Όλοι εναντίον όλων σε μια κοινωνία με διαρρηγμένους τους πολιτικούς και ηθικούς δεσμούς

Η πρόσφατη οικονομική και πολιτική κρίση έχει οδηγήσει σε μια θεαματική έκρηξη της βίας. Το επιβεβαιώνουν καθημερινά οι ειδήσεις του «αστυνομικού δελτίου»: ληστείες, επιθέσεις, δολοφονίες, τρομοκρατικές ενέργειες, δι-ομαδικές συγκρούσεις στα αστικά κέντρα, πράξεις απελπισίας χρεοκοπημένων πολιτών, ασκήσεις «συμβολικής βίας», «αντάρτικα πόλης» ενάντια στο κράτος και τους θεσμούς. Μέσα σε λίγους μήνες, η βία έγινε, σε τοπικό και διεθνικό επίπεδο, απρόβλεπτη, αλλά γενικευμένη, αποτρόπαια και σχεδόν «κοινότοπη». Από την άλλη μεριά, παρακολουθούμε, με ανησυχία, τη «δημόσια ασφάλεια» να στρέφεται σε ολοένα και πιο συντηρητικές λύσεις: περισσότερη καταστολή, περισσότερες «κάμερες», περισσότερη αστυνομική βία. Στο γυαλί του μιντιακού μας καθρέφτη εναλλάσσονται απειλητικά οι δύο συμπληρωματικές όψεις της πραγματικότητας: η «κοινωνία του μίσους» και «η κοινωνία του ελέγχου».

Για πρώτη φορά, ωστόσο, η κρίση δεν απειλεί μόνο «της γης τους κολασμένους», αλλά την ίδια την κοινωνική συνοχή, την ίδια την ανθρωπολογική συνθήκη της συνύπαρξης. Τα νεο-αναρχικά «τάγματα εφόδου» που σπάζουν και καίνε ό,τι βρουν στον δρόμο της Αθήνας, αλλά και οι τραπεζίτες που πετάνε προκλητικά από τα παράθυρα των γραφείων τους δεκάλιρα στους ματωμένους διαδηλωτές του Λονδίνου, είναι δύο αρκετά κυνικές, αλλά εύγλωττες, εικόνες για τον «βαθμό μηδέν» μιας κοινωνίας, με διαρρηγμένους πολιτικούς και ηθικούς δεσμούς. Πίσω από αυτή την πληθωρική βία και την εγκληματικότητα που ενισχύει την αυταρχική επιτήρηση και την αναπαραγωγή του φόβου, μπορεί κανείς να διαπιστώσει την πλήρη «ιδιωτικοποίηση» της νεωτερικής μας δημοκρατίας: «νόμος είναι το δίκιο το δικό μου».

Η έκρηξη της βίας δείχνει καθαρά πως το πιο βαρύ τίμημα της κρίσης του νεοφιλελευθερισμού δεν θα είναι η ύφεση της οικονομίας. Θα είναι η «παρακμή της δημοκρατίας». Οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές ισορροπίες είχαν ώς τώρα βασιστεί πάνω στην πολιτισμική φαντασίωση της «Μεγέθυνσης». Οπως έχει δείξει ο Ζαν Κοντ Μισεά, η μεγιστοποίηση της ατομικής ωφέλειας ήταν, έως τώρα, ο πιο ανθεκτικός κρίκος που ένωνε τον κοινωνικό μας βίο, από την Αγορά ώς το Δίκαιο. Αυτή η πολιτισμική φαντασίωση άρχισε να διαλύεται, δίνοντας έδαφος στην πιο επιθετική και καταστροφική εκδοχή του «μαζικού ατομικισμού»: σε έναν ακήρυχτο πόλεμο όπου μάχονται όλοι εναντίων όλων. Η «επανεφεύρεση» της δημοκρατικής κοινωνικής αλληλεγγύης επείγει όσο ποτέ.

*Ο Γιάννης Παπαθεοδώρου διδάσκει Νεοελληνική Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.