Πριν από 18 μήνες, σχεδόν όλοι οι αναλυτές προέβλεπαν ότι ο συνδυασμός πανδημίας, ανεξέλεγκτου πληθωρισμού και ενεργειακής κρίσης θα βύθιζε Ευρώπη και Αμερική σε ύφεση.

Κατά τη διάρκεια του 2023, η ευρωπαϊκή οικονομία σημείωσε σχεδόν μηδενική ανάπτυξη. Εμβληματικές ευρωπαϊκές εταιρείες (Volkswagen, Nokia, UBS) ανακοίνωσαν δεκάδες χιλιάδες απολύσεις. Εξαγριωμένοι αγρότες αποκλείουν δρόμους και εκατοντάδες χιλιάδες Γερμανοί εργαζόμενοι απεργούν. Τα ποσοστά αποδοχής ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών κρατών κάνουν τον Τζο Μπάιντεν να μοιάζει με τον JFK. Και οι πρόσφατες δημοσκοπήσεις καταγράφουν ενίσχυση των ακροδεξιών κομμάτων σε ολόκληρη την ήπειρο, με το «κόστος ζωής» να αναφέρεται ως το κορυφαίο πρόβλημα.

«Ευρώπη θα γίνουμε»! Στα ελληνικά ακούγεται θετικό, κάτι σαν συνώνυμο προόδου και εκσυγχρονισμού. Στα αυτιά μιας μεγάλης μερίδας Αμερικανών, όμως, οπαδών της αίρεσης των Τραμπικών Ρεπουμπλικάνων, η φράση ακούγεται ως φοβερή απειλή. Συνώνυμο μιας έκπτωσης. Ως απειλή την χρησιμοποίησε και μια διάσημη εκπρόσωπος της αίρεσης, η Κρίστι Νόεμ, κυβερνήτης της χιονοσκεπούς πολιτείας της Νότιας Ντακότα. Υπήρξε σημαιοφόρος του κινήματος κατά του εμβολιασμού και της χρήσης μάσκας στον καιρό της πανδημίας του Covid, σημαιοφόρος της απαγόρευσης των αμβλώσεων επίσης.

Πριν βιαστείτε να απαντήσετε καταφατικά, διαβάστε δύο σημαντικές ειδήσεις που (όπως συχνά συμβαίνει με τις σημαντικές ειδήσεις…) πέρασαν στα ψιλά, την περασμένη εβδομάδα.

Η μία είναι μια καλή είδηση: Οι χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης μείωσαν 8% τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από την καύση ορυκτών καυσίμων το 2023 και τις περιόρισαν στα χαμηλότερα επίπεδα εδώ κα 60 χρόνια. Ενώ η ευρωπαϊκή οικονομία έχει τριπλασιαστεί από το 1960, οι εκπομπές από καύση ορυκτών καυσίμων είναι σήμερα όσες ήταν και τότε (εδώ). Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν είναι ασύμβατη με την οικονομική μεγέθυνση.

Με μεγάλη ένταση επανήλθε στην επικαιρότητα η συζήτηση για το Μεταναστευτικό/Προσφυγικό. Η αύξηση των «ροών» δημιουργεί πολιτικό πανικό, αφού τα νούμερα δεν είναι καν κοντά σε αυτά του 2015. Στη Γερμανία η συζήτηση επηρεάζει την κυβερνητική συμμαχία, στην Ιταλία η κυβέρνηση τονίζει ότι εάν συνεχιστούν οι αφίξεις η χώρα κινδυνεύει με κατάρρευση.

Όταν πέρσι τον Ιούνιο οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποφάσισαν να ονομάσουν την Ουκρανία και τη Μολδαβία υποψήφιες για ένταξη χώρες, η συμβατική σοφία ήταν πως επρόκειτο για μια συμβολική κίνηση αλληλεγγύης προς την αντιστεκόμενη στη βάρβαρη ρωσική επίθεση Ουκρανία.

Η απόφαση προκάλεσε κάποιες ανησυχίες σχετικά με τον κίνδυνο παραπέρα κλιμάκωσης της σύγκρουσης με τη Μόσχα, την κραυγαλέα καταπάτηση των κριτηρίων της Κοπεγχάγης για να θεμελιωθούν οι νέες υποψηφιότητες, και τις συνέπειες της απόφασης αυτής για τον ευρωπαϊκό δρόμο των Δυτικών Βαλκανίων.

Με αφορμή την Ημέρα της Ευρώπης στις 9 Μαΐου διαβάσαμε κοινότοπα άρθρα και αυτοαναφορικά διαγγέλματα για το μεγαλείο και τις αξίες της. «Αλμα προς το αύριο», «ενότητα και πίστη στις αρχές μας» και διάφορα άλλα τέτοια κοινότοπα, που, ο Στάλιν να μου το συγχωρέσει, θυμίζουν ανακοινώσεις του Σοβιετικού Κομμουνιστικού Κόμματος για την υπερκάλυψη των πενταετών πλάνων.

Αυτάρεσκα μηνύματα μιας «ελίτ» που αυτοθαυμάζεται για τα επιτεύγματά της και θεωρεί την εμφάνιση του εθνικολαϊκισμού αποτέλεσμα της ανοησίας και του ανορθολογισμού ορισμένων πολιτών και της δημαγωγίας κάποιων αριστερών και ακροδεξιών πολιτικών και όχι αποτέλεσμα της διεύρυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων.

Τα άρθρα, οι μπροσούρες και τα βιβλία που μιλούν για την Ευρώπη και το μέλλον της είναι αμέτρητα. Βαρετά και ανούσια, στην πλειονότητά τους, ιδίως όσα την προσεγγίζουν υπό το πρίσμα της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών και των τραπεζών. Πού και πού ωστόσο ξεμυτίζουν και σημαντικά κείμενα, όπως τούτα τα δύο που κυκλοφόρησαν στη γλώσσα μας τη χρονιά που πέρασε: Τζωρτζ Στάινερ, «Η ιδέα της Ευρώπης» (Δώμα), Μίλαν Κούντερα, «Ο ακρωτηριασμός της Δύσης ή Η τραγωδία της Κεντρικής Ευρώπης» (Εστία).

Την άνοιξη του 2003 η Γαλλία του Σιράκ και η Γερμανία του Σρέντερ ήλθαν σε μετωπική σύγκρουση με την απόφαση του Μπους υιού να εισβάλει στο Ιράκ και έφτασαν μέχρι του σημείου να εγκαινιάσουν τριμερείς τακτικές συναντήσεις κορυφής με τη Ρωσία του Πούτιν.

Στη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι την άνοιξη του 2008 οι Μέρκελ και Σαρκοζί, που ακόμη αντιμετωπίζονταν ως Γαλλογερμανικός Αξονας και όχι ως ζεύγος Μερκοζί, άσκησαν βέτο στην πρόταση Μπους για ένταξη στο ΝΑΤΟ της Ουκρανίας και της Γεωργίας.

Αν η Ευρωπαϊκή Ενωση είχε βρει έναν κοινό βηματισμό στην κατεύθυνση της απάντησης στα μεγάλα προβλήματα της τρέχουσας κρίσης, τα πράγματα θα ήταν δύσκολα μεν, αλλά λιγότερο περίπλοκα και με λιγότερες αβεβαιότητες (και) για χώρες όπως η Ελλάδα. Κινείται, όμως, σε αντίθετη κατεύθυνση: καθένας για τον εαυτό του.

Οι παραλληλισμοί, και ιδίως οι ιστορικοί, είναι πάντα παρακινδυνευμένοι. Κι αυτό επειδή δύο περιστάσεις δεν μπορούν ποτέ να συμπέσουν απόλυτα. Πάντα θα βρεθούν κάποιοι που θα θεωρήσουν τα κοινά στοιχεία επουσιώδη τονίζοντας τις διαφορές ή θα τα διαβάσουν αλλιώς για να επιβάλουν τη δική τους ανάγνωση. Αν όμως συμφωνήσουμε ότι ο παραλληλισμός δεν συνιστά απόδειξη αλλά έναυσμα για προβληματισμό και συζήτηση, δεν βλάπτει να τον αποτολμήσουμε.

Σαν οι σκοτεινοί ήρωες του Στιγκ Λάρσον να πέρασαν από το χαρτί των «νουάρ» μυθιστορημάτων στην εκλογική σκηνή. Οι εκλογές της περασμένης Κυριακής στην Σουηδία έφεραν στο προσκήνιο ένα κόμμα που, ως πρόσφατα, ζούσε στο περιθώριο, απομονωμένο και αποσυνάγωγο. Οι «Σουηδοί Δημοκράτες» ιδρύθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 80 από την συνένωση ομάδων του ακροδεξιού περιθωρίου, ανάμεσά τους νεοναζί και κυνηγοί μεταναστευτικών κεφαλών.

Αυτό που είθισται να λέγεται κι ακούγεται ευχάριστα, ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση δυναμώνει και αναπτύσσεται μέσα από τις κρίσεις της, ισχύει πλην αν / μέχρι να διαψευστεί. Αυτή τη φορά ο κίνδυνος διάψευσης δεν είναι αμελητέος.

Εν αρχή, περί της ενεργειακής κρίσης. Μπορεί να αντιμετωπιστεί υπό προϋποθέσεις. Μία, να αφεθούν στην άκρη οι ιδεοληψίες: