Η Ευρώπη μπροστά στην ύφεση

Oι νεώτερες προβλέψεις που δημοσίευσε προχθές η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκαλούν εύλογη ανησυχία. Αν επαληθευθούν σημαίνει ότι η ευρωπαϊκή οικονομία φέτος θα συρρικνωθεί κατά 2% σχεδόν, με αποτέλεσμα να χαθούν 3,5 εκατομμύρια θέσεις εργασίας. Θα ανακάμψει ελαφρά (βία μισή μονάδα) το 2010. Αλλά η ανεργία θα αυξάνεται σταθερά: από 7,5% πέρυσι στην ευρωζώνη, θα φτάσει 9,3% φέτος, 10,2% το 2010. Όπως διευκρινίζεται, στις προβλέψεις συνυπολογίστηκαν τα μέτρα δημοσιονομικής τόνωσης που έχουν αναγγείλει διάφορες κυβερνήσεις και αθροίζονται σε 1% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ για φέτος, άλλο 0,5% για του χρόνου. Χωρίς αυτά η μείωση του ΑΕΠ θα ήταν μεγαλύτερη (αντίστοιχα κοντά στο 2,8% φέτος, περίπου μηδέν του χρόνου). Μαζί και με τους λεγόμενους «αυτόματους σταθεροποιητές», την επίπτωση δηλαδή των αυτόματα, λόγω της ύφεσης, λιγότερων φόρων και περισσότερων δημοσίων δαπανών (για τα θεσπισμένα κοινωνικά επιδόματα, π.χ.), η συμβολή των κρατικών προϋπολογισμών την τρέχουσα διετία φτάνει τις τέσσερις ποσοστιαίες μονάδες. Και ανάλογα διογκώνονται τα δημόσια ελλείμματα.

Οι προχθεσινές προβλέψεις είναι ωστόσο πολύ δυσμενέστερες από εκείνες που παρουσίαζε η Επιτροπή στις 3 Νοεμβρίου. Μέσα σε δέκα εβδομάδες έριξε κατά δυόμισι μονάδες το ευρωπαϊκό ΑΕΠ για τη διετία 2009-2010. Το πιο ανησυχητικό, διόλου αυθαίρετο ερώτημα είναι μήπως και τούτες διαψευσθούν από ακόμα χειρότερες εξελίξεις. Οι οικονομικές προβλέψεις δεν είναι ακριβής επιστήμη. Βασίζονται σε υποθέσεις που επιχειρούν να προσεγγίσουν όσο γίνεται καλύτερα την πραγματικότητα. Είναι αμφίβολο όμως πόσο το κατορθώνουν στην παρούσα κρίση. Το σενάριό μας βασίζεται στην κανονική λειτουργία των χρηματοοικονομικών αγορών, είπε ο επίτροπος Αλμούνια. Αλλά εδώ ακριβώς παρατηρείται νέα επιδείνωση. Πρόσθετες παρεμβάσεις για διάσωση τραπεζών ανακοινώθηκαν ήδη στη Βρετανία, θα απαιτηθούν και αλλού. Στο κείμενο της Επιτροπής σημειώνεται άλλωστε ότι οι πολύ αυξημένες δανειακές ανάγκες κρατών και τραπεζών θα περιορίσουν τους διαθέσιμους πόρους για τις επιχειρήσεις. Αναφέρεται ακόμα ότι διευρύνεται η διαφορά των επιτοκίων στα κρατικά ομόλογα που εκδίδουν οι ευρωπαϊκές χώρες. Ο κ. Αλμούνια κάλεσε τις κυβερνήσεις να προγραμματίσουν την επιστροφή στη δημοσιονομική πειθαρχία μεσοπρόθεσμα, ώστε να αποτρέψουν αυτή τη διεύρυνση της διαφοράς. Η έκκληση αφορά πριν από όλους την Ελλάδα, όπου καταγράφεται η μεγαλύτερη- με απόσταση- διαφορά από τα επιτόκια των γερμανικών ομολόγων. Είναι όμως πρακτικά εφαρμόσιμη; Ψυχρολουσία συνιστά αναντίρρητα για τη χώρα μας η πρόβλεψη της Επιτροπής για στασιμότητα της οικονομίας φέτος (αύξηση ΑΕΠ μόλις 0,2%), εξέλιξη που δεν είχαμε δει δεκαπέντε χρόνια τώρα και που συνεπάγεται άνοδο της ανεργίας (το προβλεπόμενο 9% σημαίνει πάνω από 80.000 πρόσθετους ανέργους), κλείσιμο επιχειρήσεων, μείωση εισοδήματος για πλατιές κατηγορίες εργαζομένων. Αλλά προπάντων εκπλήσσει η πρόβλεψη ότι με στασιμότητα μπορούμε να έχουμε φέτος δημόσιο έλλειμμα 3,7% του ΑΕΠ, ανάλογο δηλαδή με το 3,5% που οριστικοποιήθηκε το 2007 με μεγέθυνση 4%, αλλά και η εκτίμηση για έλλειμμα 3,4% το 2008 με μεγέθυνση σχεδόν 3%. Και αυτό την ώρα που η ευρωζώνη συνολικά θα έχει φέτος έλλειμμα 4%, αρκετές χώρες πολύ παραπάνω. Με την έως τώρα εικόνα για την πορεία των δημοσίων εσόδων και δαπανών και για την κυβερνητική πολιτική, το μεν περυσινό έλλειμμα 3,4% μοιάζει απίστευτο, το δε φετινό 3,7% ακατόρθωτο. Αν όμως διαμορφωθεί πράγματι αρκετά υψηλότερα, με ποιο κόστος θα δανείζεται πλέον το ελληνικό κράτος;

Οι εξελίξεις κινδυνεύουν να είναι πολύ χειρότερες από εκείνες που προβλέπει η Επιτροπή, τόσο στην Ευρώπη συνολικά όσο και στην Ελλάδα ειδικότερα. Οι πολιτικές που ακολουθούνται είναι εντελώς ανεπαρκείς για να αποτρέψουν την επιδείνωση. Η ολοένα βαθύτερη χρηματοοικονομική κρίση, παρά τις εκατοντάδες δισεκατομμυρίων που έχουν διατεθεί από δημόσιους πόρους για τη στήριξη του συστήματος, οδηγεί σοβαρούς οικονομολόγους (τον καθηγητή στο LSΕ Βίλεμ Μπούιτερ π.χ.) να εισηγούνται (προσωρινή) εθνικοποίηση του συνόλου των τραπεζών. Η σφοδρότητα της ύφεσης αναδεικνύει την ανάγκη πολύ ευρύτερης δημοσιονομικής παρέμβασης που μόνο κεντρικά σε ευρωπαϊκό επίπεδο θα μπορούσε να αναληφθεί, όχι από τα χαλαρά συντονιζόμενα επιμέρους κράτη. Η δημοσιονομική ένωση αρχίζει άλλωστε να συζητείται ως αναγκαία και για να αποτραπεί ο κίνδυνος αδυναμίας δανεισμού κάποιων χωρών της ευρωζώνης. (Η Ελλάδα δεν είναι η μόνη που κινδυνεύει. Η Ιρλανδία, με δημόσιο χρέος μόλις 40% του ΑΕΠ της πέρυσι, προβλέπεται να δανειστεί 11% του ΑΕΠ φέτος, 13% το 2010.)

Τέτοιες επιδιώξεις απαιτούν πολιτικές πρωτοβουλίες σε όλη την Ευρώπη και ίσως χρειαστεί να γίνουν ακόμα χειρότερα τα πράγματα για να προχωρήσουν αποφασιστικά. Στο μεταξύ, στην Ελλάδα πρέπει να αναζητήσουμε ένα συνδυασμό κοινωνικής αλληλεγγύης, ενίσχυσης της παραγωγικής ικανότητας και λιτότητας για να τα βγάλουμε πέρα.