Το Κυπριακό ξεπάγωσε. Για λάθος αιτία!

Το 2020 κλείνει σε περιβάλλον έντονης αβεβαιότητας για την Κύπρο. Ο ΟΗΕ προσανατολίζεται να συγκαλέσει άτυπη Διάσκεψη «5+1», τέλη Ιανουαρίου ή αρχές Φεβρουαρίου του νέου έτους. Θα το κάνει ακόμα και με ελάχιστες πιθανότητες επιτυχίας, ίσως γιατί ελπίζει να συγκρατήσει τα μέρη σε ένα ελεγχόμενο περιβάλλον. Αλλά μετά τι;

Ηδη τo θολό σκηνικό προκαλεί ανησυχία στην κοινή γνώμη. Τα πράγματα χειροτερεύουν επικίνδυνα και έτσι εξηγείται το γεγονός ότι σε ποσοστό 60% οι πολίτες τάσσονται υπέρ της επιστροφής στο τραπέζι του ΟΗΕ (έρευνα IMR, 16/12).

Το μήνυμα της κοινής γνώμης ήρθε μάλλον αργά. Το φυσιολογικό ερώτημα προς τον Κύπριο πρόεδρο Ν. Αναστασιάδη παραλείπεται: Τι έκανε και ποια καθοδήγηση έδωσε στον κόσμο κατά τους 42 μήνες που πέρασαν; Συστηματικά επιδίωξε το ακριβώς αντίθετο, βάζοντας πάγο στις συνομιλίες!

Ολη η ενέργεια της Λευκωσίας αναλώθηκε σε μια εξωτερική πολιτική που αποδείχτηκε κενή περιεχομένου, στηριγμένη πάνω σε αβάσιμους υπολογισμούς και λανθασμένες προβλέψεις για την τουρκική αντίδραση. Μέχρι πολύ πρόσφατα προτεραιότητα δεν ήταν η επίλυση, αλλά η δήθεν ενεργειακή στρατηγική, οι «συμμαχίες», τα μεγαλόπνοα σχέδια των αγωγών. Ολα διαψεύστηκαν! Το μόνο που επαληθεύθηκε είναι η «αλλαγή των όρων του παιχνιδιού» στην ανατολική Μεσόγειο σε βάρος της Κύπρου. Στην κυπριακή ΑΟΖ έμειναν τα τουρκικά γεωτρύπανα και το Βαρώσι άνοιξε για εποικισμό. Οι πολίτες, κατά 60%, αναζητούν τώρα μόνοι τους μια απάντηση, βλέποντας τον κίνδυνο διχοτόμησης και τις συνέπειές του για πρώτη φορά να προσλαμβάνουν τόσο συγκεκριμένη μορφή μπροστά τους.

Ομως, το ροκάνισμα του χρόνου δούλεψε αρκετά για να υποσκαφθούν οι δυναμικές ομοσπονδιακής επίλυσης. Ο πρόεδρος Ν. Αναστασιάδης παραγράφει όσα μεσολάβησαν τα 3 τελευταία χρόνια και τώρα εμφανίζεται πρόθυμος και έτοιμος για συνομιλίες: «Εχουμε την ισχυρή άποψη ότι είναι ζωτικής σημασίας να γίνει μια άτυπη Διάσκεψη για όλες τις πλευρές, με την παρουσία του γ.γ. των Ηνωμένων Εθνών, για να διευκρινιστούν οριστικά οι θέσεις και οι στόχοι τους όσον αφορά τη βάση για επανέναρξη της διαδικασίας, το κλίμα που πρέπει να διέπει την επανέναρξη της διαδικασίας και η μορφή λύσης που οραματίζονται» (17/12, διαπιστευτήρια πρέσβεων).

Ο Ερντογάν στο τραπέζι

Τι άλλαξε στο τραπέζι του Κυπριακού; Πρώτα άλλαξε αυτός που κάθεται στο τραπέζι και είναι απέναντι στην ελληνοκυπριακή κοινότητα! Δεν είναι πια ο μετριοπαθής Μουσταφά Ακιντζί, ούτε καν ο παλιός εθνικιστής Ντερβίς Ερογλου. Είναι ο ίδιος ο Ταγίπ Ερντογάν! Είναι μάλλον απίθανο ο Ν. Αναστασιάδης να ενεργούσε με τόση ακρισία στην εξωτερική πολιτική του ροκανίζοντας τον χρόνο χωρίς να έχει επίγνωση του κόστους των επιλογών του. Στην πράξη, κώφευσε στις προειδοποιήσεις που έκανε κάθε έξι μήνες ο Αντόνιο Γκουτέρες με τις εκθέσεις του στο Συμβούλιο Ασφαλείας. Κι όμως, του επαναλάμβανε φορτικά ο γενικός γραμματέας τι σήμαιναν η εγκατάλειψη των συνομιλιών και η υποδαύλιση του ανταγωνισμού με την Τουρκία στις θάλασσες.

Ανεύθυνος ηγεμών;

Ο Ν. Αναστασιάδης διατείνεται ότι στην άτυπη Διάσκεψη θα συζητήσει «το όραμα» για την Κύπρο και θα ξεκαθαρίσει τη μορφή της λύσης. Με αυτήν την ανάγνωση δημιουργεί την εντύπωση ότι, ως συνήθως τα τελευταία 50 χρόνια, ο Ελληνοκύπριος ηγέτης προσέρχεται σε ακόμα ένα γύρο διαπραγματεύσεων. Δημοσίως υποβαθμίζει την αφόρητη πίεση σε βάρος της ελληνοκυπριακής πλευράς, προφανώς γιατί έτσι κρύβει τις συνέπειες της πολιτικής του. Εχει ως μόνιμο άλλοθι την τουρκική αδιαλλαξία, ως «ανεύθυνος ηγεμών». Θέλει ενδεχομένως την κοινή γνώμη να αναμένει ακόμα ένα ταξίδι σε ένα χειμωνιάτικο θέρετρο για συνομιλίες.

Η πραγματικότητα είναι εντελώς διαφορετική. Ο ΟΗΕ αλλά και η Ε.Ε. θεωρούν ότι η μετάβαση στα «αχαρτογράφητα» νερά της διαρκούς σύγκρουσης αποτελεί πλέον το βασικό σενάριο που περιβάλλει την Κύπρο. Το Κυπριακό δεν καταχωρίζεται πλέον ως «παγωμένη» διένεξη! «Εχει ξεπαγώσει, με τη διαφορά ότι αυτό συμβαίνει για τις λάθος αιτίες», εκτιμά ένας από τους πιο στενούς συνεργάτες του γενικού γραμματέα Αντόνιο Γκουτέρες. Γι’ αυτό, οι αξιωματούχοι του ΟΗΕ πηγαινοέρχονται τόσο καιρό μεταφέροντας την αγωνία του Γκουτέρες. Τώρα προετοιμάζουν την άτυπη Διάσκεψη και υποδεικνύουν με νόημα στη Λευκωσία: «Εμείς είμαστε εδώ. Αν το θέλετε όμως»!

Ποιες είναι οι λάθος αιτίες; Aντί η Λευκωσία να παραμείνει συνεπής στη συναινετική ομοσπονδιακή επίλυση, να ενισχύσει τη δικοινοτική συνεργασία, όσο είχε συνομιλητή τον Μ. Ακιντζί, και να καθορίσει μια γραμμή ελάχιστης συνεργασίας με την Τουρκία στην προοπτική της επίλυσης, επέλεξε τον ακριβώς αντίθετο δρόμο: το άνοιγμα της γεωπολιτικής αντιπαράθεσης και την αναμέτρηση στο πεδίο της ισχύος όπου είναι ανύπαρκτη, προσκαλώντας κάθε περιφερειακό ανταγωνιστή της Τουρκίας – μέχρι και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα έγιναν… μεσογειακή δύναμη.

Η γραμμή των κυρώσεων που ακολουθεί στις Βρυξέλλες η κυβέρνηση Αναστασιάδη ποιο αποτέλεσμα έχει, εκτός από την περαιτέρω περιπλοκή του Κυπριακού; Η Λευκωσία αποδείχτηκε ότι δεν έχει κανένα δικό της συμφέρον να εξυπηρετήσει, όσο εμφανίζεται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ως μέρος της διελκυστίνδας που φράζει την αναζωογόνηση της Ευρωτουρκικής Σχέσης. Τώρα συνεχίζει να συζητεί την περίληψη 2-3 ακόμα ιδιωτών προσώπων στη λίστα για πάγωμα συναλλαγών, χωρίς ποτέ να έχει εγείρει την ουσία του Κυπριακού στο κορυφαίο εκτελεστικό όργανο στις Βρυξέλλες. Ετσι, συντηρεί σταθερά την ίδια χαοτική γραμμή, που στο τέλος ακυρώνει την προοπτική επίλυσης.

Μόνο ένας αδιάφορος με το βάρος της κατοχής που κουβαλά η Κύπρος δεν βλέπει τις συνέπειες αυτής της εξωτερικής πολιτικής και πόσο δύσκολο είναι να επανέλθει η δυναμική της επανένωσης. Η ίδια η λύση Διζωνικής, Δικοινοτικής Ομοσπονδίας, που είναι η μόνη ρεαλιστική επιλογή για τους Εληνοκύπριους και τους Τουρκοκύπριους, εξαρτάται από πολύ λεπτές ισορροπίες, μία από τις οποίες είναι το δημογραφικό.

Η αποκάλυψη παραχώρησης «πολιτογράφησης» σε 7.600 Τούρκους εποίκους (Μάιος 2019 - Σεπτέμβριος 2020) από τον Ερσίν Τατάρ είναι μόνο ένα παράδειγμα. Ετσι εξηγείται η ανατροπή του Μουσταφά Ακιντζί, αλλά και η δημογραφική ισορροπία με τους Ελληνοκύπριους. Ο νυν Τουρκοκύπριος ηγέτης δεν είχε κανένα δισταγμό να βγάλει από τη μέση τον αντίπαλό του, έστω κι αν αυτό εξοντώνει την κοινότητά του.

Ατυπη Διάσκεψη

Οι Ελληνοκύπριοι μετά το 1974 αποδέχτηκαν τον διαμοιρασμό εξουσίας στη βάση της πολιτικής ισότητας, όπως προβλέπεται από τα ψηφίσματα του ΟΗΕ. Το έκαναν σε αντάλλαγμα για την επίτευξη λύσης επανένωσης, ώστε να αποχωρήσει η Τουρκία και ο στρατός της. Ο Ν. Αναστασιάδης στην άτυπη Διάσκεψη θα κληθεί να αποδείξει αν πραγματικά θα επιλέξει αυτόν τον δρόμο της συναινετικής συμφωνίας. Θα κληθεί πρώτος να ξεκαθαρίσει στον γενικό γραμματέα τη θέση του για την πολιτική ισότητα και όλες τις παραμέτρους της.

Είναι άγνωστο αν μπορεί να κοιτάξει καθαρά την πραγματική διαπραγματευτική θέση που βρίσκεται για να κάνει υπεύθυνο χειρισμό και να ανασυντάξει το διαπραγματευτικό κεκτημένο του Κραν Μοντανά. Την ίδια στιγμή θα χρειαστεί να είναι έτοιμος να επαναπροσδιορίσει τη θέση της Κύπρου ως κράτους-μέλους της Ε.Ε. απέναντι στην Τουρκία, αξιοποιώντας ως ευκαιρία τη συζήτηση για μια νέα ευρωτουρκική σχέση. Αν δεν το πράξει, η Τουρκία δεν έχει λόγο να συγκατανεύσει στα άλλα σημεία του «πλαισίου Γκουτέρες»: εγγυήσεις, στρατεύματα, εφαρμογή της λύσης. Είναι επίσης απίθανο να σκεφτεί η Αγκυρα να κάνει πίσω από τη νέα γραμμή της και σε όσα επέβαλε με την ισχύ της στην κυπριακή ΑΟΖ.