Η μεταμοντέρνα πολυφωνία

Η πολυφωνία είναι καλό πράγμα. Ενας κόσμος όπου οι πάντες θα σκέφτονταν το ίδιο δεν θα ήταν μόνο εφιαλτικός· θα ήταν κυριολεκτικά αδιανόητος. Και παρά το γεγονός ότι όλοι μας έχουμε λίγο ή πολύ την τάση να διαβάζουμε και να αξιολογούμε τους άλλους με τα δικά μας κριτήρια, η διαφορετικότητα αποτελεί μέρος της ζωής μας. Δηλαδή, δεν μας εκπλήσσει.

Ενα πολύ ενδιαφέρον παράδειγμα είναι τα ΜΜΕ: εφημερίδες, περιοδικά, τηλεοράσεις, ιστοσελίδες. Οπως έχει ειπωθεί από πολλούς, το πώς λειτουργούν και η λογική που τα διέπει δεν απέχει πολύ από την καταναλωτική πολυφωνία των πολυκαταστημάτων, όπου θα βρούμε χιλιάδες αντικείμενα και ανάμεσά τους αυτά που εμείς θέλουμε να αποκτήσουμε. Υπάρχει όμως μια λεπτή αλλά σημαντική διαφορά μεταξύ των πολυκαταστημάτων και των ΜΜΕ: στα μεν το γεγονός ότι διατίθενται πράγματα που δεν θα αγοράζαμε δεν μας ενοχλεί· αρκεί να βρούμε αυτό που εμείς θέλουμε. Αν εγώ πάω να αγοράσω πουκάμισα, δεν έχω να χωρίσω τίποτα με κάποιον που θέλει γυαλιά ηλίου. Στα δε όμως υποτίθεται ότι επιλέγουμε με βάση ορισμένες προτιμήσεις όχι μόνο προσωπικές αλλά κυρίως ιδεολογικές, με την ευρεία σημασία του όρου. Τούτου δεδομένου, η δική μου φωνή δεν μπορεί να αδιαφορήσει ή να συνυπάρξει ειρηνικά με τη φωνή εκείνων που θεωρώ αντίπαλούς μου.

Ή τουλάχιστον αυτό γινόταν μέχρι πρόσφατα. Γιατί εδώ και κάμποσο καιρό, και κατά κανόνα στις ειδησεογραφικές ιστοσελίδες, πρυτανεύει η αρχή «Απ’ όλα έχει ο μπαξές». Ενα χαρακτηριστικό δείγμα: τους τελευταίους μήνες, σε καθημερινή βάση σχεδόν, διαβάζουμε για κακοποιήσεις γυναικών, βιασμούς, γυναικοκτονίες και άλλα παρεμφερή. Αυτό δημιούργησε ένα τσουνάμι οργισμένων αντιδράσεων, οι οποίες προβλήθηκαν δεόντως και από τις ιστοσελίδες. Σε μια πρώτη ματιά, συντάχθηκαν ανοιχτά με όσους κατήγγειλαν όλα αυτά τα αποτρόπαια.

Ή, πιο κυνικά, στο πολυκατάστημα της ιστοσελίδας δημιουργήθηκε ένα καινούργιο, μεγαλύτερο τμήμα για να ικανοποιήσει την αυξανόμενη ζήτηση. Ελα όμως που υπάρχουν και πολλοί, οι οποίοι είτε αδιαφορούν για όσα γίνονται ή έχουν τις δικές τους «παραδοσιακές» αντιλήψεις περί γυναικών. Πώς συμβιβάζονται αυτά τα δύο; Η λύση ήταν πολύ απλή: αντέγραψαν τα πολυκαταστήματα και φρόντισαν να ανοίξουν ένα άλλο τμήμα για να τους ικανοποιήσουν με φωτογραφίες του πισινού της Κιμ Καρντάσιαν και διαφόρων άλλων που έσπευσαν να φωτογραφηθούν σε παρόμοιες πόζες με λεζάντες του τύπου «Η τάδε φωτογραφήθηκε γυμνή και έπεσε το Instagram!».

H στάση αυτή μπορεί να είναι καταδικαστέα και ταυτόχρονα γελοία, αλλά, αν το καλοσκεφτούμε, θέτει κάποια ερωτήματα για το τι εστί πολυφωνία που δεν επιδέχονται εύκολες απαντήσεις.

Η κοινή λογική μάς λέει ότι πρέπει να αποφεύγουμε τις αντιφάσεις. Αρα ο λόγος μας οφείλει να έχει μια αυστηρή συνέπεια και συνοχή. Η ιστορία όμως διδάσκει ότι η θήρα του ορθού δεν εκριζώνει μόνο την παραφωνία, αλλά και στην πολυφωνία. Για να καταλάβουμε πού οδηγεί αυτό, αρκεί να διαβάσουμε τις αναλύσεις του ΚΚΕ. Είναι απολύτως προβλέψιμες και εξηγούν τα πάντα, από κτήσεως κόσμου. Δηλαδή ό,τι και να συμβεί, μπορείτε με ακρίβεια να μαντέψετε το τι θα πει. Ο λόγος του είναι συμπαγής και θωρακισμένος.

Αυτό αμφισβήτησε ο εκ διαμέτρου αντίθετος λόγος του μεταμοντερνισμού. Για να υπονομεύσει τις περιβόητες «μεγάλες αφηγήσεις», αρνείται την υποχρέωση της συνοχής και μας καλεί να «παίξουμε» συναρμολογώντας τα διάφορα κομμάτια του κατά το δοκούν και προς τέρψιν μας. Για τους μεταμοντέρνους, το να καταδικάζεις το κύμα βίας κατά των γυναικών και ταυτόχρονα να ανεβάζεις στην ιστοσελίδα τον πισινό της Κιμ Καρντάσιαν έχει κάτι το εικονοκλαστικό και παιχνιδιάρικο. Μου θυμίζει την εξής φράση που διάβασα κάπου, αλλά δεν θυμάμαι πού: «Οταν οι άνθρωποι δεν πιστεύουν σε κάτι, δεν σημαίνει ότι δεν πιστεύουν σε τίποτα, αλλά ότι είναι έτοιμοι να πιστέψουν σε οτιδήποτε».

Φυσικά εκείνοι που πρώτα διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους για το κύμα βίας κατά των γυναικών και παράλληλα αναπαράγουν την οπτική εκείνων οι οποίοι ευθύνονται για τη βία, δεν το κάνουν επειδή ακολουθούν τον δρόμο που άνοιξαν κάποιοι μεταμοντέρνοι διανοούμενοι. Ο λόγος είναι άλλος και είναι απλός: επειδή «πουλάει». Ή, αλλιώς, ζήτηση και προσφορά με απώτερο στόχο το κέρδος.

Το να διαλέξουμε ανάμεσα στον μεταμοντερνισμό και το ΚΚΕ δεν θα το έλεγα εύκολο. Ισως επειδή η διάζευξή τους δεν είναι απλή, ας πούμε σαν να διαλέγαμε μεταξύ του άσπρου και του μαύρου. Γιατί, όπως είδαμε, η αρχική σωστή στάση οδηγεί σε κάτι εξίσου λανθασμένο ή ακόμα χειρότερο. Θα έλεγα λοιπόν ότι κατά περίσταση οφείλουμε να πάρουμε θέση, έχοντας όμως πλήρη συναίσθηση ότι η επιλογή μας δεν είναι ποτέ η μόνη και η τελευταία λέξη.