Πού πηγαίνει ο πόλεμος στην Ουκρανία;

Συμπληρώθηκαν οκτώ μήνες από την ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και είναι σαφές σε όλους πλέον ότι ο Πούτιν απέτυχε παταγωδώς στους στόχους του. Αυτό όμως δεν έκανε τον κόσμο πιο ασφαλή. Μέχρι τώρα, η μια εσφαλμένη εκτίμηση από την πλευρά της Μόσχας διαδέχεται την άλλη με αποτέλεσμα να σωρεύονται λάθη που απομακρύνουν ακόμη περισσότερο την ειρήνη.

Οι μελετητές του πολέμου διαχρονικά στην ιστορία, ισχυρίζονται ότι την ειρήνη την επιζητά αυτός που φαίνεται να χάνει. Βρισκόμαστε λοιπόν στο αδιέξοδο η Ρωσία να μην μπορεί να νικήσει και η Ουκρανία να αρνείται να ηττηθεί. Καμιά από τις δυο πλευρές δεν νιώθει ηττημένη. Προβλέπεται λοιπόν ο πόλεμος να συνεχίζει να μαίνεται και η μόνη ελπίδα που διατηρεί η Μόσχα είναι ο βαρύς χειμώνας ο οποίος οι Ρώσοι θα επιδιώξουν να γονατίσει τους Ουκρανούς, λόγος για τον οποίο τις τελευταίες μέρες πλήττονται σημαντικές ενεργειακές υποδομές της χώρας.

Ας δούμε όμως μερικές από τις λανθασμένες εκτιμήσεις της Μόσχας:

1. Ο Πούτιν θεώρησε ότι η Δύση θα είχε την χλιαρή αντίδραση που είχε με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014, πρώτο μεγάλο πλήγμα στο μεταπολεμικό status quo, ενώ θεώρησε παράλληλα ότι οι Ουκρανοί δεν θα αντιστέκονταν αποτελεσματικά.

2. Η Μόσχα θεώρησε ότι θα μπορούσε να συνεχίζει να διχάζει την Ευρώπη θεωρώντας ότι ήταν τόσο μεγάλη η ενεργειακή εξάρτηση ορισμένων εταίρων που δεν είχαν επιλογή. Γι αυτό και η στάση της Γερμανίας εξέπληξε και ενόχλησε τόσο.

3. Η Ρωσία θεώρησε ότι τα κράτη μέλη δεν θα μπορούσαν να κρατήσουν ενιαίο μέτωπο στο ζήτημα των κυρώσεων κατά της Μόσχας.

4. Αντίθετα, παρά τις δυσκολίες, όχι απλά διατηρήθηκε το ενιαίο μέτωπο αλλά και η σχέση ΕΕ με το ΝΑΤΟ έγινε στενότερη από ποτέ. Η εισβολή έδωσε ένα φιλί ζωής στην Ατλαντική Συμμαχία που μετά την Προεδρία Τραμπ έδειχνε να παραπαίει. Η δε ΕΕ αναγνώρισε ότι οι ΗΠΑ είναι ο «απαραίτητος εταίρος» για την ασφάλεια της Ένωσης.

5. Η επιστράτευση των εφέδρων που θα έφερνε νέα δυναμική στην εξέλιξη των εχθροπραξιών οδήγησε στην έξοδο από την χώρα πάνω από 200.000 πολιτών (ορισμένοι υποστηρίζουν ότι ο αριθμός άγγιξε τις 300.000) που φοβόντουσαν για μια γενική επιστράτευση σε έναν πόλεμο που δεν θεωρούν ότι τους αφορά. Ένα πράγμα κατέστη σαφές: οι Ρώσοι δεν επιθυμούν να πεθάνουν για την Ουκρανία.

Ένας αναλυτής πρόσφατα έγραψε ότι ο Πούτιν θεωρούσε ότι οι αρχές του 2022 ήταν η κατάλληλη στιγμή για να απαντήσει η Μόσχα στην περικύκλωση της Δύσης: η Αμερική ήταν βαθιά διχασμένη, η ΕΕ προσπαθούσε να συνέλθει από τις ρωγμές στη διατλαντική σχέση που προκάλεσε ο «τυφώνας» Τραμπ, ενώ η Γερμανία, με την αποχώρηση της Άνγκελα Μέρκελ, επιχειρούσε να βρει τις νέες ισορροπίες της. Άρα η Δύση δεν θα είχε τα αντανακλαστικά γρήγορης αντίδρασης και ουσιαστικής στήριξης της Ουκρανίας. Λίγες σκόρπιες καταδίκες, κάποιες κυρώσεις και το θέμα θα έληγε εκεί. Οι κολοσσιαίες, πρωτοφανείς κυρώσεις κατά της Ρωσίας, η άνευ προηγουμένου στήριξη στην Ουκρανία, τόσο οικονομικά όσο και εξοπλιστικά, αλλά και η αποφασιστικής σημασίας ηγεσία του Ζελένσκι έδειξαν να αιφνιδιάζουν τη Μόσχα.

Δεν ήταν όμως μόνο οι κακοί υπολογισμοί: Επιπλέον, η κατάσταση των ρωσικών συμβατικών δυνάμεων ήταν κατώτερη των προσδοκιών αλλά και των αναγκών ενός τέτοιου είδους πολέμου. Στην πράξη είδαμε να συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο από τον Ψυχρό Πόλεμο, όπου οι Αμερικανοί υπερτερούσαν στα πυρηνικά αλλά υπολείπονταν στα συμβατικά όπλα. Η σημερινή Ρωσία έχει παρωχημένης τεχνολογίας συμβατικές δυνάμεις τις οποίες μπορεί, όπως αποδείχθηκε, να αποκρούσει με απόλυτη επιτυχία ο Ουκρανικός στρατός, οπλισμένος με τελευταίας τεχνολογίας όπλα που έστειλε η Δύση. Αυτό για μια χώρα όπως η Ρωσία, με πάνω από 6.000 πυρηνικές κεφαλές αυξάνει τον πυρηνικό κίνδυνο .

Οι δε προηγούμενες επιχειρήσεις της δεν συγκρίνονται με αυτή. Το 2008 έκανε μια γρήγορα εισβολή στη Γεωργία όπου σε λίγα 24ωρα πέτυχε τους στόχους της. Το 2014 δεν χρησιμοποίησε τακτικό στρατό στην Ουκρανία αλλά τα διαβόητα «πράσινα ανθρωπάκια», δηλαδή στρατιώτες χωρίς διακριτικά. Στην Συρία άφησε τις επιχειρήσεις του εδάφους στο Ιράν και την Χεζμπολά ενώ η ίδια περιορίστηκε σε αεροπορικές και θαλάσσιες επιχειρήσεις και παροχή εξοπλισμού. Εδώ η κίνηση ήταν άλλου μεγέθους: κινητοποίησε 180.000 στρατιώτες όμως με ένα σχέδιο συγκεχυμένο και σίγουρα αναποτελεσματικό.

Σήμερα η συζήτηση είναι εάν ο Πούτιν θα μπορέσει να αποφύγει ένα πυρηνικό χτύπημα χωρίς να ταπεινωθεί. Η θεωρία «κλιμάκωση με στόχο την αποκλιμάκωση», δηλαδή ένα μεγάλο χτύπημα με στόχο να οδηγηθούν τα μέρη σε διαπραγματεύσεις δείχνει να κερδίζει έδαφος. Η Ρωσία έχει χάσει σε οκτώ μήνες περί τους 15.000 στρατιώτες, όσους σχεδόν είχε χάσει στα δέκα χρόνια του πολέμου στο Αφγανιστάν. Και αυτή αισθάνεται την ανάγκη να σταματήσει η αιμορραγία, πόσο μάλλον, όπως φάνηκε με την επιστράτευση, που δεν υπάρχει στήριξη από την ρωσική κοινή γνώμη.

Σε αυτό το σκηνικό η ΕΕ έχει την ευθύνη να πάρει πρωτοβουλίες, να διαμεσολαβήσει και να μην αφήσει το σπιράλ βίας να κλιμακωθεί, μια και θα είναι από τα βασικά θύματα. Όμως ποιες ηγεσίες, με ποιο κύρος με ποιες συμμαχίες θα αναλάβουν να βάλουν το χέρι στη φωτιά; Μπορεί η Ευρώπη; Μέρα με τη μέρα τα ερωτηματικά πολλαπλασιάζονται.

(Η Μαριλένα Κοππά είναι Αναπλ. Καθηγήτρια Συγκριτικής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Μέλος του ΔΣ του ΙΔΙΣ)