώρα από τις 46 του Συμβουλίου της Ευρώπης που καταψήφισε ομόφωνα το ψήφισμα, γιατί είμαστε η μοναδική χώρα που υιοθετούμε θεωρίες τύπου Ιρβινγκ για τον κομμουνισμό: ποια εγκλήματα (ίσως κάτι λάθη), πρόκειται για υπερβολές και συκοφαντίες του διεθνούς καπιταλισμού.

Ελεγε πριν από λίγες μέρες ένας φίλος ότι όταν το 1981, φανατικός κομμουνιστής τότε, διάβασε το «Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ», αποφάσισε να σβήσει το 30% των όσων περιγράφονταν επειδή ο συγγραφέας ήταν αντικομμουνιστής. Εσβησε επίσης ένα άλλο 20% επειδή ο Σολτζενίτσιν δεν ήταν ιστορικός αλλά λογοτέχνης και μπορεί να μην ήταν προσεκτικός με τα στοιχεία που παρέθετε. Εμενε, είπε, ένα 50% που ήταν τόσο φρικιαστικό ώστε δεν μπορούσε να χωνευτεί από κανέναν άνθρωπο. Νομίζω πως όχι το 50% αλλά ένα 10% αν πιστεύαμε από τις ατομικές και μαζικές δολοφονίες και εκτελέσεις που διαπράχθηκαν, από τους θανάτους σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, τον λιμό, τις εκτοπίσεις, τα βασανιστήρια, την καταναγκαστική εργασία και άλλες μορφές μαζικής τρομοκρατίας που έγινε στο όνομα της πάλης των τάξεων και της δικτατορίας του προλεταριάτου, δεν θα διστάζαμε διόλου, να καταδικάσουμε όλα αυτά τα εγκλήματα.

Βεβαίως από μια οικουμενική σκοπιά δεν έχει ιδιαίτερη σημασία αν μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, ζει με τους δικούς της μύθους και αυταπάτες. Το ΚΚΕ, καθώς και διάφοροι πρώην Κνίτες μπορεί να επιχαίρουν που λίγη υποστήριξη βρήκε το ψήφισμα στον τόπο μας, αλλά είναι βέβαιο ότι η χαρά τους οφείλεται στο γεγονός ότι είναι ανίκανοι να κοιτάξουν πέρα από τον μικρόκοσμό τους. Για τον υπόλοιπο κόσμο, για τις 46 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης, ακόμη και για τους περισσότερους απ’ αυτούς που κλείνουν σήμερα το μάτι στο ΚΚΕ, ο κομμουνισμός είναι μια τελειωμένη και καταδικασμένη ιστορία.

Για τον υπόλοιπο κόσμο η «μνήμη του κακού» του 20ού αιώνα, όπως είπε ο Τσβετάν Τοντόροφ, είναι οι δύο εκδοχές του ολοκληρωτισμού, ο ναζισμός και ο κομμουνισμός, που προκάλεσαν τον αφανισμό, την ταπείνωση και την εξαθλίωση εκατομμυρίων ανθρώπων. Δεν είναι το ίδιο πράγμα, αντιτάσσουν μερικοί καλοπροαίρετα, άλλωστε το ένα κακό βοήθησε στην ήττα του άλλου. Υπό μία έννοια έχουν δίκιο, τίποτε στη ζωή δεν είναι ίδιο, ούτε δυο σταγόνες νερού, και το ψήφισμα είναι προσεκτικό και δεν εξομοιώνει. Καταδικάζει την πρακτική της μαζικής παραβίασης των ατομικών δικαιωμάτων, την αντίληψη ότι ο αντίπαλος πρέπει να εξοντωθεί και λέει ότι αυτό το κάναμε για το ναζισμό, πρέπει να το κάνουμε και για τον κομμουνισμό. Οι ιστορικοί και πολιτικοί επιστήμονες ας επισημάνουν τις ιδεολογικές και όποιες άλλες διαφορές υπάρχουν.

* Καθ. Πανεπιστημίου Αθηνών