Πέντε κοινωνικοί δείκτες που θα αποτρέψουν το «όχι» στο Eυρωπαϊκό Σύνταγμα
Πιερ Λαρουτιρού, Μισέλ Ροκάρ, Στεφάν Εσέλ, Le Monde, Δημοσιευμένο: 2004-06-09
Για την κύρωση της συνταγματικής συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ενωσης είναι πιθανό –και ορθό– να γίνουν δημοψηφίσματα. Ολοι ξέρουν, όμως, ότι το «όχι» κινδυνεύει να κερδίσει αν το κείμενο που θα προταθεί στους πολίτες είναι παραπλήσιο με αυτό που προέκυψε από τις εργασίες της Συνέλευσης. Αυτό το Σύνταγμα δεν ανταποκρίνεται επαρκώς στις προσδοκίες των πολιτών. Δεν δίνει στην Ευρώπη συγκεκριμένο σχέδιο, ικανό να κινητοποιήσει. Γιατί να μην εκμεταλλευθούμε την πρωτοβουλία του Μπλερ, για να διορθώσουμε τη σκόπευση, πριν να είναι πολύ αργά; Γιατί να μη βελτιώσουμε το κείμενο πριν οι λαοί πουν όχι; Το νέο Σύνταγμα δεν θα τεθεί σε ισχύ παρά το 2009. Γιατί να μην πάρουμε λίγους μήνες για να το βελτιώσουμε και να δώσουμε καλύτερες πιθανότητες να γίνει δεκτό από τους πολίτες;
«Ψηφίστε ναι στο Μάαστριχτ και θα ριχτούμε αμέσως στη δουλειά για την κοινωνική Ευρώπη», διαβεβαίωνε ο Ζακ Ντελόρ λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα για το Μάαστριχτ. Αναγνώριζε ότι εκείνη η συνθήκη ήταν πολύ ανεπαρκής στα κοινωνικά θέματα, αλλά ζητούσε από τους πολίτες να μη σπάσουν την ευρωπαϊκή δυναμική. Στη Γαλλία, το «ναι» κέρδισε με οριακή διαφορά.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, όταν η κοινωνική κρίση επιδεινώνεται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, όταν εκατομμύρια πολίτες (Αυστριακοί, Ιταλοί, Γερμανοί, Γάλλοι και πολλοί άλλοι ακόμα) κατέβηκαν φέτος στους δρόμους για να καταγγείλουν την κοινωνική υποβάθμιση που πάνε να τους επιβάλουν, το επιχείρημα «Εμπιστευθείτε μας, θα ριχτούμε στη δουλειά» δεν πείθει πια. Αν δεν θέλουμε να κερδίσει το «όχι» στα δημοψηφίσματα, αν δεν θέλουμε να διαλυθεί η Ευρώπη ή να γίνει μια ζώνη ελευθέρων συναλλαγών χωρίς πολιτική ισχύ, επείγει να περιλάβουμε στο Σύνταγμα ένα πραγματικό, κοινωνικό κεφάλαιο. Μια συνθήκη, ένα σύμφωνο τόσο συγκεκριμένο, φιλόδοξο και υποχρεωτικό, όσο ήταν η συνθήκη του Μάαστριχτ για τα νομισματικά.
Πέντε κοινωνικά κριτήρια
Η συνθήκη του Μάαστριχτ περιλάμβανε πέντε κριτήρια (έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ, χρέος κάτω από 60%… κ.λπ.). Αντίστοιχα προτείνουμε πέντε στόχους, και άρα πέντε κριτήρια για την κοινωνική Ευρώπη:
― Aπασχόληση για όλους: ποσοστό ανεργίας κάτω από 5%.
― Mια αλληλέγγυα κοινωνία: ποσοστό φτώχειας κάτω από 5%.
― Στέγη για όλους: ποσοστό αστέγων (ή με ακατάλληλη κατοικία) κάτω από 3%.
― Iσότητα ευκαιριών: ποσοστό αγράμματων παιδιών στην ηλικία των 10 ετών κάτω από 3%.
― Πραγματική αλληλεγγύη με τον Νότο: δημόσια αναπτυξιακή βοήθεια πάνω από το 1% του ΑΕΠ.
Στόχος για τις δημοκρατίες μας πρέπει να είναι η πλήρης εξάλειψη της φτώχειας, της επισφαλούς εργασίας και της μακροχρόνιας ανεργίας. Αλλά ως πρώτο στάδιο προτείνουμε να προβλέπονται κυρώσεις, συγκρίσιμες με εκείνες που επιβάλλονται στις χώρες που παραβιάζουν τα κριτήρια του Μάαστριχτ, για τα κράτη που δεν θα σέβονται αυτά τα κοινωνικά κριτήρια το 2015.
Και ας πάμε να δούμε πώς κατάφεραν οι Δανοί γείτονές μας να ρίξουν την αγραμματοσύνη στο 3%. Ας πάμε να δούμε πώς αντιμετωπίσθηκαν στην Ολλανδία τα προβλήματα της κατοικίας ή πώς η Σουηδία κατόρθωσε να κάνει τη φτώχεια να υποχωρήσει.
Η συνθήκη θα πρέπει επίσης να περιλάβει ισχυρές διασφαλίσεις για τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και της διατήρησης των δημοσίων υπηρεσιών. Το δίκαιο του ανταγωνισμού έχει πάρει υπερβολικό ρόλο στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Είναι καιρός να αναγνωρισθεί στη σωστή της αξία η σημασία των δημοσίων υπηρεσιών.
Η συνθήκη πρέπει επίσης να τερματίσει την ελαχιστοποίηση της κοινωνικής πολιτικής που προκαλεί ο κανόνας της ομοφωνίας για τα φορολογικά ζητήματα και να ανοίξει τη δυνατότητα να θεσπισθεί ένας ευρωπαϊκός φόρος (οικοφόρος, φόρος στα κέρδη ή βελτιωμένος φόρος Τόμπιν).
Κατορθώσαμε να δημιουργήσουμε ένα ενιαίο νόμισμα. Δώδεκα κράτη να υιοθετούν αυτοβούλως ένα κοινό νόμισμα δεν έχει προηγούμενο σε καιρούς ειρήνης. Νικήσαμε τον πληθωρισμό: μέσα σε λίγα χρόνια έπεσε από 12% σε 2%! Γιατί να μην παλέψουμε με την ίδια δύναμη ενάντια στην επισφαλή απασχόληση ή την αγραμματοσύνη; Γιατί να μην επιτεθούμε πραγματικά στην κακή κατοικία ή την κακή ανάπτυξη; Δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να επιβεβαιώσουμε τις ανθρωπιστικές μας αξίες, ο καλύτερος τρόπος να συμφιλιώσουμε την Ευρώπη με τους Ευρωπαίους;
Oι υποστηρικτές
Ο Ζακ Ντελόρ, ο Μπρόνισλαβ Γκέρεμεκ (τέως πρωθυπουργός της Πολωνίας), ο Ζοζέ Μποβέ (αγρότης ακτιβιστής της Attac), ο Ενρίκε Μπαρόν Κρέσπο (πρόεδρος της σοσιαλιστικής ομάδας στο Eυρωπαϊκό Κοινοβούλιο), ο Αντόνιο Γκετέρες (τέως πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς), ο Ελιο ντι Ρούπο (πρόεδρος του βελγικού Σ.Κ.), ο Πιέρο Φασίνο (γενικός γραμματέας των Ιταλών Αριστερών Δημοκρατών), ο Μπρούνο Τρεντίν (συνδικαλιστής ηγέτης, ευρωβουλευτής), διανοούμενοι, επιστήμονες ερευνητές, ιερωμένοι, τέως οικονομικοί υπουργοί, περίπου 250 κοινοβουλευτικοί και χιλιάδες πολίτες από εννέα χώρες έχουν ήδη υπογράψει την έκκληση για μια πραγματική συνθήκη για την κοινωνική Ευρώπη (www.europesociale. net).
Πρώτη φορά ο Ζακ Ντελόρ και ο Ζοζέ Μποβέ συνυπογράφουν ένα κείμενο. Δεν συνηθίζεται να συνεταιρίζονται ηγέτες της Attac και πρώην γενικοί διευθυντές ταμιευτηρίων… Αν τόσοι υπογράφουν, σημαίνει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη. Η Σουηδία είπε «όχι» στο ευρώ γιατί ανησυχούσε για το κοινωνικό της μοντέλο. Αν δεν αλλάξει τίποτα, το «όχι» κινδυνεύει να υπερισχύσει σε πολλές ιδρυτικές χώρες της Ενωσης. Πώς θα βγει η Ευρώπη από την κρίση;
Aνθρώπινο πρόσωπο
«Με την αδράνειά μας αποσπούμε από τον κόσμο το ανθρώπινό του πρόσωπο», έγραφε ο φιλόσοφος Αλέν (1868–1951). Μην αποκτώντας τα μέσα για να γίνει πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική δύναμη, η Ευρώπη συμμετέχει στον απανθρωπισμό του κόσμου. Πριν από δέκα χρόνια ο Σιμόν Πέρες και όσοι ακόμα υπέγραψαν τις συμφωνίες του Οσλο, ζήτησαν από την Ευρώπη να τους βοηθήσει να οικοδομήσουν την ειρήνη στη Μέση Ανατολή… Δέκα χρόνια αργότερα, κάθε πρωί ακούμε στο ραδιόφωνο πόσοι άνδρες, γυναίκες ή παιδιά πέθαναν στις όχθες του Ιορδάνη, του Τίγρητος και του Ευφράτη… και νιώθουμε τραγικά ανήμποροι. Μπροστά στις ανισορροπίες και τα δράματα που προκαλεί ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, είναι καιρός να αντδράσουμε και να κάνουμε να γεννηθεί μια πολιτική Ευρώπη που να διαθέτει διπλωματία και στρατό. Ναι, είναι επείγουσα ανάγκη να γεννηθεί αυτή η πολιτική Ευρώπη, ικανή να αντλήσει πλούτο από τη διαφορετικότητά της. Αλλά ισχυρή Ευρώπη δεν θα υπάρξει χωρίς στήριξη από την κοινή γνώμη: πολιτική Ευρώπη δεν γίνεται χωρίς κοινωνική Ευρώπη. Και στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων από αυτήν, την κοινωνική, πρέπει να ξεκινήσουμε.
( Ελαφρά συντομευμένη απόδοση άρθρου που δημοσιεύθηκε στη Le Monde στις 9.6.2004. )
«Ψηφίστε ναι στο Μάαστριχτ και θα ριχτούμε αμέσως στη δουλειά για την κοινωνική Ευρώπη», διαβεβαίωνε ο Ζακ Ντελόρ λίγες μέρες πριν από το δημοψήφισμα για το Μάαστριχτ. Αναγνώριζε ότι εκείνη η συνθήκη ήταν πολύ ανεπαρκής στα κοινωνικά θέματα, αλλά ζητούσε από τους πολίτες να μη σπάσουν την ευρωπαϊκή δυναμική. Στη Γαλλία, το «ναι» κέρδισε με οριακή διαφορά.
Δώδεκα χρόνια αργότερα, όταν η κοινωνική κρίση επιδεινώνεται σε όλες τις χώρες της Ευρώπης, όταν εκατομμύρια πολίτες (Αυστριακοί, Ιταλοί, Γερμανοί, Γάλλοι και πολλοί άλλοι ακόμα) κατέβηκαν φέτος στους δρόμους για να καταγγείλουν την κοινωνική υποβάθμιση που πάνε να τους επιβάλουν, το επιχείρημα «Εμπιστευθείτε μας, θα ριχτούμε στη δουλειά» δεν πείθει πια. Αν δεν θέλουμε να κερδίσει το «όχι» στα δημοψηφίσματα, αν δεν θέλουμε να διαλυθεί η Ευρώπη ή να γίνει μια ζώνη ελευθέρων συναλλαγών χωρίς πολιτική ισχύ, επείγει να περιλάβουμε στο Σύνταγμα ένα πραγματικό, κοινωνικό κεφάλαιο. Μια συνθήκη, ένα σύμφωνο τόσο συγκεκριμένο, φιλόδοξο και υποχρεωτικό, όσο ήταν η συνθήκη του Μάαστριχτ για τα νομισματικά.
Πέντε κοινωνικά κριτήρια
Η συνθήκη του Μάαστριχτ περιλάμβανε πέντε κριτήρια (έλλειμμα κάτω από το 3% του ΑΕΠ, χρέος κάτω από 60%… κ.λπ.). Αντίστοιχα προτείνουμε πέντε στόχους, και άρα πέντε κριτήρια για την κοινωνική Ευρώπη:
― Aπασχόληση για όλους: ποσοστό ανεργίας κάτω από 5%.
― Mια αλληλέγγυα κοινωνία: ποσοστό φτώχειας κάτω από 5%.
― Στέγη για όλους: ποσοστό αστέγων (ή με ακατάλληλη κατοικία) κάτω από 3%.
― Iσότητα ευκαιριών: ποσοστό αγράμματων παιδιών στην ηλικία των 10 ετών κάτω από 3%.
― Πραγματική αλληλεγγύη με τον Νότο: δημόσια αναπτυξιακή βοήθεια πάνω από το 1% του ΑΕΠ.
Στόχος για τις δημοκρατίες μας πρέπει να είναι η πλήρης εξάλειψη της φτώχειας, της επισφαλούς εργασίας και της μακροχρόνιας ανεργίας. Αλλά ως πρώτο στάδιο προτείνουμε να προβλέπονται κυρώσεις, συγκρίσιμες με εκείνες που επιβάλλονται στις χώρες που παραβιάζουν τα κριτήρια του Μάαστριχτ, για τα κράτη που δεν θα σέβονται αυτά τα κοινωνικά κριτήρια το 2015.
Και ας πάμε να δούμε πώς κατάφεραν οι Δανοί γείτονές μας να ρίξουν την αγραμματοσύνη στο 3%. Ας πάμε να δούμε πώς αντιμετωπίσθηκαν στην Ολλανδία τα προβλήματα της κατοικίας ή πώς η Σουηδία κατόρθωσε να κάνει τη φτώχεια να υποχωρήσει.
Η συνθήκη θα πρέπει επίσης να περιλάβει ισχυρές διασφαλίσεις για τη χρηματοδότηση των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και της διατήρησης των δημοσίων υπηρεσιών. Το δίκαιο του ανταγωνισμού έχει πάρει υπερβολικό ρόλο στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση. Είναι καιρός να αναγνωρισθεί στη σωστή της αξία η σημασία των δημοσίων υπηρεσιών.
Η συνθήκη πρέπει επίσης να τερματίσει την ελαχιστοποίηση της κοινωνικής πολιτικής που προκαλεί ο κανόνας της ομοφωνίας για τα φορολογικά ζητήματα και να ανοίξει τη δυνατότητα να θεσπισθεί ένας ευρωπαϊκός φόρος (οικοφόρος, φόρος στα κέρδη ή βελτιωμένος φόρος Τόμπιν).
Κατορθώσαμε να δημιουργήσουμε ένα ενιαίο νόμισμα. Δώδεκα κράτη να υιοθετούν αυτοβούλως ένα κοινό νόμισμα δεν έχει προηγούμενο σε καιρούς ειρήνης. Νικήσαμε τον πληθωρισμό: μέσα σε λίγα χρόνια έπεσε από 12% σε 2%! Γιατί να μην παλέψουμε με την ίδια δύναμη ενάντια στην επισφαλή απασχόληση ή την αγραμματοσύνη; Γιατί να μην επιτεθούμε πραγματικά στην κακή κατοικία ή την κακή ανάπτυξη; Δεν είναι ο καλύτερος τρόπος να επιβεβαιώσουμε τις ανθρωπιστικές μας αξίες, ο καλύτερος τρόπος να συμφιλιώσουμε την Ευρώπη με τους Ευρωπαίους;
Oι υποστηρικτές
Ο Ζακ Ντελόρ, ο Μπρόνισλαβ Γκέρεμεκ (τέως πρωθυπουργός της Πολωνίας), ο Ζοζέ Μποβέ (αγρότης ακτιβιστής της Attac), ο Ενρίκε Μπαρόν Κρέσπο (πρόεδρος της σοσιαλιστικής ομάδας στο Eυρωπαϊκό Κοινοβούλιο), ο Αντόνιο Γκετέρες (τέως πρωθυπουργός της Πορτογαλίας, πρόεδρος της Σοσιαλιστικής Διεθνούς), ο Ελιο ντι Ρούπο (πρόεδρος του βελγικού Σ.Κ.), ο Πιέρο Φασίνο (γενικός γραμματέας των Ιταλών Αριστερών Δημοκρατών), ο Μπρούνο Τρεντίν (συνδικαλιστής ηγέτης, ευρωβουλευτής), διανοούμενοι, επιστήμονες ερευνητές, ιερωμένοι, τέως οικονομικοί υπουργοί, περίπου 250 κοινοβουλευτικοί και χιλιάδες πολίτες από εννέα χώρες έχουν ήδη υπογράψει την έκκληση για μια πραγματική συνθήκη για την κοινωνική Ευρώπη (www.europesociale. net).
Πρώτη φορά ο Ζακ Ντελόρ και ο Ζοζέ Μποβέ συνυπογράφουν ένα κείμενο. Δεν συνηθίζεται να συνεταιρίζονται ηγέτες της Attac και πρώην γενικοί διευθυντές ταμιευτηρίων… Αν τόσοι υπογράφουν, σημαίνει ότι υπάρχει επείγουσα ανάγκη. Η Σουηδία είπε «όχι» στο ευρώ γιατί ανησυχούσε για το κοινωνικό της μοντέλο. Αν δεν αλλάξει τίποτα, το «όχι» κινδυνεύει να υπερισχύσει σε πολλές ιδρυτικές χώρες της Ενωσης. Πώς θα βγει η Ευρώπη από την κρίση;
Aνθρώπινο πρόσωπο
«Με την αδράνειά μας αποσπούμε από τον κόσμο το ανθρώπινό του πρόσωπο», έγραφε ο φιλόσοφος Αλέν (1868–1951). Μην αποκτώντας τα μέσα για να γίνει πολιτική, διπλωματική και στρατιωτική δύναμη, η Ευρώπη συμμετέχει στον απανθρωπισμό του κόσμου. Πριν από δέκα χρόνια ο Σιμόν Πέρες και όσοι ακόμα υπέγραψαν τις συμφωνίες του Οσλο, ζήτησαν από την Ευρώπη να τους βοηθήσει να οικοδομήσουν την ειρήνη στη Μέση Ανατολή… Δέκα χρόνια αργότερα, κάθε πρωί ακούμε στο ραδιόφωνο πόσοι άνδρες, γυναίκες ή παιδιά πέθαναν στις όχθες του Ιορδάνη, του Τίγρητος και του Ευφράτη… και νιώθουμε τραγικά ανήμποροι. Μπροστά στις ανισορροπίες και τα δράματα που προκαλεί ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, είναι καιρός να αντδράσουμε και να κάνουμε να γεννηθεί μια πολιτική Ευρώπη που να διαθέτει διπλωματία και στρατό. Ναι, είναι επείγουσα ανάγκη να γεννηθεί αυτή η πολιτική Ευρώπη, ικανή να αντλήσει πλούτο από τη διαφορετικότητά της. Αλλά ισχυρή Ευρώπη δεν θα υπάρξει χωρίς στήριξη από την κοινή γνώμη: πολιτική Ευρώπη δεν γίνεται χωρίς κοινωνική Ευρώπη. Και στην παρούσα κατάσταση πραγμάτων από αυτήν, την κοινωνική, πρέπει να ξεκινήσουμε.
( Ελαφρά συντομευμένη απόδοση άρθρου που δημοσιεύθηκε στη Le Monde στις 9.6.2004. )
