Η πολιτική οικονομία του ενιαίου φόρου ακίνητης περιουσίας και το χαράτσι.

Εάν θυμηθούμε προς στιγμή τους τίτλους των εφημερίδων και των δελτίων ειδήσεων πριν από δύο μήνες σε σχέση με την φορολογία ακινήτων και τους συγκρίνουμε με τους σημερινούς δεν μπορούμε παρά να διαπιστώσουμε μια εντυπωσιακή μεταστροφή. Τότε, σύμφωνα με αρκετές αναλύσεις ο ενιαίος φόρος ακίνητης περιουσίας θα έδινε τη χαριστική βολή στα μικρομεσαία νοικοκυριά δημεύοντας ουσιαστικά την περιουσία τους. Σήμερα, το πρόβλημα είναι άλλο, αφορά την αδυναμία του Υπουργείου Οικονομικών να σχεδιάσει τον ενιαίο φόρο κάτι το οποίο συνεπάγεται την επέκταση του δυσβάστακτου χαρατσιού και το 2013. Τι συμβαίνει;Η πρώτη σκέψη πολλών είναι πως ακίνητη περιουσία που δεν αποδίδει εισόδημα δεν πρέπει να φορολογείται. Εάν όμως φορολογούνταν μόνο εκείνα τα περιουσιακά στοιχεία που αποδίδουν εισόδημα, δεν θα έπρεπε να φορολογούμε τις ιδιωτικές πισίνες, τα ιδιωτικά κότερα ή τα ιδιωτικά τζετ διότι ούτε αυτά προσκομίζουν εισόδημα στον ιδιοκτήτη τους. Με άλλα λόγια, ο φόρος ακίνητης περιουσίας δεν είναι φόρος επί του εισοδήματος αλλά φόρος επί του συσσωρευμένου πλούτου, ακριβώς όπως είναι και οι φόροι επί των πισίνων και των ιδιωτικών αεροπλάνων. Και μολονότι υπάρχουν αρκετοί που θα υποστήριζαν ότι δεν πρέπει να φορολογούνται για τις πισίνες τους, οι υπόλοιποι πρέπει να καταλάβουμε ότι είναι άλλο πράγμα να συζητάμε για το αναγκαίο αφορολόγητο όριο ακίνητης περιουσίας και άλλο πράγμα να απορρίπτουμε την φορολόγησή της επί της αρχής.Από τα στοιχεία του Υπουργείου Οικονομικών γνωρίζουμε ότι η συνολική αξία της εντός σχεδίου πόλης ακίνητης περιουσίας των φυσικών προσώπων είναι 520 δις € (τιμές 2009), των επιχειρήσεων είναι περίπου 250 δις € και η αξία των αγροτεμαχίων που –παραδόξως(;)– δεν έχουν καταγραφεί εκτιμάται μεταξύ 300 και 500 δις ευρώ. Συνεπώς, το σύνολο της αξίας της ακίνητης περιουσίας διαμορφώνεται κοντά στο ένα τρισεκατομμύριο ευρώ (1.200 δις) εξαιρούμενων των δημόσιων εκτάσεων. Το ενδιαφέρον είναι ότι σε πείσμα της γενικής εντύπωσης, αυτή η περιουσία δεν είναι και τόσο πολύ-διεσπαρμένη (πίνακας 1). Σε ό,τι αφορά τα φυσικά πρόσωπα, το 74% των ιδιοκτητών κατέχει το 31% της συνολικής αξίας και ενώ το πλουσιότερο 2% των ιδιοκτητών (περιουσία άνω των 500.000€) κατέχει το 20% της συνολικής αξίας. Δεν έχουμε λόγο να υποθέσουμε ότι η υπόλοιπη περιουσία κατανέμεται διαφορετικά. Πίνακας 1 Κατανομή της εντός σχεδίου ακίνητης περιουσίας φυσικών προσώπων Κλίμακα περιουσίας (σε ευρώ) Φορολογούμενοι Συνολική Φορολογητέα Αξία άτομα % ευρώ % 0,1 - 100.000,0 4.155.846 74% 161.655.495.575 31% 100.000,1 - 200.000,0 885.932 16% 122.865.659.324 24% 200.000,1 - 500.000,0 447.427 8% 132.361.420.824 26% 500.000,1 + 113.065 2% 102.477.868.338 20% Σύνολο 5.602.270 100% 519.360.444.059 100% Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Επίσης έχει συχνά υποστηριχθεί ότι η φορολογική επιβάρυνση της ακίνητης περιουσίας έχει πολλαπλασιαστεί κατά τα τελευταία χρόνια, δεδομένου ότι τα σχετικά έσοδα από περίπου 400 εκατομμύρια ευρώ που ήταν κατά το μεγαλύτερο μέρος της δεκαετίας του 2000 αυξήθηκαν σε περίπου 3 δις από το 2010 και μετά. Το επιχείρημα αν και ορθό στο μαθηματικό του σκέλος προσπερνά το γεγονός ότι η ακίνητη περιουσία στην χώρα μας υπό-φορολογούταν επί σειρά ετών. Από αυτή την υπο-φορολόγηση δεν ευνοήθηκαν όλοι το ίδιο.Για παράδειγμα, το 2008 –δηλαδή πριν την κρίση– οι μισθωτοί και οι συνταξιούχοι δήλωσαν εισοδήματα 74 δις ευρώ εκ των οποίων τα 6 δις αποδόθηκαν ως φόρος εισοδήματος. Την ίδια χρονιά η ακίνητη περιουσία συνολικού ύψους περίπου 1.200 δις ευρώ απέδωσε φόρους μόλις 0,4 δις. Με άλλα λόγια, ετήσια έσοδα 300 ή 400 εκατομμυρίων δεν είναι το αποτέλεσμα μιας έστω στρεβλής κοινωνικής πολιτικής αλλά η άμεση συνέπεια της φοροαπαλλαγής των πλουσιότερων στρωμάτων της ελληνικής κοινωνίας η οποία έγινε στο όνομα των φτωχότερων! Βίλες στη Μύκονο δεν πλήρωναν φόρο διότι σε μια γωνιά του οικοπέδου είχε χτιστεί ένα εκκλησάκι το οποίο είχε δηλωθεί ως χώρος «δημόσιας λατρείας»∙ οι αγροτικές γαίες δεν φορολογούταν ούτε καταγράφηκαν ποτέ επιτρέποντας σε εικονικούς αγρότες να δηλώνουν χωρίς συνέπειες ότι είναι ιδιοκτήτες 45.000 (επίσης εικονικών) στρεμμάτων και να στήνουν κομπίνες με την επιστροφή του ΦΠΑ∙ η ακίνητη μοναστηριακή και εκκλησιαστική περιουσία εξαιρούταν στο σύνολό της από τη φορολογία∙ ιδιοκτήτες ολόκληρων οικοδομικών συγκροτημάτων πλήρωναν ψίχουλα ως φόρο για την ιδιοκτησία τους. Εν τέλει, η διαχρονική υποφορολόγηση της ακίνητης περιουσίας μολονότι προβλήθηκε ως μέτρο κοινωνικής πολιτικής, επί της ουσίας ευνόησε τους μεγαλό-ιδιοκτήτες γης οι οποίοι συγκεντρώνουν το και μεγαλύτερο μέρος της αξίας της.Επομένως, το ερώτημα δεν είναι εάν πρέπει να φορολογηθεί η ακίνητη περιουσία, αλλά το πώς πρέπει να φορολογηθεί. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις επέλεξαν σπασμωδικά να αντλήσουν τα αναγκαία 2,9 δις ευρώ όχι από το σύνολο της ακίνητης περιουσίας (δηλαδή από 1.200 δις) αλλά από τα ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα (αξίας περίπου 450 δις). Για αυτό, το ΕΕΤΗΔΕ, εκτός από τον κοινωνικά ανάλγητο χαρακτήρα, που του αποδίδει η απειλή διακοπής του ρεύματος, συνιστά έναν ακραία άδικο φόρο: δεν περιλαμβάνει αφορολόγητο όριο, επιβάλλεται αδιαφοροποίητα επί ανέργων και μη, έχει μικρή προοδευτικότητα γιατί δεν αθροίζει την αξία της ακίνητης περιουσίας, και κυρίως, εξαιρεί τεράστιες εκτάσεις/αξίες ακίνητης περιουσίας.Βάσει των παραπάνω, η αντικατάσταση του ΕΕΤΗΔΕ με έναν φόρο επί του συνόλου της ακίνητης περιουσίας επιβάλλεται κατ’ αρχήν για λόγους φορολογικής ισότητας. Κατά δεύτερο λόγο, επιβάλλεται από την ανάγκη να ελαφρυνθεί η πλειονότητα των φορολογούμενων που διαθέτει σχετικά μικρή ακίνητη περιουσία. Για παράδειγμα, όπως φαίνεται στον πίνακα 2, σύμφωνα με τις επεξεργασίες της διακομματικής επιτροπής που συστάθηκε για να σχεδιάζει το νέο νόμο, μία οικία 100 τ.μ. στα Λιόσια με τον ενιαίο φόρο ακίνητης περιουσίας θα πληρώσει φόρο 20€ έναντι 460€ που πληρώνει σήμερα με το ΕΕΤΗΔΕ (αρκεί βέβαια να μην διπλασιαστούν οι φορολογικοί συντελεστές). Αντίθετα, σημαντικά περισσότερα θα κληθούν να πληρώσουν οι κάτοχοι ακίνητης περιουσίας άνω των 2 εκατομμυρίων ευρώ οι οποίοι επιβαρύνονται με περίπου διπλάσιους φόρους σε σχέση με το σήμερα. Εν τέλει, με τον ενιαίο φόρο ακίνητης περιουσίας η συντριπτική πλειονότητα των νοικοκυριών θα κληθεί να πληρώσει πολύ λιγότερα. Η ελάφρυνση αυτή χρηματοδοτείται κυρίως (α) από την ένταξη όλης της ακίνητης περιουσίας –δηλαδή και οικόπεδα και μη ηλεκτροδοτούμενα ακίνητα– στην φορολογητέα ύλη, (β) από την ένταξη των αγροτεμαχίων στην φορολογητέα ύλη, (γ) από την κατάργηση ορισμένων παρανοϊκών φοροαπαλλαγών για την μεγάλη ακίνητη περιουσία και, (δ) από την δίκαιη φορολόγηση της εκκλησιαστικής και μοναστηριακής περιουσίας (δεν φορολογούνται οι ναοί αλλά τα εμπορικά χρησιμοποιούμενα ακίνητα και οι γαίες). Πίνακας 2 Φορολογική επιβάρυνση διαμερίσματος 10 ετών & επιφάνειας 100 τ.μ. βάσει  του ΕΕΤΗΔΕ  & του Ενιαίου Φόρου Ακίνητης Περιουσίας μέση τιμή ζώνης (€/τ.μ.) Περιοχή Αντικειμενική αξία ΕΕΤΗΔΕ Ενιαίος Φόρος Ακίνητης Περιουσίας Διαφορά σε € % 700 Λιόσια 70.000 460 20 -440 -96% 900 Ίλιον 90.000 460 40 -420 -91% 1.100 Περιστέρι 110.000 575 70 -505 -88% 1.150 Αχαρνές 115.000 575 80 -495 -86% 1.300 Γαλάτσι, Καισαριανή, Καλλιθέα 130.000 575 110 -465 -81% 1.400 Μοσχάτο, Νέα Ιωνία 140.000 575 130 -445 -77% 1.500 Αμπελόκηποι, Χαλάνδρι 150.000 575 150 -425 -74% 1.750 Νέα Σμύρνη 175.000 690 200 -490 -71% 1.800 Δ. Αθηναίων 180.000 690 210 -480 -70% 1900 Ηράκλειο 190.000 690 230 -460 -67% 2.050 Αγία Παρασκευή 205.000 920 450 -470 -51% 2.350 Γλυφάδα, Κηφισιά 235.000 920 370 -550 -60% Τέλος, η αντικατάσταση του ΕΕΤΗΔΕ από έναν ενιαίο φόρο επιβάλλεται και για λόγους δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας. Η αντισυνταγματικότητα διακοπής του ρεύματος στο ενδεχόμενο μη απόδοσης του ΕΕΤΗΔΕ ακυρώνει την αποτελεσματικότητα του φόρου διότι αίρει τον κύριο λόγο πειθαναγκασμού προς την πληρωμή του. Από την επόμενη χρονιά τα νοικοκυριά μπορούν να μην αποδώσουν το ΕΕΤΗΔΕ και να το χρωστάνε. Αυτό όμως δεν βοηθά την κυβέρνηση η οποία έχει ανάγκη από έσοδα όχι από οφειλές.Σε τελική ανάλυση, η οικονομική πολιτική μολονότι υπόκειται στις –όχι και τόσο σταθερές– «νομοτέλειες» της οικονομικής επιστήμης δεν παύει να παραμένει πολιτική. Δηλαδή, ένα σύνολο υπαρκτών επιλογών σχετικά με τον τρόπο που κατανέμεται π.χ. το φορολογικό βάρος. Ο ενιαίος φόρος ακίνητης περιουσίας και το χαράτσι αποτελούν καλό παράδειγμα. Εάν δούμε το πράγμα λίγο ψύχραιμα δεν είναι δύσκολο να δούμε ποιοι ευνοούνται από κάθε τρόπο φορολόγησης. Ιδιοκτήτες υψηλής αξίας ακίνητης περιουσίας, μεγαλοκτηματίες και κατασκευαστικές επιχειρήσεις ή άτομα που έχουν αποθεματοποίησει ακίνητα (δηλαδή τα διατηρούν αδρανή περιμένοντας καλύτερες μέρες) θα κληθούν να πληρώσουν σημαντικά περισσότερο φόρο, όχι όμως υψηλότερο από αυτό που θα έπρεπε να πληρώνουν εδώ και χρόνια. Αντίθετα, οι ιδιοκτήτες μικρής ακίνητης περιουσίας (έως 200.000€) που αποτελούν το 90% του πληθυσμού και άνεργοι θα πληρώσουν αισθητά μικρότερο φόρο. Είναι γεγονός ότι όλοι οι παραπάνω λένε «δεν έχω». Είναι γεγονός, ότι ένας ιδιοκτήτης βίλας στο Ψυχικό ίσως να μην μπορεί να πουλήσει εύκολα το ακίνητο του ακόμα και εάν το επιθυμεί. Δεν αμφιβάλω ότι το ίδιο ισχύει και για κάποιον που έχει μια ανοίκιαστη πολυκατοικία (ακόμα και αυτά ακούστηκαν στην επιτροπή!)∙ ότι μπορεί και αυτός να μην έχει. Όλα αυτά ισχύουν. Ωστόσο δεν μετράνε το ίδιο όλα τα «δεν έχω» και ο ρόλος της πολιτικής είναι να τα ιεραρχήσει. Τι θα μετρήσει περισσότερο, το «δεν έχω» του άνεργου και του 90% του πληθυσμού με ακίνητη περιουσία έως 200.000€ ή το δεν έχω του υπόλοιπου 10%;